Kraje Bałkanów Zachodnich odgrywają istotną rolę współpracując z EEA w stawianiu czoła wyzwaniom środowiskowym i klimatycznym

Dlaczego kraje Bałkanów Zachodnich są tak ważne dla EEA? Jaka jest wartość dodana współpracy?

Są to kraje przystępujące do UE lub przedakcesyjne. Aby stać się pełnoprawnym członkiem UE, należy wprowadzić liczne przepisy, a dziedzina ochrony środowiska jest jednym z największych obszarów polityki, z dużym zbiorem przepisów.

Ponadto Bałkany Zachodnie są naszymi sąsiadami — wszyscy wiemy, że środowisko nie respektuje granic, więc ścisła współpraca w kwestiach środowiskowych leży również w interesie UE.

Wreszcie w ramach współpracy w Europejskiej Sieci Informacji i Obserwacji Środowiska (EIONET) kraje Bałkanów Zachodnich mają dostęp do dużej grupy ekspertów, którzy pomagają im w stawianiu czoła wyzwaniom środowiskowym. W zamian eksperci z tych krajów wnoszą do sieci swoją wiedzę.

W jakich konkretnych obszarach współpraca jest tak ważna dla działalności EEA?

Nasza współpraca dotyczy w dużej mierze monitorowania, raportowania i oceny. Kraje Bałkanów Zachodnich regularnie przekazują EEA dane na temat emisji zanieczyszczeń powietrza czy jakości wody, dzięki czemu możemy je przetwarzać i oceniać. Dane te pozwalają na podejmowanie świadomych decyzji.

Region ten stoi przed wieloma wyzwaniami, przede wszystkim związanymi z zanieczyszczeniem powietrza, wody i gleby, z którymi można sobie poradzić tylko dzięki dostępności rzetelnych i wiarygodnych danych oraz informacji. Region jest również szczególnie wrażliwy na zmianę klimatu. Występuje w nim ponadto wiele dziewiczych obszarów naturalnych, które wymagają skutecznej ochrony. Zapewniając wiedzę fachową i budowanie zdolności, EEA chce rozwiązać także te problemy.

Jak ta współpraca wygląda w praktyce?

Bałkany Zachodnie są włączone w prace EIONET jako państwa współpracujące. W praktyce oznacza to, że utrzymujemy w nich krajową sieć EIONET. Sieci te są zarządzane przez krajowe punkty kontaktowe (NFP) powołane w odpowiednich instytucjach. Ściśle współpracujemy z NFP — przedstawiciele są zapraszani na regularne posiedzenia NFP/EIONET, na których dyskutuje się i ustala bardziej strategiczne aspekty naszej pracy. Ponadto krajowa sieć składa się z krajowych centrów referencyjnych (NRC), a każde z nich zajmuje się określonym tematem środowiskowym.

NRC ze wszystkich państw członkowskich i współpracujących spotykają się regularnie, aby omawiać bardziej techniczne aspekty współpracy w ramach EIONET. Co więcej, wspólnie z Bałkanami Zachodnimi i innymi zainteresowanymi stronami, takimi jak Komisja Europejska, często identyfikujemy wiele obszarów tematycznych, w których potrzebne jest szczególne wsparcie. Kwestie te są dokładnie omawiane przy pomocy ekspertów EEA, europejskich centrów tematycznych (ETC) i innych odpowiednich partnerów w sieci. Zajmujemy się głównie wsparciem w zakresie raportowania jakości powietrza oraz w kwestiach związanych z jakością wody, bioróżnorodnością, odpadami i klimatem.

Konkretny przykład mogą stanowić niedawno opublikowane profile krajowe w zakresie gospodarowania odpadami w krajach Bałkanów Zachodnich. Podobne profile opracowujemy też dla państw UE. 

Jak możemy usprawnić naszą współpracę w rozwiązywaniu problemów środowiskowych? Jakie są najważniejsze wyzwania?

Europa stoi przed wieloma transgranicznymi wyzwaniami środowiskowymi, takimi jak zanieczyszczenie powietrza i wody oraz radzenie sobie ze skutkami zmian klimatu. Aby właściwie rozwiązać te problemy, potrzebne są odpowiednie dane i informacje.

Zauważyliśmy, że w niektórych krajach infrastruktura do prowadzenia monitoringu jest coraz bardziej przestarzała. Widać to szczególnie w przypadku monitoringu jakości powietrza. Chociaż Bałkany Zachodnie są uwzględniane w europejskim wskaźniku jakości powietrza, liczba stacji monitorujących na niektórych obszarach jest niewystarczająca. Staramy się rozwiązać ten problem z pomocą innych zainteresowanych stron w regionie. Istnieją również luki w danych w innych wymagających uwagi obszarach.

Współpraca z krajami Bałkanów Zachodnich trwa od 20 lat. Co udało się osiągnąć do tej pory?

Współpracujemy z tymi krajami w ramach różnych przedakcesyjnych instrumentów finansowych. Z biegiem lat Bałkany Zachodnie stały się integralną częścią sieci EIONET i regularnie przekazują EEA wymagane dane.

EEA sporządza roczny przegląd wyników swoich państw członkowskich i współpracujących. Na przestrzeni lat Bałkany Zachodnie poczyniły wyraźne postępy, ogólnie osiągając wyniki na poziomie krajów należących do EEA, przy czym niektóre z nich spełniają do 100% wymagań pod względem terminowości i jakości danych. Bałkany Zachodnie stały się także integralną częścią raportu EEA o stanie środowiska (SOER), który jest publikowany co pięć lat.

Jak ta współpraca wpisuje się w Europejski Zielony Ład? Czy kraje Bałkanów Zachodnich również chcą osiągnąć te cele?

Bałkany Zachodnie zgodziły się na stworzenie Zielonego programu działań dla Bałkanów Zachodnich, który jest w dużej mierze zgodny z Zielonym Ładem i uzyskał szerokie poparcie leżących tam krajów. 

EEA przygotowuje obecnie propozycję projektu w ramach finansowania przedakcesyjnego (IPA III). Będzie ona w pełni zgodna z Zielonym programem i będzie dotyczyła wielu zagadnień, takich jak dekarbonizacja, gospodarka o obiegu zamkniętym, zanieczyszczenia i ich usuwanie, zrównoważone systemy żywnościowe i bioróżnorodność. W ramach proponowanego projektu EEA chce pomóc krajom Bałkanów Zachodnich w osiągnięciu celów określonych w Zielonym programie działań dla Bałkanów Zachodnich.

Jak widzi Pan rozwój współpracy w nadchodzących latach? Czy możliwe jest pełne członkostwo w EEA?

Członkostwo w EEA jest dla krajów trzecich dostępne — określono to rozporządzeniu ustanawiającym Agencję. W rzeczywistości EEA ma już pięć państw członkowskich, które nie należą do UE.

W tym kontekście wyraźnie widzimy możliwości członkostwa w EEA, gdy tylko kraje staną się gotowe z technicznego punktu widzenia. Jest to w dużej mierze proces polityczny, na który EEA ma niewielki wpływ, jesteśmy jednak bardzo zaangażowani w utrzymanie i intensyfikację naszych relacji w nadchodzących latach, co zostało określone w strategii EEA-EIONET 2021–2030.

Wywiad opublikowany w biuletynie EEA, grudzień 2021 r.