Αποφασιστικότητα και προσήλωση στη βιωσιμότητα της Ευρώπης

Οι απειλές που αντιμετωπίζουμε σήμερα 

Σήμερα, πενήντα χρόνια αργότερα, αντιμετωπίζουμε αναμφίβολα τις πιο σοβαρές υπαρξιακές απειλές για τη σύγχρονη κοινωνία — την κλιματική αλλαγή, την απώλεια βιοποικιλότητας, την ανεξέλεγκτη ρύπανση και την εξάντληση των πόρων της γης, σε συνδυασμό με μια βαθιά παγκόσμια «ανήθικη» ανισότητα. Σχεδόν παντού διαθέτουμε νομοθετημένη και θεσμοθετημένη περιβαλλοντική πολιτική, βελτιώσαμε τις επιστημονικές γνώσεις μας και την τεχνολογία μας, ευαισθητοποιήσαμε τους πολίτες και δημιουργήσαμε μια ισχυρή υποδομή για παγκόσμια διακυβέρνηση. Ωστόσο, δεν έχουμε καταφέρει να αντιμετωπίσουμε τη θεμελιώδη έλλειψη βιωσιμότητας του κυρίαρχου οικονομικού μας μοντέλου και των συστημάτων παραγωγής και κατανάλωσης.

Όπως δηλώνει ο εκτελεστικός αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Frans Timmermans: «το μοντέλο είναι δυσλειτουργικό· χρειαζόμαστε ένα νέο μοντέλο». 

Τρεις γενιές παγκόσμιων στόχων — από την Ατζέντα 21 έως τους Αναπτυξιακούς Στόχους της Χιλιετίας και τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης — δεν μπόρεσαν να αλλάξουν εκ βάθρων αυτή την κατάσταση. Θα πρέπει να εστιάσουμε τις προσπάθειές μας όχι μόνο στην καλύτερη εκτέλεση των καθηκόντων μας, αλλά πρωτίστως στο να διαφοροποιήσουμε τον τρόπο δράσης μας. 

Η απάντηση της ΕΕ: Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία 

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αναλάβει ηγετικό ρόλο στην αντιμετώπιση αυτών των κρίσεων με την εκπόνηση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Πρόκειται αναμφίβολα για την πιο φιλόδοξη, ολοκληρωμένη, συστημική και μελλοντοστραφή πολιτική στρατηγική που έχει διαμορφωθεί ποτέ, όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά και παγκοσμίως. Η εξέλιξη αυτή αλλάζει τα δεδομένα. Η συμφωνία συνδέει τους περιβαλλοντικούς και κλιματικούς στόχους με τις κοινωνικές και οικονομικές διαστάσεις, μεταξύ άλλων με τον ρόλο του χρηματοοικονομικού κόσμου και με το βιομηχανικό μέλλον της Ευρώπης, κατά τρόπο αδιανόητο στην ΕΕ μέχρι προσφάτως. 

Είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία εξακολουθεί να κατευθύνεται στη σωστή πορεία, παρόλο που έχουμε έρθει αντιμέτωποι με την κρίση Covid, τον πόλεμο της Ουκρανίας, σοβαρές πιέσεις στην οικονομία και τα δημόσια οικονομικά μας, καθώς και κοινωνικές εντάσεις στην Ευρώπη. Σε ορισμένους τομείς, οι κρίσεις αυτές επέτειναν ακόμη περισσότερο την ανάγκη για επείγουσα αλλαγή, όπως συνέβη στην περίπτωση της ενεργειακής μετάβασης, του προσανατολισμού των ευρωπαϊκών προϋπολογισμών και της χρηματοδότησης και της δίκαιης μετάβασης. Στο πλαίσιο των επενδύσεων που πραγματοποιούμε στον τομέα της γνώσης, διαπιστώνουμε τις συνέπειες της διαβίωσης σε έναν κόσμο ασταθή, αβέβαιο, σύνθετο και διφορούμενο (VUCA). Δίνεται μεγάλη σημασία στη συστημική έρευνα και στην παραγωγή γνώσεων προσανατολισμένων στη δράση, στις γνώσεις σχετικά με τις μελλοντικές προοπτικές καθώς και αυξανόμενη προσοχή στην αλληλεπίδραση ανάμεσα στην επιστήμη και την πολιτική για την αντιμετώπιση των καταστάσεων κρίσης. Οι εν λόγω κρίσεις ενθάρρυναν επίσης τη διεξαγωγή ενός ευρύτερου διαλόγου σχετικά με τον ρόλο της Ευρώπης στον κόσμο και τις διαστάσεις της εξωτερικής βιωσιμότητας του μοντέλου μας. 

Ταυτόχρονα, έκαναν την εμφάνισή τους διάφορα επιχειρήματα, τα οποία ανέτρεψαν τις πράσινες φιλοδοξίες της Ευρώπης. Τα επιχειρήματα αυτά παραβλέπουν την εξαιρετικά επείγουσα ανάγκη αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, της απώλειας βιοποικιλότητας και της μη βιώσιμης χρήσης των πόρων. Το ετήσιο πρόγραμμα εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το 2023 είναι ασυνήθιστα ξεκάθαρο ως προς αυτό: πρέπει να επιταχύνουμε τη συστημική μετάβαση των κοινωνιών μας! 

Η επιβράδυνση της μετάβασης ή η υποχώρηση των φιλοδοξιών επιδεινώνουν την κατάσταση. Αυτό δείχνει ανευθυνότητα καθώς το βάρος μετατίθεται στις επόμενες γενιές. 

Το όραμά μας, η αποφασιστικότητά μας 

Ας ξαναμιλήσω για τον πατέρα μου, ο οποίος ήταν Ευρωπαίος εκ πεποιθήσεως. Πίστευε στο μοναδικό πολιτικό σχέδιο της συνένωσης μιας ηπείρου που έχει βιώσει αναρίθμητους πολέμους κατά τη διάρκεια των αιώνων. Για αυτόν, η Ευρώπη ήταν κάτι πολύ περισσότερο από μια ελεύθερη αγορά. Θα ένιωθε ενθουσιασμό και θα αναπτερωνόταν το ηθικό του με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (και όχι μόνο επειδή σε αυτή αναφέρεται ως πηγή γνώσης η εμβληματική έκθεση του Οργανισμού SOER 2020). Ωστόσο, θα ανησυχούσε επίσης για τον χρόνο που χάθηκε, για τη βραχυπρόθεσμη και υπερβολικά περιορισμένη εστίαση της προσοχής όσων επιδιώκουν τον περιορισμό των φιλοδοξιών ή όσων εξακολουθούν να πιστεύουν ότι μπορούμε να οικοδομήσουμε το μέλλον μας σε έναν πλανήτη του οποίου εξαντλούμε τους φυσικούς πόρους και τον οποίο ρυπαίνουμε και καταστρέφουμε. 

Για να επαναλάβουμε τα λόγια του Jean Monnet, όταν ρωτήθηκε αν ήταν αισιόδοξος, «δεν είμαι ούτε απαισιόδοξος ούτε αισιόδοξος. Είμαι αποφασισμένος.»  Θα χρειαστεί πιθανότατα μεγαλύτερη αποφασιστικότητα κατά τις επόμενες δεκαετίες προκειμένου να υλοποιηθεί το όραμα της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, από ότι απαιτήθηκε κατά τα προηγούμενα τέσσερα έτη για τη διατύπωση και τη νομοθέτηση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. 

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δέκα ετών, είχα την εξαιρετική τύχη να συνεργαστώ στον ΕΟΠ με τους πλέον προσηλωμένους συναδέλφους καθώς και με εξίσου αφοσιωμένους εταίρους του δικτύου μας και άλλων ευρωπαϊκών δικτύων επαγγελματιών υψηλού επιπέδου. Σας ευχαριστώ ειλικρινά όλους και είμαι ευγνώμων για αυτό το προνόμιο που έχω. 

Εύχομαι να επιδείξουμε όλοι μας αποφασιστικότητα τόσο σε προσωπικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο!