Wiedza o środowisku w kontekście przyszłości

Pierwsze akty prawne dotyczące środowiska w Unii Europejskiej (UE) weszły w życie ponad czterdzieści lat temu. Od tego czasu państwa członkowskie UE regularnie gromadzą i przekazują Komisji UE zharmonizowane zbiory danych odnoszące się do szerokiej gamy zagadnień środowiskowych – od godzinnych wartości stężenia zanieczyszczeń powietrza w miastach po sezonowe pomiary jakości wody w kąpieliskach. Państwa członkowskie UE weryfikują w ten sposób także swoje emisje gazów cieplarnianych, zużycie energii, emisje zanieczyszczeń do środowiska z obiektów przemysłowych, wielkości i lokalizacje obszarów chronionych itd. Te strumienie danych są niezbędne, aby monitorować postępy i zapewnić skuteczne wdrażanie przepisów środowiskowych.

Technologia wykorzystywana do gromadzenia, przekazywania i analizowania danych środowiskowych znacznie się rozwinęła w ostatnich czasach. Obecnie jesteśmy w stanie gromadzić, przechowywać i przetwarzać większe ilości danych. Możemy też łączyć różne strumienie danych i na ich podstawie coraz dokładniej analizować, co i dlaczego się dzieje. W oparciu o opracowane modele możemy szacować wpływ zanieczyszczenia powietrza na zdrowie ludzi, np. poprzez zestawienie informacji o jakości powietrza i gęstości zaludnienia w określonych lokalizacjach. Dane pochodzące z obserwacji satelitarnych, w tym dane z unijnego programu monitorowania Ziemi „Copernicus”, można łączyć z danymi zarejestrowanymi przez urządzenia pomiarowe umieszczone na lądzie i na morzu. Możemy dokładniej szacować obecne i przyszłe skutki degradacji środowiska i zmian klimatu.

Wspólne zasady obowiazujące w UE zapewniają kompatybilność danych oraz ułatwiają wymianę danych i informacji w Europie. Aby jednak zrozumieć trendy środowiskowe, niezwykle istotna jest współpraca nie tylko w granicach Unii Europejskiej, lecz także na szerszą skalę europejską i międzynarodową. Dzięki swojej Europejskiej Sieci Informacji i Obserwacji Środowiska (Eionet) oraz partnerom europejskim i międzynarodowym, Europejska Agencja Środowiska zajmuje w dziedzinie przetwarzania informacji środowiskowej wyjątkową pozycję, która pozwala przewidywać przyszłe potrzeby związane z wiedzą o środowisku.

Potrzeba bardziej systemowej analizy

Pomimo luk w niektórych obszarach obecna wiedza o środowisku jest imponująca. Coraz lepiej rozumiemy konkretne zagadnienia. Lepsze zrozumienie pokazuje jednak, że trzeba spojrzeć z szerszej perspektywy – niezbędne są analizy, które koncentrują się na całych systemach takich jak system mobilności czy system żywnościowy. Monitorowanie stężenia zanieczyszczeń w powietrzu samo w sobie nie wystarczy do pełnej analizy i rozwiązania problemu jakości powietrza. Nie możemy badać tego problemu, nie zwracając przy tym uwagi na transport, dieselizację floty samochodowej, rolnictwo, niekontrolowane rozrastanie się miast czy wzorce konsumpcji. Środowisko naturalne jest złożone i nasza baza wiedzy musi to uwzględniać. Stało się jasne, że w przyszłości będziemy w coraz większym stopniu potrzebować bardziej systemowej i przekrojowej wiedzy.

Analiza systemowa stanowi podstawę ostatniego opracowania EEA zatytułowanego „Środowisko Europy 2015  – Stan i prognozy”. Pracując nad tzw. megatrendami, próbowaliśmy ocenić wpływ trendów globalnych na środowisko w Europie i vice versa. Kwestię megatrendów poruszamy także w naszych raportach tematycznych, posługując się przy tym szerszą analizą systemową.

Ten rodzaj analizy często wymaga innego typu przepływów informacji oraz odmiennego sposobu zarządzania danymi, polegającego na ściślejszym połączeniu danych społeczno-ekonomicznych z danymi o środowisku. Ponadto, coraz więcej informacji gromadzą obywatele oraz firmy prywatne. Może to dla nas oznaczać konieczność tworzenia nowych partnerstw w zakresie zbierania danych pomiędzy publicznymi a prywatnymi oraz lokalnymi a globalnymi właścicielami danych i podmiotami gromadzącymi dane.

Przekształcanie danych środowiskowych w wiedzę

Oprócz kwestii związanych z własnością danych i zarządzaniem danymi, ogrom dostępnych informacji stawia przed nami kolejne wyzwanie, a mianowicie: w jaki sposób odfiltrować wiedzę istotną z punktu widzenia polityki, spośród tych wielkich zasobów? Co musimy wiedzieć, aby w dalszym ciągu poprawiać stan środowiska? Refleksja nad tym może doprowadzić do wskazania nowych obszarów, które wymagają obserwacji, bądź też tych, które należy monitorować z mniejszą intensywnością lub w których można zaprzestać monitorowania. Być może konieczne jest również stworzenie nowych powiązań pomiędzy zbiorami danych. Ponadto potrzeby związane z wiedzą, jakie ma urbanista, mogą być bardzo różne od tych, jakie ma osoba odpowiedzialna za wyznaczanie kierunków polityki europejskiej. W jaki sposób wiedza o środowisku może przyczynić się do zarządzania złożonymi systemami, takimi jak miasta?

Przy ścisłej współpracy ze swoimi partnerami EEA wnosi wkład w rozwój europejskiej bazy wiedzy o środowisku poprzez przeprowadzanie ocen zarówno zintegrowanych systemowo jak i tematycznych. Koncentrujemy się nie tylko na przeszłych trendach i obecnym stanie, lecz także na nowych kwestiach i przyszłych potrzebach związanych z wiedzą.

Ostatecznie, oddziaływanie wiedzy zależy od tego, czy i w jaki sposób jej używamy. Wiedza musi być dostępna i przyczyniać się do poprawy stanu środowiska. Musi jednak także trafiać do tych osób, które mogą wpływać na procesy decyzyjne, oraz być przez te osoby wykorzystywana. EEA angażuje się w dostosowywanie, tworzenie i przekazywanie wiedzy o środowisku, niezbędnej zarówno dziś, jak i w przyszłości.

Hans Bruyninckx

Dyrektor wykonawczy EEA