Kaynak verimliliği ve atıklar

Avrupa ekonomisi su, tarım, kereste, metal, mineral ve enerji taşıyıcıları dahil doğal kaynak ve materyallerin kesintisiz akışına bağımlıdır. Bu materyallerin önemli bir bölümü ithalatla sağlanmaktadır. Doğal kaynaklar için küresel rekabet arttıkça bu bağımlılık, gittikçe daha yüksek düzeyde bir zafiyet kaynağı olabilir.

Son yıllarda, döngüsel ekonomi kavramı ve bununla bağlantılı politikalar kaynak kullanımı, üretim, tüketim ve atık konularını üst düzeyde ele almıştır. Bu kavram, ekonomide ürün, malzeme ve kaynakların değerini mümkün olduğunca koruyarak malzeme girdi döngülerini kapatmayı amaçlamaktadır. Bu, atık oluşumunu ve işlenmemiş malzemelerin kullanımını etkin bir şekilde azaltarak, bununla bağlantılı baskıların da azalmasını sağlar.

Kaynakların kullanımı ve atık oluşumu ve arıtılması, çıkarma, üretim, kullanım ve hurda aşamalarında önemli çevresel baskılara yol açmaktadır. Bu nedenle, çevre politikası hedefleri arasında, ekonomide kullanılan malzeme miktarının azaltılması, kaynak verimliliğinin artırılması, atık oluşumunun  azaltılması ve atıkların yeniden kaynağa dönüştürülmesi yer almaktadır. 

Son on yılda, Avrupa'da kaynak kullanımı azalmıştır. Bu, büyük ölçüde ekonomik büyümedeki eğilimler ve finansal krizi takiben ekonomide yaşanan yapısal değişimlerle ilgilidir. Günümüzde, ülkelerin kaynak kullanımı ve kaynak verimliliği büyük ölçüde değişiklik göstermekte olup, bununla bağlantılı baskıların bir kısmı, küresel ticaret nedeniyle Avrupa sınırları dışında gerçekleşmektedir.

Son yıllarda kritik hammaddelerin arz güvenliği odak noktası olmuştur. Bununla birlikte, atıkların önlenmesi ve atık yönetimi döngüsel ekonominin önemli bir boyutudur.

Atık üretimindeki eğilimler oldukça sabit olmasına ve atık üretimi azalırken  hala ekonomik kalınmanın devam ettirilebilmesine karşın , Avrupa halen büyük miktarda atık üretmektedir. Aynı zamanda, atıklar, Avrupa ekonomisi için değerli bir kaynak olarak algılanmaktadır. Geri dönüştürülen atığın payı giderek artarken, düzenli depolamaya giden atık miktarı ise azalmaktadır. Bununla birlikte, ülkeler arasındaki performans farklılıkları halen yüksektir.

Kapsamlı AB atık mevzuatı, daha iyi atık yönetimi için önemli bir itici güçtür.

 Avrupa Birliği  7. Çevresel Eylem Planı (7th EAP)   2050 yılı için ‘gezegen sınırları içinde iyi yaşayabilme’ vizyonuna ait üç anahtar hedeften birini kaynak verimliliğinin bir üst düzeye taşınması olarak tanımlamaktadır. Bu üç hedef şunlardır:

• AB’nin doğal sermayesini korumak, muhafaza etmek ve güçlendirmek;
• AB ekonomisini kaynak verimliliğine sahip, yeşil, rekabetçi düşük karbonlu bir yapıya dönüştürmek;
• AB vatandaşlarını çevreyle ilişkili baskılardan, sağlık ve refaha ilişkin risklerden koruyabilmek.

7. EAP'nın kapsamlı hedefleri bir dizi belirli politika aracıyla desteklenmektedir. Kaynak verimliliği ile atık ve ikincil kaynaklar, Döngüsel Çevre Ekonomisi politikasının temel bileşenleridir. Döngüsel Ekonomiye Yönelik AB Eylem Planı, tüm döngüyü kapsayan önlemler  alarak, somut ve iddialı bir eylem programı oluşturmuştur.

Belirli politikalar, Döngüsel Ekonomi paradigmasının çeşitli unsurlarını ele almaktadır. Kaynak verimliliği açısından bu politikalar, Kaynak Verimli bir Avrupa için  Yol Haritası ile Düşük karbonlu ekonomiye geçiş için yol haritasını içerir.

Diğer bir politika kümesiyle de, doğrusal büyüme kalıbı 'al-yap-tüket-çöpe at' sistemini terk edip, ürün, bileşen ve materyal kullanımının sürdürüldüğü, ekonomideki değerlerinin muhafaza edildiği bir sisteme dayanandöngüsel bir modele geçiş hedeflenmektedir. Döngüsel Ekonomiye Yönelik AB Eylem Planında belirtildiği üzere bu, ürün tasarımı, iş modelleri, tüketim tercihleri de dahil olmak üzere, tedarik zincirleri ve atık önleme-yönetimi dahilinde değişiklikler gerektirecektir.

AB atık mevzuatı, ana politika etmenlerinden biridir. Anahtar AB atık yönetmelikleri 2018 yılında yeniden gözden geçirilmiştir. Bunlar Atık Çerçeve Yönetmeliği, Ambalaj ve Ambalaj Atıkları Yönetmeliği, Düzenli Depolama Yönetmeliği, Aküler ve Akümülatörler Hakkında Yönetmelik, Atık Elektrikli ve Elektronik Cihazlar Direktifi ve Hurda Araçlar Direktifidir.

Gözden geçirilmiş olan yönetmelikler belediye ve ambalaj atıklarının geri dönüşümü için hedeflenen seviyeleri yükseltirken, belediye atıklarının depolanmasının daha da azaltılması gerekmektedir. Buna göre gıda atıkları 2030 itibariyle yarıya indirilmeli ve hanelerdeki tehlikeli atık ve biyo-atıklar ayrı ayrı toplanmalıdır. Ayrıca, yeni kurallar, genişletilmiş üretici sorumluluk planları gibi etkili ekonomik araçların daha fazla kullanılmasını öngörmektedir.

AÇA, Avrupa Çevre Bilgi ve Gözlem Ağı (Eionet)içinde kapasite oluşturma ve deneyim aktarımı ile birlikte, kaynak verimliliği ve atık dahil olmak üzere döngüsel ekonomi hakkındaki bilgi tabanını güçlendirme konusunda çalışmalar yürütmektedir.  

AÇA malzeme akışı ve atıkla ilgili veri ve bilgileri analiz ederek, ilgili gösterge ve değerlendirmeleri yapmaktadır. Uygulanan politikaların sounuçları, atık önleme ve kaynak verimliliği/ döngüsel ekonomi çerçevesindeki üç paralel raporlama serisi dahilinde analiz edilmektedir. Döngüsel ekonomi raporlarında ve AÇA’nın Avrupa'da Çevre — Durum ve Genel Bakış 2020 (SOER) gibi entegre değerlendirmelerinde çok geniş ve kapsamlı bir bakış açısı sunulmaktadır.

Kaynak verimliliği ve döngüsel ekonomi politikalarının seçilmiş unsurlarının detaylı değerlendirilmesi; izleme, hedefler, piyasa temelli araçlar ve diğer müdahale stratejileri gibi konular düzenli bir şekilde izlenerek yapılmaktadır.

Paydaş etkileşimi ve bu değerlendirmelere ilişkin kapasite artırma, atık ve kaynak verimliliği ile döngüsel ekonomi konularında  Ulusal Referans Merkezleriyle düzenli aralıklarda yapılan Eionet  toplantıları ve çalıştaylar , önemli birer çalışma ögesidir.

Mevcut çalışma öncelikle kanıtlanmış bilgiye dayalı kaynak verimliliği, döngüsel ekonomi ve atık alanlarındaki değerlendirmelerin  geliştirilmesine yönelmektedir. . Hem konusal  bilgilere (atık ve kaynak kullanımı) yapılan vurgular, hem de döngüsel ekonomiye geçişe dair sistematik analiz kanalıyla SOER serilerine yönelik katkılar öngörülmektedir. 

Gözden geçirilmiş atık yönetmeliklerinde AÇA'ya, AB Üye Ülkelerinde atık mevzuatının uygulanmasını destekleme görevi verilmiştir. İkiyılda bir AÇA, ülkelerin atık önleme programlarını gözden geçirecek ve atık önleme ve döngüsel ekonomiye geçiş yolundaki ilerlemeleri değerlendirecektir.

AÇA, atık yönetimine ilişkin olarak, AB Üye Devletlerinin belediye atıklarının geri dönüştürülmesi ve depolanması ile ambalaj atıklarının geri dönüşümü için  tanımlanmış yeni hedeflere yönelik performanslarının değerlendirilmesi konularında Avrupa Komisyonuna destek verecektir. Bu, bir "erken uyarı" mekanizması için girdi sağlayacaktır.