Zielona infrastruktura: lepsza jakość życia dzięki rozwiązaniom wykorzystującym procesy przyrodnicze

Czym jest zielona infrastruktura i dlaczego ma istotne znaczenie?

W komunikacie Komisji Europejskiej w sprawie zielonej infrastruktury opisuje się ją jako narzędzie zapewniające korzyści ekologiczne, gospodarcze i społeczne poprzez stosowanie rozwiązań wykorzystujących naturalne procesy występujące w przyrodzie. Narzędzie to pomaga zrozumieć zalety, jakie przyroda oferuje społeczeństwu oraz mobilizuje do inwestycji utrzymujących i wzmacniających powyższe korzyści. Innymi słowy jest to sieć terenów naturalnych, obszarów półnaturalnych i obszarów zieleni, która zapewnia usługi ekosystemów stanowiące podstawę dobrobytu i jakości życia ludzi.

Zielona infrastruktura może spełniać wiele funkcji i przynosić wiele korzyści na danym obszarze. Funkcje te mogą mieć charakter środowiskowy (np. zachowanie różnorodności biologicznej lub adaptacja do zmian klimatu), społeczny (np. zapewnienie odprowadzania wód i organizacja terenów zielonych) oraz gospodarczy (np. tworzenie miejsc pracy i zwiększanie rynkowej wartości nieruchomości). W zestawieniu z tzw. szarą infrastrukturą, ukierunkowaną na pojedyncze funkcje, np. odprowadzanie wód lub transport, zielona infrastruktura jest interesująca, ponieważ ma potencjał do rozwiązywania kilku problemów jednocześnie. Tradycyjna szara infrastruktura jest nadal potrzebna, ale często może być wzmocniona rozwiązaniami wykorzystujące naturalne procesy występujące w przyrodzie.

Na przykład poprzez wykorzystanie zdolności roślin i gleb do naturalnej absorpcji i retencji wody, zielona infrastruktura może ograniczać ilości wody deszczowej spływającej do kanalizacji i dalej do jezior, rzek i strumieni. Korzyści z zielonej infrastruktury w takim przypadku mogą obejmować zwiększenie wiązania dwutlenku węgla, poprawę jakości powietrza, złagodzenie efektu miejskiej wyspy ciepła, powstanie nowych siedlisk przyrodniczych oraz przestrzeni rekreacyjnej. Tereny zielone mają również wpływ na krajobraz kulturowy i historyczny, nadając miejscom tożsamość, jak również na wygląd obszarów miejskich i podmiejskich, gdzie mieszkają i pracują ludzie. Badania pokazują, że rozwiązania w zakresie zielonej infrastruktury są tańsze od szarej infrastruktury oraz zapewniają szeroki wachlarz dodatkowych korzyści dla lokalnej gospodarki, tkanki społecznej i środowiska.

Jakie są główne problemy w odniesieniu do rozwoju zielonej infrastruktury?

Zielona infrastruktura jest zagadnieniem stosunkowo nowym i złożonym, i nie ma powszechnie przyjętej definicji. Brakuje również analizy ilościowej i wskaźników. W związku z tym decydenci dążą do włączenia zielonej infrastruktury do polityki. Jednak nie wszystkie rozwiązania zielonej infrastruktury wpisują się w ten obraz. Na przykład wiadukty ekologiczne i naturalne systemy gospodarki wodnej, takie jak zielone dachy, zazwyczaj pełnią już wyraźne funkcje i istnieją środki do oceny ich skuteczności.

Aspekty finansowe związane z zieloną infrastrukturą również mogą wydawać się skomplikowane, ale zielona infrastruktura nie tylko przynosi wiele przedstawionych powyżej korzyści, ale często jest tańsza, solidniejsza i trwalsza. Planiści powinni więc najpierw uwzględnić korzyści wynikające z odbudowy równin zalewowych i terenów podmokłych, a nie domyślnie polegać na rozwiązaniach w zakresie szarej infrastruktury, takich jak wały i rury przeciwpowodziowe.

Wreszcie zielona infrastruktura ma swoje podstawy w unijnej strategii ochrony różnorodności biologicznej, jednak jest czymś więcej niż tylko narzędziem ochrony różnorodności biologicznej. Może w znaczącym stopniu przyczynić się do realizacji celów polityki UE w zakresie rozwoju regionalnego i rozwoju obszarów wiejskich, zmian klimatu, zarządzania ryzykiem klęsk żywiołowych, rolnictwa i leśnictwa oraz środowiska.

Na czym polega polityka europejska w zakresie zielonej infrastruktury i jakie środki są podejmowane w celu rozwiązania powyższych kwestii?

W strategii UE w zakresie zielonej infrastruktury opowiedziano się za pełnym włączeniem zielonej infrastruktury do polityki UE, tak aby zielona infrastruktura stała się standardowym elementem rozwoju terytorialnego w całej Unii. W strategii stwierdzono również, że zielona infrastruktura może mieć wkład w realizację szeregu polityk UE, których cele mogą być osiągnięte poprzez rozwiązania wykorzystujące naturalne procesy występujące w przyrodzie. Zastosowanie zielonej infrastruktury przedstawiono tu w kontekście strategii „Europa 2020".

Ponadto celem strategii ochrony różnorodności biologicznej jest zagwarantowanie, że „do roku 2020, ekosystemy i usługi ekosystemowe zostaną utrzymane i wzmocnione poprzez stworzenie zielonej infrastruktury i odbudowę co najmniej 15% zdegradowanych ekosystemów". Wzywa się w niej również państwa członkowskie do zmapowania usług ekosystemów i wykonania oceny stanu ekosystemów w skali kraju. Prace te przyczynią się do przygotowania wyceny ekonomicznej wartości usług świadczonych przez ekosystemy oraz wsparcia włączenia tej wyceny do systemu sprawozdawczości i rachunków na poziomie unijnym i krajowym do 2020 r.

Zielona infrastruktura jest również uwzględniana w innych obszarach polityki UE, w szczególności w siódmym programie działań w zakresie środowiska (7EAP), polityce regionalnej na lata 2014-2020, ramowej dyrektywie wodnej, dyrektywie azotanowej i dyrektywie powodziowej oraz strategii UE w sprawie adaptacji do zmian klimatu.

Należy mieć nadzieję, że wszystkie te inicjatywy doprowadzą do lepszego wykorzystania zielonej infrastruktury jako narzędzia polityki oraz do stosowania praktycznych rozwiązań w skali lokalnej.

Jaki jest wkład EEA w te prace?

EEA zaangażowała się w badania nad zieloną infrastrukturą, aby wspierać decydentów i społeczeństwo. W 2011 roku opublikowała raport „Green infrastructure and territorial cohesion"(Zielona infrastruktura i spójność terytorialna), w którym podkreślono znaczenie tworzenia narzędzi do opisu zielonej infrastruktury i związanych z nią wskaźników. Raport stanowi również wsparcie w zakresie wyznaczania priorytetów i celów na poziomie krajowym i regionalnym. Został on wykorzystany również w komunikacie UE w sprawie zielonej infrastruktury.

W raporcie EEA „Spatial analysis of green infrastructure in Europe" (Analiza przestrzenna zielonej infrastruktury w Europie) dokonano oceny zielonej infrastruktury jako koncepcji ekologicznej i przestrzennej służącej promocji zdrowia i odporności ekosystemów, wspieraniu ochrony różnorodności biologicznej oraz tworzeniu korzyści dla ludzi poprzez promowanie usług ekosystemowych, takich jak łagodzenie zmian klimatu, tworzenie kluczowych siedlisk dla fauny i flory oraz łączność ekologiczna.

Wkrótce EEA opublikuje raport uzupełniający„Exploring nature-based solutions - the role of green infrastructure in mitigating the impacts of weather- and climate change-related natural hazards" (Badanie rozwiązań wykorzystujących procesy przyrodnicze - rola zielonej infrastruktury w łagodzeniu skutków zagrożeń naturalnych związanych ze zjawiskami pogodowymi i zmianami klimatu). Bazuje on na poprzednich raportach i pokazuje, jak zielona infrastruktura przyczynia się do łagodzenia negatywnych skutków ekstremalnych zjawisk pogodowych i innych skutków zmian klimatu, które są jednymi z najbardziej kosztownych i najgroźniejszych zagrożeń naturalnych w Europie i na świecie. Raport koncentruje się na pewnych typach zjawisk, które będą się nasilać wskutek postępujących zmian klimatu, tj. osuwiskach, lawinach, powodziach i falach sztormowych. Ponadto poruszono w nim także kwestię zielonej infrastruktury i usług ekosystemowych, które przyczyniają się do globalnej regulacji klimatu.

Gorm Dige

Wywiad opublikowany w biuletynie EEA nr 2015/3 z września 2015 r.