Κλίμα, φύση και άνθρωπος: ένα κοινό μέλλον για τον πλανήτη μας

Καθώς πλησιάζει το τέλος του έτους, η προσοχή όλου του πλανήτη έχει εστιαστεί σε μία έκκληση για δράση –πρέπει να αντιμετωπίσουμε επειγόντως την αλλαγή του κλίματος και να αναχαιτίσουμε και να αναστρέψουμε την απώλεια βιοποικιλότητας.

Οι συνομιλίες σε παγκόσμιο επίπεδο για το κλίμα, κοινώς αναφερόμενες ως COP για το κλίμα (διάσκεψη των μερών), συγκεντρώνουν εκπροσώπους χωρών από όλον τον κόσμο με σκοπό να εξετάσουν και να συμφωνήσουν επί μιας σειράς ζητημάτων που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, όπως ο μετριασμός (πώς θα περιοριστούν οι παγκόσμιες εκπομπές), η προσαρμογή (πώς θα βοηθηθούν οι χώρες να προετοιμαστούν για τις αυξανόμενες αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής), και η χρηματοδότηση (ποιος πληρώνει για τι).

Στις COP για το κλίμα παρευρίσκονται επί τόπου περίπου 30-40 000 εγγεγραμμένοι συμμετέχοντες, συμπεριλαμβανομένων ηγετών από πάνω από 100 χώρες, δεκάδες χιλιάδες αντιπρόσωποι, δεκάδες χιλιάδες παρατηρητές (όπως εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών και της νεολαίας) και χιλιάδες δημοσιογράφοι. Το αποτέλεσμα των εντατικών διαπραγματεύσεων στις COP είναι πάντοτε ένας συμβιβασμός. Ωστόσο, αυτές οι συνομιλίες βοηθούν να περιγραφεί ένα παγκόσμιο όραμα και μια πορεία, όπου όλες οι χώρες και τα διάφορα ενδιαφερόμενα μέρη, συμπεριλαμβανομένων των νέων και των αυτοχθόνων κοινοτήτων, έχουν φωνή και μπορούν να ακούγονται σε ένα παγκόσμιο κοινό.

Από την COP26 στην COP27: ένα βήμα μπροστά;

Η COP για το κλίμα που διεξήχθη στη Γλασκώβη (COP26) το 2021 είχε θέσει ως στόχο να μπει ο πλανήτης σε πορεία επίτευξης καθαρών μηδενικών εκπομπών έως το 2050 και να διατηρηθεί ζωντανός ο στόχος περιορισμού της αύξησης της θερμοκρασίας στον 1,5 βαθμό –στόχος που τέθηκε αρχικά στη συμφωνία του Παρισιού στο πλαίσιο της COP21, το 2015. Για την επίτευξη αυτών των στόχων, οι χώρες συμφώνησαν, μεταξύ άλλων, μια σειρά αποφάσεων και δράσεων που βασίζονταν στη συμφωνία του Παρισιού.

Με το σύμφωνο της Γλασκώβης, η COP26 υπογράμμισε τον επείγοντα χαρακτήρα της κατάστασης, ζήτησε επίσπευση της δράσης, σταδιακή μείωση της ηλεκτροπαραγωγής με καύση άνθρακα και σταδιακή κατάργηση των «αναποτελεσματικών» επιδοτήσεων στα ορυκτά καύσιμα. Το σύμφωνο ζητούσε επίσης ενίσχυση της στήριξης για την προσαρμογή και υπόσχεση να δοθεί έμφαση στις απώλειες και τις ζημίες στην επόμενη διάσκεψη. Στην COP26 έγιναν και άλλες συμφωνίες και ανακοινώσεις σχετικά με τα δάση, το μεθάνιο, τα αυτοκίνητα και την ιδιωτική χρηματοδότηση. Παρά τις αδυναμίες και τους συμβιβασμούς της διάσκεψης, η πρόοδος στις διαπραγματεύσεις ήταν απτή και κράτησε ζωντανό τον στόχο του 1,5 βαθμού.

Έναν χρόνο αργότερα διεξήχθη η COP27 στο Sharm el-Sheikh της Αιγύπτου, τον περασμένο Νοέμβριο, σε ένα εντελώς διαφορετικό παγκόσμιο πλαίσιο και πραγματικότητα. Πραγματοποιήθηκε με φόντο τον πόλεμο στην Ουκρανία, τις υψηλές τιμές της ενέργειας με προβλήματα στην ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού, τα υψηλά ποσοστά πληθωρισμού, που επηρεάζουν τους Ευρωπαίους σε μια εύθραυστη οικονομία μετά την πανδημία, καθώς και τις καταστροφικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

Η γενική αισιοδοξία της τελευταίας στιγμής που υπήρχε στη Γλασκώβη δεν υπήρχε στο Sharm el-Sheikh. Πολλοί, συμπεριλαμβανομένου του αντιπροέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Franz Timmermans, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η ανάγκη για επείγουσες και δραστικές μειώσεις στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου δεν καλύπτεται με τα συγκεκριμένα μέτρα και τις δεσμεύσεις που ανέλαβαν οι χώρες στην COP27. Όπως δήλωσε, «βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα ηθικό δίλημμα. Διότι αυτή η συμφωνία δεν επαρκεί για τον μετριασμό».

Συγχρόνως, οι χώρες συμφώνησαν να δημιουργήσουν ένα νέο ταμείο για την ενίσχυση των πλέον ευάλωτων χωρών που υφίστανται απώλειες και ζημίες λόγω των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Παραμένουν ανοιχτά τα ερωτήματα ποιος θα πληρώσει και πόσο, ποιος θα επωφεληθεί και ποιος θα αποφασίζει. Παρά το υπάρχον πλαίσιο, ο κ. Timmermans επιβεβαίωσε εκ νέου τη θέση και τη δέσμευση της ΕΕ να επιτύχει τους στόχους της για το κλίμα και το περιβάλλον, και τη συνεχή στήριξη της ΕΕ στους πλέον ευάλωτους. Η σημερινή πραγματικότητα καθιστά ακόμα περισσότερο αναγκαία την επείγουσα και αποφασιστική δράση για το κλίμα.

COP15 για τη βιοποικιλότητα: Τι διακυβεύεται;

Εκπρόσωποι από όλον τον κόσμο συγκεντρώθηκαν ξανά τον Δεκέμβριο, αυτή τη φορά στο Μόντρεαλ του Καναδά, για να συμφωνήσουν παγκόσμια δράση για την προστασία της φύσης. Ο πλανήτης χάνει τη βιοποικιλότητά του με ανησυχητικό ρυθμό, και η μείωση είναι επιταχυνόμενη. Περίπου ένα εκατομμύριο είδη κινδυνεύουν αυτή τη στιγμή από εξαφάνιση και πολλά οικοσυστήματα, ζωτικής σημασίας για τον πλανήτη και την ευημερία μας βρίσκονται στα πρόθυρα μη αναστρέψιμης καταστροφής. Για τις σημερινές και τις μελλοντικές γενιές, είναι επείγουσα ανάγκη να αναχαιτίσουμε και να αναστρέψουμε την απώλεια βιοποικιλότητας, και να αποκαταστήσουμε τις φυσικές περιοχές στην Ευρώπη και σε όλον τον πλανήτη.

Η τρέχουσα COP για τη βιοποικιλότητα, κοινώς αναφερόμενη ως COP15 (καθώς αποτελεί τη 15η συνεδρίαση της διάσκεψης των μερών της σύμβασης για τη βιολογική ποικιλότητα), έχει ως στόχο να καταρτίσει ένα παγκόσμιο πλαίσιο για τη βιοποικιλότητα μετά το 2020. Το πλαίσιο ορίζει 21 στόχους, συμπεριλαμβανομένου του στόχου προστασίας του 30 % του πλανήτη μας έως το 2030 Αναγνωρίζει επίσης την ανάγκη για επείγουσα παγκόσμια δράση, αλλά υπογραμμίζει επίσης την αναγκαιότητα μετατροπής των οικονομικών, κοινωνικών και χρηματοδοτικών μοντέλων ώστε να ανακοπούν και να αναστραφούν οι τρέχουσες τάσεις.

Ειδικότερα, η δράση περιλαμβάνει προστασία και αποκατάσταση περισσότερων χερσαίων και θαλάσσιων περιοχών, και αντιμετώπιση των μη βιώσιμων δραστηριοτήτων σε καίριους τομείς όπως η γεωργία, η δασοκομία και η αλιεία.

Το αν θα καταφέρουμε να αναστρέψουμε τις τάσεις θα εξαρτηθεί από τις επιτόπιες δράσεις μας. Για παράδειγμα, η προστασία του 30 % του πλανήτη πρέπει να περιλαμβάνει τις παγκόσμιες εστίες βιοποικιλότητας. Ο τρόπος που θα προστατεύσουμε αυτές τις περιοχές έχει επίσης σημασία. Τα συστήματα προστασίας πρέπει να επιτρέπουν την ανάκαμψη της φύσης. Αυτές οι περιοχές μπορούν να γίνουν επίσης ο μεγαλύτερος σύμμαχός μας στη μείωση των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα χρησιμεύοντας ως καταβόθρες άνθρακα, καθώς και στην αντιμετώπιση των αρνητικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής.

Διαχείριση της χρήσης πόρων

Τόσο στην COP για το κλίμα όσο και στην COP για τη βιοποικιλότητα, συζητάμε το ίδιο πρόβλημα και την ίδια λύση. Η κλιματική αλλαγή και η απώλεια βιοποικιλότητας είναι δύο συμπτώματα της ίδιας πάθησης.

Στην Ευρώπη και σε όλον τον κόσμο καταναλώνουμε περισσότερους πόρους από όσους μπορεί να μας δώσει ο πλανήτης. Ο τρόπος που παράγουμε τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που καταναλώνουμε προκαλεί αλλαγή του κλίματος και υποβαθμίζει τον φυσικό κόσμο. Οι πρόσφατες κρίσεις έχουν αναδείξει, εξάλλου, τις υπάρχουσες, και δυστυχώς αυξανόμενες, ανισότητες όσον αφορά, αφενός, τα οφέλη και, αφετέρου, τις επιπτώσεις στην υγεία, την ευπάθεια του κλίματος και την επισφάλεια των μέσων βιοπορισμού.

Σήμερα, το κόστος της αλλαγής του κλίματος και της υποβάθμισης του περιβάλλοντος μπορεί να επηρεάζει ορισμένους από εμάς περισσότερο από ό,τι άλλους. Ωστόσο, όλοι επηρεαζόμαστε, και μακροπρόθεσμα αυτές οι επιπτώσεις θα αυξηθούν, εκτός εάν εκμεταλλευτούμε αυτήν την κρίσιμη επόμενη δεκαετία για να αναστρέψουμε τις τρέχουσες τάσεις. Οι COP μάς προτρέπουν όλους να αναλάβουμε θαρραλέα δράση και να επιδείξουμε αλληλεγγύη προς κάθε μορφή ζωής πάνω στη Γη.

Είναι εφικτό ένα διαφορετικό μέλλον. Μπορούμε να προσαρμόσουμε τις συνήθειές μας και να υιοθετήσουμε νέες, να αναπτύξουμε νέα συστήματα. Όλοι μαζί μπορούμε να γράψουμε μια διαφορετική ιστορία για τον πλανήτη μας, όπου όλοι θα επωφελούμαστε από μια υγιέστερη φύση και ένα σταθερό κλίμα, και όπου θα έχουμε επιτύχει να ελαχιστοποιήσουμε τους κινδύνους και τις επιπτώσεις. Το 2030 μπορούμε να βρισκόμαστε ένα βήμα πιο κοντά σε αυτό το μέλλον.