Milieukennis van de toekomst

De eerste milieuwetten in de Europese Unie (EU) werden meer dan veertig jaar geleden van kracht. Sindsdien hebben EU-lidstaten regelmatig vergelijkbare gegevens over een breed scala aan milieuproblemen verzameld en gerapporteerd: van concentraties milieuvervuilende stoffen in steden die ieder uur werden gemeten tot seizoensmetingen van de kwaliteit van zwembadwater. Zij blijven ook op de hoogte van hun uitstoot van broeikasgassen, energieverbruik, milieuvervuilende stoffen die uit fabrieken vrijkomen, de grootte en locatie van beschermde gebieden, enz. Deze gegevensstromen zijn van noodzakelijk belang voor het controleren van de voortgang en het garanderen van een doeltreffende uitvoering van de milieuwetgeving.

De technologie die wordt gebruikt bij het verzamelen, rapporteren en analyseren van milieugegevens heeft zich in deze periode sterk ontwikkeld. We kunnen nu grotere hoeveelheden gegevens verzamelen, bewaren en verwerken. We kunnen ook verschillende gegevensstromen koppelen en zo steeds nauwkeuriger analyseren wat er gebeurt en waarom het gebeurt. Met modellen kunnen de effecten van luchtvervuiling worden geschat door op bepaalde locaties de concentraties luchtvervuilende stoffen af te zetten tegen de bevolkingsdichtheid. Gegevens van satellietwaarnemingen, waaronder die van het aardobservatieprogramma Copernicus van de EU, kunnen worden gecombineerd met gegevens die zijn gerapporteerd met behulp van controleapparatuur op het land en op zee. We kunnen een schatting maken van de huidige en toekomstige invloeden van milieudegradatie en klimaatverandering.

Algemene voorschriften van de EU zorgen voor de combineerbaarheid van gegevens en bevorderen gegevens- en informatie-uitwisseling in heel Europa. Om milieutrends te begrijpen, is het echter van noodzakelijk belang om niet alleen binnen de Europese Unie maar ook op een breder Europees en internationaal niveau samen te werken. Dankzij zijn Milieuobservatie- en -informatienetwerk (Eionet) en Europese en internationale partners is het Europees Milieuagentschap in een unieke positie om milieu-informatie te verwerken en toekomstige behoeften aan kennis te voorzien.

Behoefte aan meer systemische analyse

Ondanks leemten op sommige gebieden is de huidige kennis over het milieu indrukwekkend. Ons inzicht in specifieke problemen is in de loop der tijd groter geworden. Dit heeft echter ook de noodzaak benadrukt om naar het ‘grotere geheel’ te kijken — de behoefte aan meer systemische analyses, het kijken naar complete systemen zoals het mobiliteitssysteem en het voedselsysteem. Het controleren van de concentraties luchtvervuilende stoffen levert ons slechts tot op zekere hoogte informatie. We kunnen luchtvervuiling niet analyseren en aanpakken zonder te kijken naar vervoer, een toenemend gebruik van diesel als brandstof van transportmiddelen, landbouw, uitdijende voorsteden en consumptiepatronen. Het milieu is complex en in onze kennisbasis moet daarmee rekening worden gehouden. Het is inmiddels duidelijk dat we in de toekomst meer systemische en transversale kennis nodig zullen hebben.

Systemische analyse vormt de kern van het nieuwste verslag ‘Het milieu in Europa — toestand en verkenningen 2015’ van het EMA. Met ons werk aan wereldwijde megatrends hebben we geprobeerd de invloed daarvan op het milieu van Europa, en omgekeerd, te bepalen. Met thematische rapporten probeert het EMA eveneens problemen aan te pakken binnen een bredere systemische analyse.

Dergelijke analyses vergen vaak een ander soort gegevensstromen en gegevensbeheer, waarbij sociaal-economische gegevens nauw worden gekoppeld aan milieugegevens. Verder worden steeds meer gegevens verzameld door burgers en particuliere ondernemingen. Wellicht moeten we op dit gebied dan ook nieuwe partnerschappen ontwikkelen tussen publieke en particuliere, plaatselijke en wereldwijde eigenaren en verzamelaars van gegevens.

Milieugegevens omzetten in kennis

Naast vragen omtrent gegevenseigendom en -beheer leveren grote hoeveelheden gegevens een ander probleem op: hoe kunnen we kennis, in het bijzonder beleidsrelevante kennis, uit grote gegevensstromen distilleren? Wat moeten we weten om het milieu verder te verbeteren? Deze beschouwing zou kunnen leiden tot de conclusie dat wij andere gebieden gaan bewaken of bepaalde gebieden niet langer of minder frequent blijven controleren. Wellicht moeten er nieuwe verbanden tussen gegevenssets worden gelegd. Bovendien kunnen de kennisbehoeften van een stadsplanner heel anders zijn dan die van een Europese beleidsmaker. Hoe kan milieukennis bijdragen aan het beheer van complexe systemen zoals steden?

In nauwe samenwerking met zijn partners draagt het EMA - met systeemgeïntegreerde en thematische beoordelingen - bij aan de milieukennisbasis van Europa. We richten ons niet alleen op voorbije trends en de huidige toestand, maar ook op nieuwe kwesties en toekomstige kennisbehoeften.

Uiteindelijk heeft kennis alleen impact als deze wordt gebruikt en op de juiste manier wordt toegepast. Kennis dient toegankelijk en relevant te zijn om verbeteringen in het milieu teweeg te brengen en dient eveneens te worden doorgegeven en gebruikt door degenen die besluitvormingsprocessen kunnen beïnvloeden. Het EMA zet zich in voor het aanpassen, produceren en doorgeven van de milieukennis die vandaag en in de toekomst nodig is.

Hans Bruyninckx

Uitvoerend directeur EMA