Röportaj — Üreten tüketiciler ve enerji krizi: Avrupa’nın enerji geçişine katkıda bulunan vatandaşlar

Üreten tüketici, Avrupa genelinde görünüşe göre artık daha fazla kullanılan bir ifade. Peki “üreterek tüketim” ifadesi ile tam olarak ne demek istiyoruz?

“Üreterek tüketim” ifadesi oldukça geniş kapsamlı ve tanımlar çoğunlukla birbiriyle örtüşüyor. Üreten tüketiciler, kelime anlamına göre enerjiyi hem üreten hem de tüketen bireyler, kurumlar veya küçük işletmelerdir. Ancak bu ifadeyi, örneğin, pilleri sayesinde şebekeyi istikrarlı hâle getirmeye yardımcı olarak enerji sistemine etkin bir şekilde katkıda bulunanları kapsayacak biçimde genişletiyoruz. Üreten tüketiciler, bireysel olarak veya bir enerji kooperatifinde olduğu gibi toplu olarak hareket edebilirler.

Yakın zamanda yayınlanan AÇA raporumuz “Avrupa’daki Enerji Üreten Tüketicileri — Vatandaşların enerji geçişine katılımları” bu gelişmekte olan uygulamaya değiniyor.

Büyük ölçekli yenilenebilir enerji tesislerine kıyasla üreterek tüketimin temel avantajları nelerdir? Dezavantajları nelerdir?

Değinebileceğim çok fazla avantaj var! Ancak ben sadece üç avantajdan bahsedeceğim. Birinci avantaj, üreten tüketiciler genellikle tükettikleri enerjinin bir kısmını ürettikleri için yüksek enerji fiyatları ile daha az karşılaşırlar. İkincisi, üreterek tüketim sistemleri genellikle çatılara yerleştirildiği için fazladan yer kaplamazlar. Bu projelerin maliyeti genellikle haneler tarafından karşılandığından özel tasarrufları enerji geçişine aktarmak ise üçüncü avantajdır.

Ancak bu konuda önemli dezavantajlar da var. Başlıca dezavantajlardan biri, üreten tüketici projelerinin devasa ekonomiler nedeniyle çoğunlukla büyük ölçekli projelerden daha maliyetli olması. Bazı üreten tüketici modellerinin yüksek ön ödeme maliyetini herkes karşılayamadığı için bu sistem eleştiriliyor.

Ancak en nihayetinde, esnek bir akıllı şebeke yoluyla bağlanan büyük ve küçük ölçekli tesisler sayesinde geleceğin enerji sisteminin daha merkezî bir duruma geleceğine inanıyorum.

Üreten tüketici rolündeki vatandaşlar, mevcut enerji krizinin olumsuz etkilerini (özellikle de enerji faturalarını) azaltmaya yardım etmek için ne kadar büyük bir etkiye sahip olabilirler?

Muazzam bir potansiyel mevcut. Bir hane, özellikle de pil ve ısı pompasını birlikte kullandığında bazen tüm elektriğini kendi başına üreterek bütün elektrik ihtiyaçlarını karşılayabiliyor. Küçük ölçekli projeler, yüksek enerji fiyatlarının görüldüğü dönemlere karşılık olarak genellikle nispeten hızlı bir şekilde uygulanabiliyor.

Aslında son birkaç ayda, çatılara kurulan güneş enerjisi panellerine büyük bir talebin olduğunu görüyoruz. Fakat üreten tüketici projelerinin gerçekleştirilme hızını kısıtlayan bazı faktörler var. Örneğin şu anda güneş panelleri ve panel bileşenleri ile ilgili tedarik sorunları yaşanıyor. Gerekli bir izni almak da, beceri eksikliğinde olduğu gibi gecikmelere sebep olabiliyor. Elbette herkesin, panelleri kurmak için uygun bir çatısı yok.

Bu durum, sadece güneş panellerini tüketicilerin kullanmasına mı dayanıyor? Başka hangi teknolojilerden bahsediyoruz?

Çatılara kurulan güneş panelleri, tercih edilen teknoloji. Fakat bazı üreten tüketici toplulukları; rüzgâr, küçük su santralleri veya merkezi ısıtma gibi diğer teknolojilere de yatırım yapıyor.

Üreterek tüketimi teşvik etme konusunda hangi AB politikaları faydalı?

Yeniden düzenlenen Yenilenebilir Enerji Direktifi ve Elektrikte İç Pazar Direktifi, çeşitli üreten tüketici türlerini tanımlamakla birlikte her tür için ayrıntılı hak ve yükümlülükleri belirtiyor. Ancak üreterek tüketime yönelik en büyük teşvik, geçtiğimiz Mayıs’ta önerilen REPowerEU planı ve bu planın Çatı Güneş Sistemi Girişimi ile geldi. Bu teklifte, yeni binalara güneş panelleri kurma ve bürokratik engelleri kaldırma konusunda ülkeleri teşvik etme, teşvikler sağlama ve vatandaşlara nasıl üreten tüketici olunacağına dair tavsiyelerde bulunmaya yönelik yasal bir zorunluluk yer alıyor. Bu, gerçekten çığır açan bir gelişme.

Bir enerji tüketicisinin “üreten tüketici” olması ne kadar kolay?

Bu, büyük ölçüde üreten tüketici modeline bağlı ve çok sayıda model var. Örneğin, çatısına güneş enerjisi panelleri takmak isteyen bir kişinin başlangıçta önemli bir miktarda yatırımı olması, gerekli planlamaları yapması, gerekli izinleri alması ve bazen de yetkin profesyoneller için bir bekleme listesine girmesi gerekebilir.

Ancak büyük bir enerji kooperatifine katıldığınızda bütün bu işlemler enerji sağlayıcınızı değiştirmek kadar kolay olabilir. Durum değişken olsa da başlangıçtaki bu engelleri azaltmak, üreten tüketici yaklaşımını daha hızlı benimseme açısından oldukça önemli.

Üreten tüketicilerin karşılaştığı temel zorluklar ve engeller nelerdir ve devletler bu konuda neler yapabilir?

Bu noktada en önemli olan şey; anlaşılır, istikrarlı ve iyi bir şekilde geliştirilmiş bir politika altyapısı. Üreterek tüketim, bazı ülkelerde milli yasalar ve yönetmeliklere uygun şekilde dâhil edilmediğinden bu durum, potansiyel üreten tüketiciler için belirsizliklere yol açıyor. Mali kaynaklara erişim ve bilgi eksikliği de sıklıkla karşılaşılan engellerden biri. Ulusal veya bölgesel yetkililer, vatandaşların teknik ve düzenleyici alanların yanı sıra kullanılabilir mali destek hakkında bilgilere erişebilecekleri, tek noktadan sağlanan hizmetler oluşturabilirler. Aynı zamanda devletler, beceri eksikliği sorunuyla ilgilenerek piyasa ihtiyaçlarına yönelik mesleki eğitim sağlamalı.

AÇA’nın bu alanda başka hangi çalışmaları var?

Şu anda, önümüzdeki aylarda yayınlayacağımız kısa bir çevrimiçi değerlendirme olan ve üreten tüketiciler ve şehirler konusuna değinen bir AÇA brifingini tamamlama aşamasındayız. Bu brifing, kentsel alanlardaki üreten tüketicileri etkileyen belirli faktörlere ve belediyelerin üreten tüketicileri destekleme biçimlerine yönelik bir analiz sağlıyor.

Javier Esparrago

Çevre ve enerji alanında AÇA uzmanı

03/2022 sayılı AÇA bülteninde yayınlanan röportaj