Περιβαλλοντική γνώση του μέλλοντος

Οι πρώτες πράξεις της περιβαλλοντικής νομοθεσίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) τέθηκαν σε ισχύ πριν από τέσσερις δεκαετίες και περισσότερο. Έκτοτε, τα κράτη μέλη της ΕΕ συλλέγουν σε τακτική βάση συγκρίσιμα δεδομένα και υποβάλλουν εκθέσεις για ένα ευρύ φάσμα περιβαλλοντικών ζητημάτων, από τις ωριαίες συγκεντρώσεις ρύπων στις πόλεις έως και τις εποχικές μετρήσεις της ποιότητας των υδάτων κολύμβησης. Καταγράφουν επίσης τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, την κατανάλωση ενέργειας, τους ρύπους που εκπέμπουν οι βιομηχανικές εγκαταστάσεις, την έκταση και τη θέση των προστατευόμενων περιοχών κ.λπ. Αυτές οι ροές δεδομένων είναι καίριας σημασίας για την παρακολούθηση της προόδου και τη διασφάλιση της αποτελεσματικής εφαρμογής της περιβαλλοντικής νομοθεσίας.

Η τεχνολογία που χρησιμοποιείται για τη συλλογή, την υποβολή και την ανάλυση περιβαλλοντικών δεδομένων έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο μέσα στο διάστημα αυτό. Είμαστε πλέον σε θέση να συλλέγουμε, να αποθηκεύουμε και να επεξεργαζόμαστε μεγαλύτερους όγκους δεδομένων. Μπορούμε επίσης να συνδέουμε μεταξύ τους διαφορετικές ροές δεδομένων ώστε να καταλήγουμε σε περισσότερο ακριβείς αναλύσεις σχετικά με τα φαινόμενα και τους λόγους εμφάνισής τους. Ο αντίκτυπος της ατμοσφαιρικής ρύπανσης εκτιμάται βάσει μοντέλων , με γραφικές αναπαραστάσεις που συνδυάζουν  τις συγκεντρώσεις ρύπων στην ατμόσφαιρα σε σχέση με την πληθυσμιακή πυκνότητα σε συγκεκριμένες τοποθεσίες. Δεδομένα από δορυφορικές παρατηρήσεις, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που αντλούνται από το Copernicus, το πρόγραμμα γεωσκόπησης της ΕΕ, μπορούν να συνδυαστούν με δεδομένα που προέρχονται από εξοπλισμό παρακολούθησης στην ξηρά και τη θάλασσα. Μπορούμε να εκτιμήσουμε τις τρέχουσες και τις μελλοντικές επιπτώσεις της περιβαλλοντικής υποβάθμισης και της αλλαγής του κλίματος.

Οι κοινοί κανόνες της ΕΕ διασφαλίζουν τη συμβατότητα των δεδομένων και διευκολύνουν την ανταλλαγή δεδομένων και πληροφοριών σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ωστόσο, για την κατανόηση των περιβαλλοντικών τάσεων είναι αναγκαία η συνεργασία όχι μόνο εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και σε ευρύτερο ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος βρίσκεται στην πλέον κατάλληλη θέση να επεξεργάζεται περιβαλλοντικές πληροφορίες και να προβλέπει τις μελλοντικές ανάγκες στον τομέα της γνώσης, χάρη στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Πληροφοριών και Παρατηρήσεων για το Περιβάλλον (ΕΔΠΠΠ/Eionet) και χάρη στους Ευρωπαίους και διεθνείς εταίρους του.

Ανάγκη για πιο συστημική ανάλυση

Παρά τα κενά που υπάρχουν σε ορισμένους τομείς, οι γνώσεις που έχουμε σήμερα για το περιβάλλον είναι εντυπωσιακές. Με την πάροδο των ετών έχει βελτιωθεί η κατανόηση συγκεκριμένων ζητημάτων. Ωστόσο, αυτή η βελτιωμένη αντίληψη έχει αναδείξει επίσης την ανάγκη εξέτασης του «ευρύτερου πλαισίου» — την ανάγκη για πιο συστημικές αναλύσεις μέσω της εξέτασης ολόκληρων συστημάτων, όπως το σύστημα κινητικότητας και το σύστημα τροφίμων. Η παρακολούθηση των συγκεντρώσεων ρύπων μας οδηγεί σε περιορισμένα, μόνο, συμπεράσματα. Δεν μπορούμε να αναλύσουμε και να αντιμετωπίσουμε την ατμοσφαιρική ρύπανση χωρίς να εξετάσουμε τις μεταφορές, τη μετατροπή του στόλου των οχημάτων σε ντιζελοκίνητα, τον αγροτικό τομέα, την άναρχη αστική εξάπλωση και τα καταναλωτικά πρότυπα. Το περιβάλλον είναι πολύπλοκο, και η γνωσιακή βάση που διαθέτουμε πρέπει να καλύπτει αυτήν την πολυπλοκότητα. Είναι πλέον σαφές ότι μελλοντικά θα χρειαζόμαστε ολοένα και περισσότερο συστημικές και διατομεακές γνώσεις.

Η συστημική ανάλυση αποτελεί τον πυρήνα της έκθεσης του ΕΟΠ με τίτλο «Το ευρωπαϊκό περιβάλλον – Κατάσταση και προοπτικές 2015». Στο έργο μας σχετικά με τις παγκόσμιες μεγατάσεις προσπαθούμε να αξιολογήσουμε την επιρροή που ασκούν οι παγκόσμιες τάσεις στο περιβάλλον της Ευρώπης, και αντίστροφα. Η αντιμετώπιση του συγκεκριμένου ζητήματος επιχειρείται επίσης με τις θεματικές εκθέσεις του ΕΟΠ, στο πλαίσιο μιας ευρύτερης συστημικής ανάλυσης.

Αυτό το είδος ανάλυσης συχνά απαιτεί διαφορετικό είδος ροής και διαχείρισης των δεδομένων, με στενή σύνδεση μεταξύ των κοινωνικοοικονομικών και των περιβαλλοντικών δεδομένων. Επιπλέον, όλο και περισσότερα δεδομένα συλλέγονται από πολίτες και ιδιωτικές εταιρείες. Για τον λόγο αυτό, ενδέχεται να χρειαστεί να αναπτυχθούν νέες συμπράξεις στον τομέα των δεδομένων, μεταξύ δημόσιων και ιδιωτικών, τοπικών και παγκόσμιων κατόχων και φορέων συλλογής δεδομένων.

Μετατροπή των περιβαλλοντικών δεδομένων σε γνώση

Εκτός από τα ζητήματα κυριότητας και διαχείρισης των δεδομένων, οι μεγάλοι όγκοι δεδομένων παρουσιάζουν μια ακόμα πρόκληση: πώς να αντλήσουμε τη γνώση και ιδίως τη γνώση που σχετίζεται με τις πολιτικές μέσα από μεγάλες ροές δεδομένων. Τι πρέπει να γνωρίζουμε προκειμένου να βελτιώσουμε περαιτέρω το περιβάλλον; Ο συγκεκριμένος προβληματισμός ενδεχομένως να οδηγήσει στον καθορισμό νέων τομέων παρακολούθησης, στη διακοπή ή τη λιγότερο συχνή παρακολούθηση άλλων. Μπορεί επίσης να απαιτήσει νέες συνδέσεις μεταξύ συνόλων δεδομένων. Επιπλέον, οι γνωσιακές ανάγκες ενός πολεοδόμου μπορεί να διαφέρουν πολύ από εκείνες ενός υπευθύνου χάραξης της ευρωπαϊκής πολιτικής. Με ποιον τρόπο μπορεί η περιβαλλοντική γνώση να συμβάλει στη διαχείριση σύνθετων συστημάτων, όπως οι πόλεις;

Ο ΕΟΠ, σε στενή συνεργασία με εταίρους, συμβάλλει μέσω συστημικά ολοκληρωμένων και θεματικών αξιολογήσεων στην περιβαλλοντική γνωσιακή βάση της Ευρώπης. Εστιάζουμε όχι μόνο σε παλαιότερες τάσεις και στην τρέχουσα κατάσταση αλλά και σε αναδυόμενα ζητήματα και μελλοντικές γνωσιακές ανάγκες.

Τέλος, ο αντίκτυπος της γνώσης εξαρτάται από το αν και με ποιον τρόπο χρησιμοποιείται η γνώση. Πρέπει να είναι προσβάσιμη και συναφής ώστε να επιφέρει βελτιώσεις στο περιβάλλον. Πρέπει επίσης να κοινοποιείται και να αξιοποιείται από εκείνους που μπορούν να επηρεάσουν τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Ο ΕΟΠ δεσμεύεται να προσαρμόζει, να παράγει και να δημοσιοποιεί τις περιβαλλοντικές γνώσεις που είναι αναγκαίες τόσο σήμερα όσο και στο μέλλον.

Hans Bruyninckx

Εκτελεστικός διευθυντής του ΕΟΠ