Οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων διαδραματίζουν πολύτιμο ρόλο ως εταίροι του ΕΟΠ για την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών και κλιματικών προκλήσεων

Γιατί οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων είναι τόσο σημαντικές για τον ΕΟΠ; Ποια είναι η προστιθέμενη αξία της συνεργασίας;

Οι χώρες αυτές βρίσκονται στο στάδιο της ένταξης στην ΕΕ ή σε προενταξιακό στάδιο. Για να γίνουν πλήρη μέλη της ΕΕ, πρέπει να θέσουν σε εφαρμογή ορισμένες πολιτικές. Ο περιβαλλοντικός τομέας είναι ένας από τους σημαντικότερους τομείς πολιτικής στον οποίο σημαντικά νομοθετικά μέτρα πρέπει να θεσπιστούν.

Επιπλέον, τα Δυτικά Βαλκάνια είναι οι γείτονές μας και όλοι γνωρίζουμε ότι το περιβάλλον δεν σταματάει στα σύνορα. Επομένως, η στενή συνεργασία σε περιβαλλοντικά θέματα είναι επίσης προς το συμφέρον της ΕΕ.

Τέλος, ως συνεργαζόμενες χώρες στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Δικτύου Πληροφοριών και Παρατηρήσεων σχετικά με το Περιβάλλον (Eionet), οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων έχουν πρόσβαση σε μεγάλο αριθμό εμπειρογνωμόνων, οι οποίοι τις βοηθούν να αντιμετωπίζουν τις περιβαλλοντικές προκλήσεις που συναντούν. Με τη σειρά τους, οι εμπειρογνώμονες των χωρών αυτών συμβάλλουν στο δίκτυο παρέχοντας την τεχνογνωσία τους.

Σε ποιους τομείς είναι η συνεργασία ιδιαίτερα σημαντική για το έργο του ΕΟΠ;

Η συνεργασία μας αναπτύσσεται σε μεγάλο βαθμό γύρω από την παρακολούθηση, την υποβολή εκθέσεων και την αξιολόγηση. Οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων παρέχουν σε τακτική βάση δεδομένα στον ΕΟΠ σε τομείς όπως οι ατμοσφαιρικές εκπομπές ή η ποιότητα των υδάτων, επιτρέποντάς μας να επεξεργαζόμαστε και να αξιολογούμε τα δεδομένα. Τα δεδομένα αυτά χρησιμεύουν ως βάση για τη λήψη τεκμηριωμένων αποφάσεων.

Η περιοχή βρίσκεται αντιμέτωπη με μια σειρά προκλήσεων, ιδίως όσον αφορά τη ρύπανση του αέρα, των υδάτων και του εδάφους, οι οποίες μπορούν να αντιμετωπιστούν κατάλληλα μόνο όταν υπάρχουν ορθά και αξιόπιστα δεδομένα και πληροφορίες. Η περιοχή είναι επίσης ιδιαίτερα ευάλωτη στην κλιματική αλλαγή. Διαθέτει μεγάλες εκτάσεις παρθένας φύσης, οι οποίες πρέπει να προστατευθούν αποτελεσματικά. Παρέχοντας εμπειρογνωμοσύνη και αναπτύσσοντας ικανότητες, ο ΕΟΠ αποσκοπεί στην αντιμετώπιση των προβλημάτων και σε αυτόν τον τομέα.

Πώς αναπτύσσεται η συνεργασία αυτή στην πράξη;

Τα Δυτικά Βαλκάνια συμμετέχουν στο έργο του Eionet υπό την ιδιότητα των «συνεργαζόμενων χωρών». Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι διατηρούμε εθνικά δίκτυα Eionet στις χώρες αυτές. Τα δίκτυα αυτά τελούν υπό τη διαχείριση των Εθνικών Σημείων Επαφής (ΕΣΕ), τα οποία ορίζονται από τους αρμόδιους φορείς. Συνεργαζόμαστε στενά με τα Εθνικά Σημεία Επαφής, τα οποία καλούνται σε τακτικές συνεδριάσεις ΕΣΕ/Eionet κατά τις οποίες συζητούνται και λαμβάνονται αποφάσεις για τις πιο στρατηγικές πτυχές του έργου μας. Επιπλέον, το εθνικό δίκτυο αποτελείται από Εθνικά Κέντρα Αναφοράς (NRC), καθένα από τα οποία καλύπτει ένα συγκεκριμένο περιβαλλοντικό θέμα.

Τα Εθνικά Κέντρα Αναφοράς από όλα τα κράτη μέλη και τις συνεργαζόμενες χώρες συνέρχονται τακτικά για να εξετάζουν τα πιο τεχνικά θέματα της συνεργασίας στο δίκτυο Eionet. Επίσης, σε συνεργασία με τα Δυτικά Βαλκάνια και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη όπως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, προσδιορίζουμε συχνά ορισμένους θεματικούς τομείς στους οποίους απαιτείται ειδική βοήθεια. Τα ζητήματα αυτά εξετάζονται εις βάθος με τη βοήθεια εμπειρογνωμόνων του ΕΟΠ, των Ευρωπαϊκών Θεματικών Κέντρων (ETC) και άλλων σχετικών εταίρων του δικτύου. Οι κύριοι τομείς στους οποίους δραστηριοποιούμαστε είναι κατά κανόνα η στήριξη για την υποβολή εκθέσεων σχετικά με την ποιότητα του αέρα, ζητήματα ποιότητας των υδάτων, τη βιοποικιλότητα, τα απόβλητα και ζητήματα που σχετίζονται με το κλίμα.

Για να δώσουμε ένα συγκεκριμένο παράδειγμα, δημοσιεύσαμε πρόσφατα τα προφίλ ανά χώρα σχετικά με τη διαχείριση αποβλήτων στις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, τα οποία καταρτίζουμε επίσης για τις χώρες της ΕΕ. 

Ποιες είναι οι βασικές προκλήσεις όσον αφορά τη βελτίωση της μεταξύ μας συνεργασίας για την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών ζητημάτων;

Η Ευρώπη αντιμετωπίζει πολλές κοινές περιβαλλοντικές προκλήσεις σε διασυνοριακό επίπεδο, όπως η ρύπανση του αέρα και των υδάτων, και η διαχείριση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Για την ορθή αντιμετώπιση αυτών των ζητημάτων, απαιτούνται επαρκή δεδομένα και πληροφορίες.

Διαπιστώσαμε ότι σε ορισμένες χώρες οι υποδομές παρακολούθησης καθίστανται παρωχημένες, ειδικότερα όσον αφορά την παρακολούθηση της ποιότητας του αέρα. Ενώ τα Δυτικά Βαλκάνια συμμετέχουν στον ευρωπαϊκό δείκτη ποιότητας του αέρα, δεν υπάρχουν αρκετοί σταθμοί παρακολούθησης σε ορισμένες περιοχές. Προσπαθούμε να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα με τη βοήθεια άλλων ενδιαφερόμενων μερών στην περιοχή. Υπάρχουν επίσης ελλείψεις δεδομένων σε άλλους τομείς που χρήζουν προσοχής.

Η συνεργασία με τα έθνη των Δυτικών Βαλκανίων ξεκίνησε 20 χρόνια πριν. Τι έχει επιτευχθεί μέχρι στιγμής;

Έχουμε συνεργαστεί με τις χώρες αυτές στο πλαίσιο διαφόρων προενταξιακών χρηματοδοτικών μέσων. Με την πάροδο των ετών, τα Δυτικά Βαλκάνια έχουν καταστεί αναπόσπαστο τμήμα του Eionet και όλες οι χώρες διαβιβάζουν τα απαιτούμενα δεδομένα σε τακτική βάση στον ΕΟΠ.

Ο ΕΟΠ καταρτίζει ετήσια επισκόπηση των επιδόσεων των χωρών μελών του και των συνεργαζόμενων χωρών. Τα Δυτικά Βαλκάνια έχουν σημειώσει σαφή πρόοδο με την πάροδο των ετών και παρουσιάζουν γενικά τις ίδιες επιδόσεις με τις χώρες μέλη του ΕΟΠ, ενώ ορισμένες χώρες πληρούν έως και το 100 % των απαιτήσεων όσον αφορά την έγκαιρη υποβολή και την ποιότητα των δεδομένων. Τα Δυτικά Βαλκάνια αποτελούν επίσης αναπόσπαστο μέρος της έκθεσης του ΕΟΠ σχετικά με την κατάσταση του περιβάλλοντος (SOER), η οποία εκπονείται κάθε πέντε έτη.

Πώς εντάσσεται η συνεργασία αυτή στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία της ΕΕ; Επιδιώκουν και οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων να επιτύχουν τους στόχους αυτούς;

Τα Δυτικά Βαλκάνια έχουν εγκρίνει την «Πράσινη Ατζέντα για τα Δυτικά Βαλκάνια», η οποία είναι σε μεγάλο βαθμό σύμφωνη με την Πράσινη Συμφωνία και τυγχάνει ευρείας αποδοχής στις χώρες. 

Ο ΕΟΠ προετοιμάζει επί του παρόντος πρόταση έργου στο πλαίσιο του μηχανισμού προενταξιακής βοήθειας (ΜΠΒ ΙΙΙ). Η πρόταση θα ευθυγραμμιστεί πλήρως με την Πράσινη Ατζέντα και θα εξετάσει μεγάλο αριθμό θεμάτων, όπως η απανθρακοποίηση, η κυκλική οικονομία, η (απο)ρύπανση, τα βιώσιμα συστήματα τροφίμων και η βιοποικιλότητα. Με την πρόταση αυτή, ο ΕΟΠ έχει ως στόχο να βοηθήσει τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων να επιτύχουν τους στόχους που καθορίζονται στην εν λόγω «Πράσινη Ατζέντα για τα Δυτικά Βαλκάνια».

Πώς βλέπετε να εξελίσσεται η συνεργασία τα επόμενα χρόνια; Είναι δυνατή η πλήρης προσχώρηση στον ΕΟΠ;

Σύμφωνα με τον ιδρυτικό κανονισμό του, ο ΕΟΠ είναι ανοιχτός στη συμμετοχή «τρίτων χωρών». Ήδη αυτή τη στιγμή πέντε χώρες μέλη του ΕΟΠ δεν είναι μέλη της ΕΕ.

Στο πλαίσιο αυτό, θεωρούμε σαφώς ότι υπάρχουν δυνατότητες προσχώρησης στον ΕΟΠ, όταν οι χώρες θα είναι έτοιμες από τεχνικής απόψεως. Πρόκειται σε μεγάλο βαθμό για μια πολιτική διαδικασία στην οποία ο ΕΟΠ έχει μικρή επιρροή. Είμαστε, ωστόσο, αποφασισμένοι να διατηρήσουμε και να συσφίξουμε τις σχέσεις μας κατά τα προσεχή έτη, όπως ορίζεται στη «Στρατηγική ΕΟΠ-Eionet 2021-2030».

Συνέντευξη που δημοσιεύθηκε στο ενημερωτικό δελτίο του ΕΟΠ, Δεκέμβριος  2021