Gezondheids- en milieueffecten van luchtverontreiniging blijven hoog in heel Europa

Ondanks de uitdagingen die gepaard gaan met het verminderen van onze blootstelling aan luchtverontreinigende stoffen, blijkt uit cijfers dat het negatieve effect op de gezondheid door langdurige blootstelling aan drie belangrijke luchtverontreinigende stoffen (fijne stofdeeltjes, stikstofdioxide en ozon) een dalende trend vertoont, volgens de briefing “Harm to human health from air pollution in Europe: burden of disease status 2024” (Schade van luchtverontreiniging aan de gezondheid van de mens in Europa: toestand van de ziektelast 2024) van het EEA.

Tussen 2005 en 2022 is het aantal sterfgevallen in de EU dat toe te schrijven is aan fijnstof of PM_2.5 met 45 % gedaald, waarmee we op koers blijven om de reductiedoelstelling van 55 % die is vastgelegd in het EU-actieplan om verontreiniging naar nul te brengen tegen 2030, te halen.

Het is goed nieuws voor alle burgers dat we voortaan over strengere EU-regels inzake luchtkwaliteit beschikken, maar nog steeds ondervinden te veel mensen in heel Europa, voornamelijk in steden, negatieve gevolgen van de slechte luchtkwaliteit, wat leidt tot ziekte en vroegtijdige sterfgevallen, die grotendeels kunnen worden voorkomen door de uitstoot van deze verontreinigende stoffen in het milieu te verlagen. Luchtverontreiniging heeft ook bredere negatieve gevolgen, doordat zij schade berokkenen aan de gezondheid van onze ecosystemen, waardoor het nog belangrijker wordt dat we onze inspanningen voor het zuiveren van onze lucht opvoeren.

Leena Ylä-Mononen
Uitvoerend directeur van het EEA

Nieuwe EU-regels voor luchtkwaliteit van kracht

Met de herziene richtlijn luchtkwaliteit, die vandaag in werking is getreden, worden de EU-grenswaarden inzake luchtkwaliteit meer in lijn gebracht met de WHO-normen, wat een verdere vermindering van de gezondheidseffecten van luchtverontreiniging in de komende jaren ondersteunt. Niettemin is luchtverontreiniging nog steeds het grootste milieurisico voor de gezondheid van de Europese burgers (gevolgd door andere factoren zoals blootstelling aan lawaai, chemische stoffen en de toenemende effecten van klimaatgerelateerde hittegolven op de gezondheid), dat chronische ziekten en toerekenbare sterfgevallen veroorzaakt, vooral in steden en stedelijke gebieden.

Volgens de meest recente schattingen van het EEA waren in 2022 ten minste 239 000 sterfgevallen in de EU toe te schrijven aan blootstelling aan fijnstof (PM_2,5) in een hogere concentratie dan de WHO-richtwaarde van 5 µg/m³. 70 000 sterfgevallen zijn het gevolg van blootstelling aan verontreiniging door ozon (O₃), terwijl blootstelling aan verontreiniging door stikstofdioxide (NO₂) heeft geleid tot 48 000 sterfgevallen.

Deze toerekenbare sterfgevallen hadden kunnen worden voorkomen indien was voldaan aan de richtwaarden van de WHO in 2022. Er is belangrijke informatie voor elk land opgenomen in een afzonderlijke bijlage bij dit persbericht, waaronder informatie over de gevolgen voor de gezondheid en het ecosysteem op nationaal niveau.

Naast vroegtijdige sterfgevallen zijn ook de gevolgen van het leven met ziekten die verband houden met luchtverontreiniging aanzienlijk. Het is van essentieel belang deze gevolgen in aanmerking te nemen bij het beoordelen van de algemene gezondheidslast als gevolg van luchtverontreiniging, evenals de voordelen die schonere lucht in Europa zou opleveren, wordt in de EEA-briefing gesteld.

Effect van luchtverontreiniging op de natuur

Luchtverontreiniging heeft ook een negatief effect op onze natuur. In een afzonderlijke EEA-briefing over de effecten van luchtverontreiniging op ecosystemen in Europa (Impacts of air pollution on ecosystems in Europe) wordt gekeken naar de manier waarop vegetatie is blootgesteld aan belangrijke luchtverontreinigende stoffen en hoe dit zich vertaalt in het verlies aan gewasopbrengsten en economische verliezen.

Uit de briefing van het EEA bleek dat stikstof in de lucht, dat wordt afgezet in ecosystemen, de nutriëntenbelasting verhoogt (eutrofiëring), wat leidt tot veranderingen in de structuur en werking van ecosystemen (veranderingen in de plantensoorten die in een gebied kunnen groeien). Met name was er in 73 % van de ecosystemen in de EU sprake van een kritieke belasting door eutrofiëring in 2022.

In het actieplan om verontreiniging naar nul te brengen is de doelstelling opgenomen om het gebied van ecosystemen waar de afzetting van stikstof een kritiek niveau heeft bereikt, tegen 2030 met 25 % te verminderen ten opzichte van het niveau in 2005. Op dit moment is het onwaarschijnlijk dat deze doelstelling wordt gehaald, aangezien er tussen 2005 en 2022 sprake was van een daling met 13 %. 

Bovendien was ongeveer een derde van de Europese landbouwgronden blootgesteld aan concentraties ozon op leefniveau boven de drempelwaarde die voor de bescherming van vegetatie is vastgesteld in de EU-regelgeving. Dit heeft geleid tot schade aan gewassen, verminderde opbrengsten en economische verliezen van naar schatting minstens 2 miljard EUR. Ozon beschadigt bossen en planten doordat de groeisnelheid vermindert, de opbrengsten dalen en de biodiversiteit wordt aangetast. In 2022 werden de kritische drempels die zijn vastgesteld om bossen tegen ozon te beschermen overschreden voor 62 % van het totale bosareaal in de 32 EER-lidstaten. Door aanzienlijke dalingen in de uitstoot van zwaveldioxide (SO₂) kon het probleem van verzuring de afgelopen decennia goeddeels worden aangepakt.

Achtergrond

De EEA-briefings “Harm to human health from air pollution in Europe: burden of disease status 2024” en “Impacts of air pollution on ecosystems in Europe” maken deel uit van het pakket voor een betere luchtkwaliteit in Europa voor 2024 van het EEA.

Het EEA heeft een raming gemaakt van het aantal sterfgevallen als gevolg van blootstelling aan luchtverontreiniging sinds 2014. Het EEA gebruikt de aanbevelingen voor gezondheidseffecten die zijn uiteengezet in de richtsnoeren van de WHO inzake luchtkwaliteit van 2021. Net als in voorgaande jaren mogen de gezondheidseffecten van verschillende luchtverontreinigende stoffen niet bij elkaar worden opgeteld om dubbeltelling als gevolg van bepaalde overlappingen in de gegevens te voorkomen. Dit geldt zowel voor sterfte als voor ziekte.

Naast deze twee briefings zijn voor elk land ook geactualiseerde factsheets over luchtverontreiniging gepubliceerd. In deze factsheets wordt een overzicht geboden van de belangrijkste gegevens met betrekking tot luchtverontreinigende emissies en luchtkwaliteit, met inbegrip van trends inzake verontreiniging en de gezondheidseffecten van verontreiniging per land.

De herziene richtlijn luchtkwaliteit (Richtlijn (EU) 2024/2881) treedt vandaag, op 10 december 2024, in werking na op 23 oktober 2024 te zijn vastgesteld. In de richtlijn worden nieuwe luchtkwaliteitsnormen ingevoerd die in 2030 moeten worden gehaald en die beter afgestemd zijn op de aanbevelingen van de WHO, evenals een verplichting om bijkomende verontreinigende stoffen zoals ultrafijne deeltjes, zwarte koolstof en ammoniak te monitoren.

Aanvullende informatie over de herziene richtlijn is te vinden in het nieuwsbericht en de video van de Europese Commissie.