Interview — Prosumenten en de energiecrisis: burgers dragen bij aan de energietransitie in Europa

Prosumptie lijkt in heel Europa meer en meer ingang te vinden, maar wat houdt het precies in?

De term “prosumptie” is zeer ruim en de definities overlappen elkaar vaak. In de meest strikte zin zijn prosumenten personen, instellingen of kleine bedrijven die zowel energie produceren als verbruiken. We gebruiken de term echter ook in ruimere zin voor al diegenen die actief bijdragen aan het energiesysteem, bijvoorbeeld door met behulp van hun batterijen mee te werken aan de stabilisering van het stroomnet. Prosumenten kunnen individueel of collectief optreden, bijvoorbeeld in een energiecoöperatie.

In ons recente EEA-rapport over energieprosumenten in Europa en burgerparticipatie in de energietransitie wordt deze opkomende praktijk belicht.

Wat zijn de belangrijkste voordelen van prosumptie in vergelijking met grootschalige installaties voor hernieuwbare energie? En wat zijn de nadelen?

Dat zijn er nogal wat! Ik pik er drie voordelen uit. Ten eerste worden prosumenten doorgaans minder geraakt door hoge energieprijzen, aangezien zij vaak zelf een deel van de energie opwekken die zij verbruiken. Ten tweede worden de energie-installaties van prosumenten veelal op daken geplaatst, zodat zij niet met meer grondverbruik gepaard gaan. Ten derde worden deze projecten doorgaans door huishoudens gefinancierd, wat een goede manier is om particulier spaargeld te benutten voor de energietransitie.

Er zijn ook aanzienlijke nadelen. Een van de belangrijkste is dat prosumentenprojecten vaak minder kostenefficiënt zijn dan grootschalige projecten, louter vanwege schaaleffecten. De hoge investeringskosten van sommige prosumentenmodellen worden ook bekritiseerd, aangezien niet iedereen die zich kan veroorloven.

Al met al ben ik ervan overtuigd dat het energiesysteem van de toekomst meer gedecentraliseerd zal zijn en zal bestaan uit een mix van grootschalige en kleinschalige centrales die zijn aangesloten op een flexibel slim net.

In welke mate kunnen burgers als prosumenten bijdragen aan het verminderen van de negatieve gevolgen van de huidige energiecrisis, en met name de hoge energierekeningen?

Het potentieel daarvoor is enorm. Een huishouden kan soms al zijn elektriciteitsbehoeften dekken door zelf stroom op te wekken, vooral als dit wordt gecombineerd met accu’s en een warmtepomp. Kleinschalige projecten kunnen meestal relatief snel worden uitgevoerd om op perioden van hoge energieprijzen te reageren.

Sinds een paar maanden zien we dan ook een enorme vraag naar zonnepanelen voor op het dak. Er zijn echter enkele factoren die aan een snelle uitvoering van prosumentenprojecten in de weg kunnen staan. Zo zijn er momenteel problemen met de levering van zonnepanelen en onderdelen daarvan. Het aanvragen van een vergunning kan ook tot vertraging leiden, net als het tekort aan gekwalificeerde arbeidskrachten. En natuurlijk heeft niet iedereen een dak dat geschikt is voor zonnepanelen.

Geldt dit alleen voor zonnepanelen? Of kunnen consumenten ook gebruikmaken van andere technologieën?

Zonnepanelen voor op het dak zijn zeker het populairst. Sommige collectieve prosumenten investeren echter ook in andere technologieën zoals windenergie, kleine waterkracht of stadsverwarming.

Hoe draagt het EU-beleid bij tot de bevordering van prosumptie?

In de herschikte richtlijn hernieuwbare energie en de richtlijn betreffende de interne elektriciteitsmarkt zijn verschillende soorten prosumenten gedefinieerd en zijn voor elke prosument gedetailleerde rechten en verplichtingen vastgesteld. Met het voorgestelde REPowerEU-plan en het bijbehorende initiatief voor zonnepanelen op daken werd in mei echter de grootste impuls gegeven voor prosumptie. Dit voorstel bevat een wettelijke verplichting om bij nieuwbouw zonnepanelen te installeren en moedigt de lidstaten aan bureaucratische obstakels weg te nemen, stimulansen te bieden en burgers te adviseren over hoe zij prosumenten kunnen worden. Het voorstel is echt een doorbraak.

Hoe gemakkelijk is het voor de energieconsument om prosument te worden?

Dit hangt sterk af van het gekozen prosumentenmodel. Wat dit betreft is er ruime keus. Iemand die bijvoorbeeld zonnepanelen op zijn dak wil installeren, moet rekenen op een aanzienlijke startinvestering, en voorbereid zijn op wat planning, het aanvragen van vergunningen en soms wachttijden in verband met de schaarste aan gekwalificeerd personeel.

Aan de andere kant kan deelname aan een grote energiecoöperatie bijna even gemakkelijk zijn als het veranderen van energieleverancier. Er zijn grote verschillen, maar het wegnemen van struikelblokken is van essentieel belang voor een snellere invoering van prosumptiesystemen.

Wat zijn de belangrijkste uitdagingen en belemmeringen waarmee prosumenten worden geconfronteerd en wat kunnen overheden daaraan doen?

Een duidelijk, stabiel en goed ontwikkeld beleidskader is van cruciaal belang. In sommige landen is prosumptie niet naar behoren geregeld in de nationale wet- en regelgeving, waardoor onzekerheid ontstaat voor potentiële prosumenten. Beperkte toegang tot financiering en gebrek aan informatie zijn vaak ook een hinderpaal. Nationale of regionale autoriteiten kunnen centrale aanspreekpunten opzetten waar burgers informatie kunnen krijgen over technische en regelgevingsaspecten en over de beschikbare financiële steun. De overheid moet ook het tekort aan gekwalificeerde arbeidskrachten aanpakken en beroepsopleidingen aanpassen aan de behoeften van de markt.

Wat doet het EEA op dit gebied verder?

We leggen momenteel de laatste hand aan een briefing van het EEA, een korte online-evaluatie over prosumenten in de stad, die we de komende maanden zullen publiceren. Daarin analyseren we specifieke factoren waarmee prosumenten in stedelijke gebieden te maken hebben, en bekijken we hoe gemeenten hen kunnen ondersteunen.

Javier Esparrago

EEA-deskundige op het gebied van milieu en energie

Interview gepubliceerd in editie nr. 03/2022 van de EEA-nieuwsbrief