Πράσινη υποδομή: καλύτερη διαβίωση μέσω λύσεων βασισμένων στη φύση.

Τι είναι η πράσινη υποδομή και γιατί είναι τόσο σημαντική;

Η Ανακοίνωση για την Πράσινη Υποδομή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής την περιγράφει ως εργαλείο για την παροχή οικολογικών, οικονομικών και κοινωνικών οφελών μέσω φυσικών λύσεων, το οποίο βοηθά στην κατανόηση της αξίας των παροχών της φύσης προς την ανθρώπινη κοινωνία, και ως εργαλείο για την κινητοποίηση επενδύσεων για τη διατήρηση και την αύξηση αυτών των οφελών. Με άλλα λόγια, πρόκειται για ένα δίκτυο από φυσικές και ημιφυσικές περιοχές και πράσινους χώρους που παρέχει οικοσυστημικές υπηρεσίες στις οποίες στηρίζεται η ανθρώπινη ευημερία και ποιότητα ζωής.

Η πράσινη υποδομή μπορεί να προσφέρει πολλαπλές λειτουργίες και οφέλη στην ίδια χωρική έκταση. Οι λειτουργίες αυτές μπορεί να είναι περιβαλλοντικές (π.χ. διατήρηση της βιοποικιλότητας ή προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή), κοινωνικές (π.χ. παροχή αποχέτευσης ή πράσινων χώρων) και οικονομικές (π.χ. προσφορά θέσεων εργασίας και αύξηση των τιμών των ακινήτων). Η αντίθεση με τις λύσεις της γκρίζας υποδομής, οι οποίες συνήθως εκπληρώνουν συγκεκριμένη λειτουργία όπως η αποχέτευση ή η μεταφορά, καθιστά την πράσινη υποδομή ελκυστική διότι προσφέρει τη δυνατότητα αντιμετώπισης πολλών προβλημάτων ταυτόχρονα. Η παραδοσιακή γκρίζα υποδομή παραμένει απαραίτητη, μπορεί όμως συχνά να ενισχυθεί με λύσεις βασισμένες στη φύση.

Για παράδειγμα, η πράσινη υποδομή μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη μείωση των όμβριων υδάτων που εισέρχονται σε αποχετευτικά συστήματα και από εκεί σε λίμνες, ποτάμια και υδατορρεύματα, μέσω των φυσικών ικανοτήτων συγκράτησης και απορρόφησης των φυτών και του εδάφους. Τα οφέλη της πράσινης υποδομής σε μια τέτοια περίπτωση μπορεί να περιλαμβάνουν την αύξηση της δέσμευσης του άνθρακα, τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα, τον μετριασμό του φαινομένου των αστικών θερμονησίδων, επιπλέον ενδιαιτήματα άγριας πανίδας και χώρους αναψυχής. Οι πράσινες περιοχές συμβάλλουν επίσης στο πολιτισμικό και ιστορικό τοπίο, συνεισφέροντας ταυτότητα σε περιοχές, καθώς και στο τοπίο αστικών και περιαστικών περιοχών οπού ζουν και εργάζονται άνθρωποι. Έρευνες δείχνουν ότι οι λύσεις πράσινης υποδομής είναι λιγότερο δαπανηρές από τις γκρίζες υποδομές και παρέχουν ένα ευρύ φάσμα παράλληλων οφελών για τις τοπικές οικονομίες, τον κοινωνικό ιστό και το ευρύτερο περιβάλλον.

Ποια είναι τα κύρια προβλήματα σχετικά με την ανάπτυξη πράσινης υποδομής;

Η πράσινη υποδομή είναι σχετικά νέα και σύνθετη έννοια και δεν υφίσταται κάποιος ευρέως αναγνωρισμένος ορισμός γι' αυτήν. Παρατηρείται επίσης έλλειψη ποσοτικών αναλύσεων και δεικτών. Κατά συνέπεια, οι υπεύθυνοι για την χάραξη πολιτικής δυσκολεύονται να ενσωματώσουν την πράσινη υποδομή στις σχετικές πολιτικές. Ωστόσο, ορισμένα χαρακτηριστικά της πράσινης υποδομής έρχονται σε αντίθεση με αυτή την τάση. Για παράδειγμα, οι οικολογικοί αγωγοί (ecoducts) και τα συστήματα διαχείρισης φυσικών υδάτων, όπως οι πράσινες στέγες, τείνουν να έχουν σαφείς λειτουργίες και υφίστανται μέτρα για την αξιολόγηση της απόδοσής τους.

Εξίσου περίπλοκα μοιάζουν να είναι και τα οικονομικά ζητήματα που σχετίζονται με την πράσινη υποδομή, όμως παράλληλα με την παροχή πολλαπλών οφελών, όπως φαίνεται παραπάνω, είναι συχνά φθηνότερη, πιο σταθερή και βιώσιμη. Επομένως, αντί να στρέφονται σε γκρίζες λύσεις όπως αναχώματα και σωληνώσεις για την αντιμετώπιση πλημμυρών, οι σχεδιαστές πρέπει πρώτα να λαμβάνουν υπόψη τα οφέλη της αποκατάστασης υγροτόπων και πλημμυρικών περιοχών.

Τέλος, η πράσινη υποδομή βασίζεται στην Στρατηγική για τη βιοποικιλότητα της ΕΕ, αποτελεί όμως κάτι παραπάνω από έναν απλό μηχανισμό για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στην υλοποίηση των στόχων της πολιτικής της ΕΕ σχετικά με την περιφερειακή και αγροτική ανάπτυξη, την κλιματική αλλαγή, τη διαχείριση του κινδύνου καταστροφών, τη γεωργία και τη δασοκομία, καθώς και το περιβάλλον.

Ποια είναι η ευρωπαϊκή πολιτική για την πράσινη υποδομή και ποια μέτρα λαμβάνονται για την αντιμετώπιση των παραπάνω ζητημάτων;

Η Στρατηγική πράσινης υποδομής της ΕΕ τάσσεται υπέρ της πλήρους ενσωμάτωσης της πράσινης υποδομής στις πολιτικές της ΕΕ προκειμένου να αποτελέσει καθιερωμένο τμήμα της εδαφικής ανάπτυξης σε ολόκληρη την ΕΕ. Η στρατηγική αναγνωρίζει επίσης ότι η πράσινη υποδομή μπορεί να συνεισφέρει σε μια σειρά πολιτικών της ΕΕ, οι στόχοι των οποίων μπορούν να επιτευχθούν με λύσεις βασισμένες στη φύση και εντάσσει τη χρήση πράσινης υποδομής στο πλαίσιο της αναπτυξιακής στρατηγικής «Ευρώπη 2020».

Επιπλέον, στόχος της Στρατηγικής για τη βιοποικιλότητα είναι ο εξής: «μέχρι το 2020, διατήρηση και βελτίωση των οικοσυστημάτων και των υπηρεσιών που παρέχουν, με τη δημιουργία πράσινης υποδομής και την αποκατάσταση τουλάχιστον του 15% των υποβαθμισμένων οικοσυστημάτων». Καλεί επίσης τα κράτη μέλη να χαρτογραφήσουν και να εκτιμήσουν την κατάσταση των οικοσυστημάτων και των οικοσυστημικών υπηρεσιών στην επικράτειά τους. Το έργο αυτό θα συνεισφέρει στην εκτίμηση της οικονομικής αξίας των οικοσυστημικών υπηρεσιών και θα προωθήσει την ενσωμάτωση των αξιών αυτών στα συστήματα λογιστικής και υποβολής στοιχείων σε εθνικό επίπεδο μέχρι το 2020.

Η πράσινη υποδομή αναγνωρίζεται και σε άλλες πολιτικές της ΕΕ και ιδιαίτερα στο Έβδομο πρόγραμμα δράσης για το περιβάλλον (7ο ΠΔΠ), στην Περιφερειακή πολιτική 2014–2020, στην οδηγία πλαίσιο για τα ύδατα, στην οδηγία για τη νιτρορύπανση, στην οδηγία για την αξιολόγηση και τη διαχείριση των κινδύνων πλημμύρας και στη Στρατηγική της ΕΕ για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή.

Στόχος όλων αυτών των πρωτοβουλιών είναι να οδηγήσουν σε βελτιωμένη αξιοποίηση της πράσινης υποδομής ως εργαλείο πολιτικής και σε πρακτικές λύσεις σε τοπικό επίπεδο.

Πως συμβάλλει ο ΕΟΠ στο έργο αυτό;

Ο ΕΟΠ πραγματοποιεί έρευνες σχετικά με την πράσινη υποδομή με σκοπό να στηρίξει τους υπεύθυνους για τη χάραξη πολιτικής και το κοινό. Το 2011, δημοσιεύσαμε την έκθεση «Green infrastructure and territorial cohesion» (Πράσινη υποδομή και εδαφική συνοχή), η οποία υπογραμμίζει τη σημασία της ανάπτυξης εργαλείων για τον εντοπισμό και τη μέτρηση των πράσινων υποδομών και παρέχει στοιχεία για τον καθορισμό προτεραιοτήτων και στόχων σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. Τροφοδότησε επίσης με στοιχεία την ανακοίνωση της ΕΕ για την πράσινη υποδομή.

Η έκθεση του ΕΟΠ με τίτλο «Spatial analysis of green infrastructure in Europe» (Χωρική ανάλυση της πράσινης υποδομής στην Ευρώπη), αξιολογεί την πράσινη υποδομή ως μια οικολογική και χωρική έννοια με σκοπό την προώθηση της υγείας και της ανθεκτικότητας του οικοσυστήματος, τη συμβολή στη διατήρηση της βιοποικιλότητας και προς όφελος των ανθρώπων μέσω της προώθησης της παροχής οικοσυστημικών υπηρεσιών, όπως ο μετριασμός της κλιματικής αλλαγής, η παροχή σημαντικών ενδιαιτημάτων στον βιόκοσμο και η διασύνδεση των ενδιαιτημάτων.

Η έκθεση παρακολούθησης του ΕΟΠ με τίτλο «Exploring nature-based solutions - the role of green infrastructure in mitigating the impacts of weather- and climate change-related natural hazards» (Εξερεύνηση λύσεων που βασίζονται στη φύση - ο ρόλος της πράσινης υποδομής στον μετριασμό των επιπτώσεων φυσικών κινδύνων που σχετίζονται με τις καιρικές συνθήκες και την κλιματική αλλαγή) πρόκειται να δημοσιευτεί σύντομα. Στηρίζεται σε προηγούμενες εκθέσεις για να δείξει τους τρόπους με τους οποίους η πράσινη υποδομή συνεισφέρει στον μετριασμό των δυσμενών επιπτώσεων γεγονότων που σχετίζονται με τις καιρικές συνθήκες και την κλιματική αλλαγή, τα οποία συγκαταλέγονται μεταξύ των πιο δαπανηρών και θανάσιμων φυσικών καταστροφών στην Ευρώπη και παγκοσμίως. Η έκθεση επικεντρώνεται σε ορισμένα είδη γεγονότων τα οποία είναι πολύ πιθανό να αυξηθούν εξαιτίας της συνεχιζόμενης κλιματικής αλλαγής, όπως κατολισθήσεις, χιονοστιβάδες, πλημμύρες και κύματα θυελλών. Επιπλέον, η έκθεση θίγει το ζήτημα της πράσινης υποδομής και των οικοσυστημικών υπηρεσιών που συμβάλλουν στη ρύθμιση του κλίματος σε παγκόσμιο επίπεδο.

Gorm Dige

Συνέντευξη που δημοσιεύτηκε στο τεύχος αριθ. 2015/3 του ενημερωτικού δελτίου του ΕΟΠ, Σεπτέμβριος 2015.