Röportaj — Avrupa’da sıfır kirlilik nasıl sağlanacak?

AB 2050 hedefleri, Avrupa Yeşil Mutabakatı ve net sıfır emisyon sağlama konuları hakkında çok konuşuldu. AB Sıfır Kirlilik Eylem Planı’nın bu çabalar içindeki yeri nedir?

Avrupa Yeşil Mutabakatı, sağlığımız ve ekosistemlerimiz üzerinde kirliliğin belirgin etkilerini önlemeyi amaçlayan bir yol haritası sunan Sıfır Kirlilik Eylem Planı'nın önemli bir parçası olduğu bir dizi iddialı girişimle desteklenmektedir.

Eylem planı; Tarladan Sofraya, Döngüsel Ekonomi Eylem Planı, Biyoçeşitlilik Stratejisi, Toprak Temalı Strateji ve Sürdürülebilirlik için Kimyasallar Stratejisi gibi Avrupa Yeşil Mutabakatı kapsamındaki diğer politika önlemleriyle sinerji içindedir. Eylem planının temel hedeflerinden biri, kirliliğin önlenmesi hususunu ilgili tüm politika alanlarına dâhil etmektir.

İklim değişikliği Sıfır Kirlilik Eylem Planı kapsamında spesifik olarak yer almasa da eylem planının amaçlarına ulaşmanın net sıfır hedeflerine yaklaşmamıza yardımcı olacağı ve aynı şekilde iklim değişikliğiyle mücadelenin de kirlilik seviyelerini azaltmaya katkıda bulunacağı aşikârdır.

Sıfır Kirlilik Eylem Planı, Birleşmiş Milletler 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları gibi daha geniş kapsamlı uluslararası gündemleri de destekliyor. Plan, kirliliğin ülke sınırlarında sona ermediğini ve örneğin Avrupa'daki tüketim alışkanlıklarımızın ve atık yönetimi faaliyetlerimizin küresel kirlilik seviyelerini etkilediğini kabul ediyor.

Sıfır Kirlilik Eylem Planı tam olarak neleri içeriyor?

Bu çok geniş kapsamlı bir konu ve tanımlanması zor, ancak ana hedeflerden biri kirliliğin önlenmesi hususunun ilgili tüm AB politikalarına dâhil edilmesini teşvik etmek. Planın diğer kilit unsurları arasında kirliliğe maruz kalmadaki eşitsizliklerin ele alınması, daha iyi uygulama ve yürütme, toplum genelinde kollektif hareket ve değişim, dünya genelinde sıfır kirliliğe geçişi savunmak ve kirliliğin izlenmesi için daha entegre bir yaklaşım geliştirmek yer alıyor.

Eylem planı ayrıca, çevre kirliliği ıslahı ve "boru çıkışında" arıtma gibi kavramlar uzun vadeli tedbirler olarak daha az sürdürülebilir olduğundan, bu hedeflere ulaşmak için politika önlemlerinin kirliliği kaynağında önlemeye dayalı olmasını sağlamamız gerektiğini de kabul ediyor.

Plan, sıfır kirlilik hedefine ulaşmak için gerekli eylemlerin kapsamlı bir listesini (bu eylemler için zaman çerçevelerini) içeriyor ve ayrıca dokuz "öncü" eylem tanımlıyor. Örneğin, 1. Öncü Eylem “sıfır kirlilik sağlayarak sağlıktaki eşitsizlikleri azaltmak”.

Eylem planının zaman çerçevesi 2050 yılına kadar uzanıyor. Bununla birlikte, sıfır kirlilik hedefine ulaşma yolunda başlangıçta biraz ivme kazanmaya yardımcı olmak için 2030 yılına yönelik bazı hedefler de içeriyor.

Avrupa Çevre Ajansı'nın Sıfır Kirlilik Eylem Planı'ndaki rolü nedir?

Nerede iyi olduğumuzu, nerede ilerlemenin daha yavaş olduğunu ve nerede daha fazla bilgi birikimi sağlamamız gerektiğini anlayabilmemiz için sıfır kirliliğe ulaşma yolunda kaydedilen ilerlemeyi etkili şekilde izleyebilmeliyiz. Bunu yapmamız, önümüzdeki yıllarda planın hedeflediklerini gerçekleştirmemize yardımcı olacaktır.

Eylem planı, AÇA ile Avrupa Komisyonu Ortak Araştırma Merkezi'nin (JRC) Sıfır Kirlilik İzleme ve Görünüm değerlendirmesi hazırlanmasını gerektiriyor. Bilhassa, AÇA, 2022 sonlarında ilk değerlendirme ve 2024’te bir takip değerlendirmesi içeren izleme değerlendirmesini hazırlamaktan sorumlu.

Bu değerlendirme, son kirlilik eğilimlerinin entegre bir biçimde değerlendirmesini ve bugünkü performansımızın AB'yi 2030 için belirlenen sıfır kirlilik hedeflerini ve diğer mevcut politika hedeflerini yerine getirmek açısından iyi bir konuma taşıyıp taşımadığını görmemizi sağlayacak. Ayrıca, 2050 için belirlenen daha uzun vadeli hedeflere ulaşma fizibilitesini de değerlendirecek.

Avrupa Çevre Ajansı kaydedilen ilerlemeyi nasıl izleyecek?

Bu yıl yapacağımız değerlendirme, gelecekte kaydedilecek ilerlemeyi ölçmek için bir dayanak oluşturacak. Rapor, kirlilik emisyonları ve bunların etkileri ile ilgili son eğilimler hakkında bize bilgi veren mevcut “göstergeleri” temel alacak. Bu bilgiyi kullanarak, belirlenen 2030 hedeflerine ulaşma yolunda ilerleyip ilerlemediğimize ve diğer alanlarda “seyrimizin” mevcut politika hedefleriyle uyumlu olup olmadığına dair bir başlangıç analizi yapabileceğiz.

Önemli biçimde, analizimizde bilgi eksiğimiz olan ve ileriki değerlendirmelerde kullanmak üzere daha iyi bilgiler ve göstergeler geliştirmemiz gereken alanların belirlenmesi de muhtemeldir. Ayrıca, ortaya çıkan sorunları belirlemeye yardımcı olmak ve ele alınması gereken gelecekteki temel sorunlar ile ilgili erken uyarıda bulunmak için diğer bilgi kaynaklarını da (ülkeye özel değerlendirmeler veya araştırmalar gibi) kullanacağız.

2024 yılında yapılacak ikinci değerlendirme, 2022 raporunu temel alarak sıfır kirlilik hedeflerine ulaşmada ne kadar ilerlediğimizi daha iyi görmemizi sağlayacak ilave göstergeler ve bilgiler sunacak. Bu çalışma daha sonra Avrupa Komisyonu tarafından kirlilikle ilgili gelecek politikalara bilgi sağlayacak ve yönlendirme yapacak politika özetleri hazırlamak için kullanılacak.

Sıfır kirlilik seviyesine ulaşmak ne kadar gerçekçi bir hedef?

Sıfır Kirlilik Eylem Planı gerçekten iddialı hedefler belirliyor ve kimileri sıfır kirliliğe ulaşmanın mümkün olup olmadığını sorgulayabilir. Bununla birlikte, çıtayı bu kadar yükseğe koyarak, sistemli değişim ihtiyacına dair net bir vizyona ve kirlilik le kirliliğin etkilerini ele almada daha entegre bir yaklaşıma sahip oluyoruz.

Şu anda zaten gezegenimizin kapasitesini zorluyoruz. Hava, toprak ve su kirliliği sağlığımızı ve ekosistemlerimizi belirgin şekilde olumsuz etkiliyor. IPBES Biyoçeşitlilik ve Ekosistem Hizmetleri Küresel Değerlendirme Raporu gibi çalışmalar, insanların mevcut eylemlerinin yaşamak için muhtaç olduğumuz ekosistemleri olumsuz etkilediğini ve bunun sürdürülebilir olmadığını gösteriyor. Dolayısıyla, daha sürdürülebilir bir toplum haline gelmek istiyorsak Sıfır Kirlilik Eylem Planı hedeflerini gerçekleştirmek için çok çalışmamız gerekiyor.