It-tibdil ambjentali: l-għarfien huwa fundamentali biex jittaffew l-impatti fuq in-nies u fuq in-natura

L-Aġenzija Ewropea għall-Ambjent tissorvelja l-bidliet ewlenin fl-ambjent tal-Ewropa u tippreżenta s-sejbiet tagħha biex tappoġġja t-tfassil tal-politika. Il-valutazzjonijiet tagħna jvarjaw minn analiżijiet settorjali għal sistemiċi, u jkopru xejriet passati kif ukoll projezzjonijiet, f’xi każijiet sal-2100. Il-konklużjonijiet ġenerali huma ċari: b’kuntrast mas-sebgħinijiet, l-Ewropej issa qed igawdu  arja u ilma aktar nodfa, u ekonomija aktar ekoloġika b’rati ta’ riċiklaġġ dejjem jikbru u sehem dejjem jikber ta’ enerġija rinnovabbli. Minkejja dawn il-kisbiet sinifikanti, is-sitwazzjoni globali tibqa’ mhux sostenibbli. Il-konsum tar-riżorsi dejjem jiżdied, it-tibdil fil-klima u l-akkumulazzjoni ta’ inkwinanti fin-natura kollha jdgħajfu s-saħħa tal-pjaneta tagħna u l-benesseri tagħna.

L-isfida tista’ tiġi spjegata f’termini sempliċi ħafna: l-attivitajiet ekonomiċi jipprovdu ħafna benefiċċji iżda jirrilaxxaw ukoll inkwinanti fin-natura, u jużaw ir-riżorsi rinnovabbli u mhux rinnovabbli. Dawn l-inkwinanti jistgħu jikkawżaw dannu lill-ħajja, inkluż lis-saħħa tagħna. Madankollu, ħarsa aktar mill-qrib tikxef il-kumplessità li wieħed isib fil-qalba tad-dibatitti tal-politika ambjentali fl-Ewropa. Kull opzjoni ta’ politika ġġib magħha spiża tal-opportunità, u hija ta’ benefiċċju għal ċerti komunitajiet filwaqt li tisforza lil oħrajn biex jadattaw. Pereżempju, it-tranżizzjoni għal sorsi ta’ enerġija aktar nodfa tista’ tbaxxi l-livell ta’ inkwinanti u tagħti spinta lis-settur tal-enerġija rinnovabbli, iżda tista’ twassal ukoll għal telf ta’ impjiegi f’komunitajiet tal-estrazzjoni tal-faħam.

L-Unjoni Ewropea għandha fost l-ogħla standards ambjentali fid-dinja, li jindirizzaw din il-kumplessità ambjentali permezz ta’ sett estensiv ta’ liġijiet. Dawn il-liġijiet jinkludu direttivi mmirati li jindirizzaw il-kwalità tal-arja, it-trattament tal-ilma urban mormi u l-protezzjoni tan-natura, kif ukoll pakketti ta’ politika trażversali dwar il-klima u l-enerġija, u l-ekonomija ċirkolari.

Fil-qalba tal-politiki ambjentali tal-Unjoni Ewropea hemm “il-prinċipju ta’ min iniġġes iħallas”. Il-prinċipju, li qabel kien inkorporat fit-Trattat ta’ Ruma tal-UE, huwa implimentat permezz ta’ diversi miżuri, inkluż għodod fiskali bħan-nollijiet tat-toroq għal ċerti vetturi jew taxxi ambjentali biex jinċentivaw lill-utenti jagħmlu għażliet aktar ekoloġiċi.

Madankollu, mhuwiex dejjem faċli li wieħed jidentifika min huma l-inkwinanti u kemm dannu jikkawża kull inkwinant. Barra minn hekk, kif tiddeċiedi kemm jenħtieġ li jħallas kull wieħed?

F’xi każijiet, ikollna informazzjoni pjuttost dettaljata dwar is-sorsi tat-tniġġis. Pereżempju r-Reġistru Ewropew dwar ir-Rilaxx u t-Trasferiment ta’ Inkwinanti jipprovdi aċċess għall-inkwinanti rilaxxati minn aktar minn 30 000 faċilità industrijali madwar l-Ewropa. F’każijiet oħra, it-tniġġis jiġi minn sorsi diffużi bħat-trasport u l-agrikoltura. Fil-fatt, l-attivitajiet ekonomiċi kollha li jużaw ir-riżorsi, inkluż l-enerġija, iħallu impatt fuq l-ambjent. U, fl-aħħar mill-aħħar, kulħadd jibbenefika b’xi mod mill-prodotti u s-servizzi li tipprovdi l-ekonomija. Għalhekk, kulħadd iniġġes. L-impatti individwali fuq l-ambjent, madankollu, ivarjaw skont id-dieti, il-prattiki tat-trasport u tal-abitazzjoni u s-sistemi pubbliċi (eż. L-aċċess għal sorsi tal-enerġija rinnovabbli, punti ta’ riċiklaġġ, sistemi tat-trasport) fejn ngħixu aħna.

L-inkwinanti rilaxxati fin-natura jistgħu jibdlu l-forma u l-kompożizzjoni, jiċċaqalqu, jakkumulaw fin-natura, jidħlu fil-katina alimentari u jħallu impatt fuq is-saħħa tal-bniedem. Pereżempju, il-merkurju^[1] rilaxxat fl-atmosfera bħala gass jista’ jiġi ttrasportat mill-irjieħ u aktar tard jiġi ddepożitat fuq l-ilma. Ladarba jkun fl-ilma, jista’ jiġi assorbit minn pjanti akkwatiċi u jinbela’ mill-annimali, u jakkumula tul il-katina alimentari, sakemm jispiċċa fil-platti tagħna. Ċerti inkwinanti jistgħu jieħdu mijiet ta’ snin biex “jisparixxu” jew jiġu ddepożitati f’postijiet fejn in-nies ma jistgħux jiġu esposti aktar għalihom.

Fil-fatt, kemm it-tniġġis jaffettwa s-saħħa tagħna jiddependi fuq l-esponiment — kemm bħala kwantità, għal kemm żmien u kif aħna niġu esposti għall-inkwinanti. Meta wieħed jgħix f’belt imniġġsa b’livelli għoljin ta’ tniġġis tal-arja u jixrob ilma kkontaminat kuljum l-għomor tiegħu jista’ jitnaqqas b’mod sinifikanti. Dan jiddependi wkoll fuq il-vulnerabbiltà tagħna, marbuta mal-età u l-istatus tas-saħħa tagħna. Pereżempju, filwaqt li l-impatt tas-saħħa ta’ esponiment qasir għal inkwinant kimiku f’doża baxxa ħafna jista’ jkun negliġibbli fuq adult żagħżugħ b’saħħtu, dan jista’ jkollu konsegwenzi serji għall-fetu li jkun qed jiżviluppa.

Minkejja l-livelli varji ta’ esponiment jew vulnerabbiltà, l-ispejjeż tad-degradazzjoni ambjentali, inkluż l-impatti tat-tibdil fil-klima, huma reali ħafna. Il-valutazzjonijiet tagħna juru li inkwinant tal-arja uniku, jiġifieri l-materja partikolata fina (PM_2.5), jikkawża mewt qabel iż-żmien għal madwar 400 000 Ewropew fis-sena. L-akkumulazzjoni tal-inkwinanti fin-natura, inkluż il-plastiks fl-ibħra tagħna, l-estrazzjoni żejda tar-riżorsi u l-alterazzjonijiet fiżiċi fil-ħabitats jikkawżaw dannu u tibdil sostanzjali, li jaffettwa lil ekosistemi sħaħ. Uħud minn dawn il-danni huma irriversibbli. Huwa rrapportat li estremitajiet relatati mat-temp u l-klima fl-Ewropa kkawżaw telf ekonomiku ta’ aktar minn EUR 450 biljun matul il-perjodu ta’ bejn l-1980 u l-2016, b’40 % ta’ dan it-telf ikun ikkawżat minn għargħar, u 25 % minn maltempati. Ftit aktar minn terz ta’ dawn id-danni ġew koperti mill-assigurazzjoni.

F’dan il-kuntest, sa ċertu punt aħna nġarrbu l-ispejjeż kollha. Barra minn hekk, l-akbar spejjeż mhux neċessarjament jiġu mġarrba mill-akbar “inkwinanti”. It-tibdil fil-klima huwa problema globali, fejn uħud mill-pajjiżi bl-aktar livelli ta’ emissjonijiet ta’ gassijiet serra baxxi huma fost l-aktar affettwati biż-żieda fil-livell tal-baħar. Fil-każ tat-tniġġis tal-arja, il-popolazzjonijiet urbani huma esposti għal konċentrazzjonijiet ogħla, ikkawżati l-aktar mit-trasport. Anke fl-istess belt, komunitajiet li jgħixu maġenb toroq ewlenin huma ġeneralment aktar esposti għat-tniġġis tal-arja u dak akustiku minn dawk li jgħixu qrib spazji ħodor. Bl-istess mod, komunitajiet li jgħixu fuq pjanuri mfawra huma aktar suxxettibbli għal ħsara mill-għargħar; bħal ma l-anzjani u t-tfal huma aktar vulnerabbli għall-mewġ tas-sħana. B’kuntrast għal dan, nies li għandhom aċċess għal ambjent nadif igawdu minn benefiċċji tas-saħħa akbar. L-inugwaljanzi soċjali^[2] huma fil-fatt fattur li wieħed għandu jżomm f’moħħu meta jivvaluta l-esponiment ta’ diversi komunitajiet għal ambjent imniġġes jew nadif.

Il-ġenerazzjonijiet tal-futur se jkunu qed iġarrbu wkoll l-ispejjeż tal-għażliet u l-azzjonijiet tagħna. Anke jekk inwaqqfu l-emissjonijiet illum, uħud mill-inkwinanti rilaxxati llum se jippersistu fin-natura u t-temperaturi medji se jkomplu jiżdiedu qabel isiru stabbli. L-impatti se jdumu jinħassu għal deċennji u anke għal sekli.

Dawk il-kunsiderazzjonijiet kollha jinvolvu għażliet ta’ politika diffiċli llum. Sabiex jgħinu lill-Ewropa tagħżel l-aqwa opzjoni ta’ politika, il-valutazzjonijiet tal-Aġenzija Ewropea għall-Ambjent jindirizzaw mistoqsijiet diffiċli, bħal x’qed jiġri, għaliex qed jiġri, min huwa affettwat, kif se tkun is-sitwazzjoni fil-futur u kif nistgħu ntejbuha. B’dan l-għarfien, dawk li jfasslu l-politika jinsabu f’pożizzjoni aħjar biex jagħżlu l-aktar soluzzjoni sostenibbli u jipprovdu appoġġ addizzjonali lil dawk l-aktar affettwati.

Hans Bruyninckx

Id-Direttur Eżekuttiv tal-EEA

L-editorjal ippubblikat fil-Bullettin tal-EEA, Ħarġa 2018/2, il-15 ta’ Marzu 2018

^[1] L-Aġenzija Ewropea għall-Ambjent se tippubblika rapport dwar il-merkurju fl-ambjent aktar tard fl-2018.

^[2] L-Aġenzija Ewropea għall-Ambjent qed taħdem fuq valutazzjoni li tindirizza l-inugwaljanzi soċjali u l-impatt ambjentali, li huwa ppjanat li se tiġi ppubblikata aktar fl-2018.