Αποδοτική χρήση των πόρων και απόβλητα

Εισαγωγή

Η οικονομία της Ευρώπης βασίζεται στην απρόσκοπτη ροή φυσικών πόρων και υλικών, συμπεριλαμβανομένων των υδάτων, της φυτικής παραγωγής, της ξυλείας, των μεταλλευμάτων και των φορέων ενέργειας, με εισαγωγές που καλύπτουν σε σημαντικό ποσοστό τον εφοδιασμό με τα εν λόγω υλικά. Η εξάρτηση αυτή, αυξανόμενη, θα μπορούσε να καταστήσει την Ευρώπη ολοένα πιο ευάλωτη, καθώς ο παγκόσμιος ανταγωνισμός για φυσικούς πόρους αυξάνεται.

Η παγκόσμια κατανομή πολλών φυσικών πόρων είναι ανισομερής, με αποτέλεσμα η πρόσβαση και οι τιμές να γίνονται ευμετάβλητες και να αυξάνεται ο κίνδυνος εμφάνισης συγκρούσεων. Η αβεβαιότητα και η αστάθεια των τιμών μπορεί επίσης να προκαλέσει προβλήματα σε τομείς που εξαρτώνται από αυτούς τους πόρους, αναγκάζοντας εταιρείες να προβούν σε απολύσεις προσωπικού, να διαφοροποιήσουν τις επενδύσεις τους ή να αναστείλουν την παροχή αγαθών και υπηρεσιών.

Παράλληλα, η ραγδαία αύξηση της εξόρυξης και εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων προξενεί ευρύ φάσμα αρνητικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων εντός και εκτός Ευρώπης. Η ρύπανση του αέρα, των υδάτων και του εδάφους, η οξίνιση των οικοσυστημάτων, η απώλεια της βιοποικιλότητας, η αλλαγή του κλίματος και η παραγωγή αποβλήτων θέτουν σε κίνδυνο την άμεση, μεσοπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη οικονομική και κοινωνική ευημερία.

Η αύξηση της αποδοτικής χρήσης των πόρων είναι ουσιαστικής σημασίας για τη στήριξη της κοινωνικοοικονομικής προόδου σε έναν κόσμο όπου οι πόροι και η φέρουσα ικανότητα των οικοσυστημάτων είναι πεπερασμένοι, ωστόσο δεν επαρκεί. Εξάλλου, η αύξηση της αποδοτικής τους χρήσης αποτελεί απλώς μια ένδειξη ότι η παραγωγή αυξάνεται περισσότερο από ότι η χρήση των πόρων και οι εκπομπές. Δεν εγγυάται απόλυτη μείωση των περιβαλλοντικών πιέσεων σε επίπεδα τα οποία μακροπρόθεσμα θα είναι βιώσιμα στην Ευρώπη και παγκοσμίως.

Συνεπώς, η αξιολόγηση της βιωσιμότητας των ευρωπαϊκών συστημάτων παραγωγής και κατανάλωσης είναι αναγκαίο να αποσυνδεθεί από την μέτρηση κατά πόσο η παραγωγή αυξάνεται ταχύτερα από τη χρήση των πόρων και τις σχετικές πιέσεις («σχετική αποσύνδεση»). Αντιθέτως, είναι αναγκαίο να αξιολογείται αν υπάρχουν στοιχεία «απόλυτης αποσύνδεσης», με αύξηση της παραγωγής και παράλληλη μείωση της χρήσης των πόρων.

Πέραν της αξιολόγησης της σχέσης ανάμεσα στη χρήση των πόρων και την οικονομική απόδοση, είναι επίσης σημαντικό να αξιολογείται κατά πόσο μειώνονται οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις που οφείλονται στη χρήση των πόρων από την κοινωνία («αποσύνδεση επιπτώσεων»).

Πολιτικές της ΕΕ επί του θέματος

Στο 7ο ΠΔΠ ορίζεται ότι η ενίσχυση της αποδοτικής χρήσης των πόρων αποτελεί έναν από τους τρεις βασικούς στόχους για την επίτευξη του οράματος για το 2050, δηλαδή «ευημερία εντός των ορίων του πλανήτη μας»:

• προστασία, διατήρηση και ενίσχυση του φυσικού κεφαλαίου της Ένωσης·
• μετατροπή της Ένωσης σε μια πράσινη και ανταγωνιστική οικονομία χαμηλών επιπέδων ανθρακούχων εκπομπών και αποδοτικής χρήσης των πόρων·
• προστασία των πολιτών της Ένωσης από περιβαλλοντικές πιέσεις και κινδύνους για την υγεία και την ευημερία.

Οι στόχοι αυτοί πράγματι συνδέονται στενά και επηρεάζονται από διαφορετικά, πλην όμως συσχετιζόμενα, πλαίσια πολιτικής, όπως ο Χάρτης Πορείας για μια Αποδοτική, από Πλευράς Πόρων, Ευρώπη και ο Χάρτης Πορείας για τη Μετάβαση σε μια Οικονομία Χαμηλών Επιπέδων Ανθρακούχων Εκπομπών.

Μια άλλη δέσμη πολιτικών αποσκοπεί στη μετατόπιση από το γραμμικό μοντέλο ανάπτυξης που βασίζεται στην αρχή «λήψη-κατασκευή-κατανάλωση-απόρριψη» σε ένα κυκλικό μοντέλο που βασίζεται στη διατήρηση της χρηστικότητας των προϊόντων, των συστατικών τους στοιχείων και των υλικών καθώς και της οικονομικής τους αξίας. Όπως επισημαίνεται στο Σχέδιο Δράσης της ΕΕ για την Κυκλική Οικονομία, αυτό θα απαιτήσει αλλαγές στις αλυσίδες εφοδιασμού, συμπεριλαμβανομένων της σχεδίασης προϊόντων, των επιχειρηματικών μοντέλων, των καταναλωτικών επιλογών και της πρόληψης και διαχείρισης αποβλήτων. Η νομοθεσία της ΕΕ για τα απόβλητα αποτελεί έναν από τους βασικούς πυλώνες της πολιτικής της.

Δραστηριότητες του ΕΟΠ

Ο ΕΟΠ αναλύει τις ροές υλικών και τα στατιστικά στοιχεία για τα απόβλητα και παράγει συναφείς δείκτες και αξιολογήσεις. Η πρόοδος στον τομέα της σχετικής πολιτικής αναλύεται σε τρεις παράλληλες σειρές εκθέσεων που αφορούν τη διαχείριση των αποβλήτων, την πρόληψη της δημιουργίας αποβλήτων και την αποδοτική χρήση των πόρων. Στις ετήσιες εκθέσεις για την κυκλική οικονομία και σε ολοκληρωμένες αξιολογήσεις, όπως η έκθεση του ΕΟΠ με τίτλο «Το Ευρωπαϊκό Περιβάλλον – Κατάσταση και Προοπτικές 2020» (SOER2020), παρέχεται μια γενική προσέγγιση.

Σε τακτική βάση εκπονούνται στοχευμένες αναλύσεις επιλεγμένων πτυχών της πολιτικής για την αποδοτική χρήση των πόρων, όπως οι αρχές της παρακολούθησης, οι περιβαλλοντικοί στόχοι, τα αγορακεντρικά μέσα και άλλες στρατηγικές παρέμβασης.

Η αλληλεπίδραση με τους ενδιαφερόμενους φορείς και η ανάπτυξη ικανοτήτων που συνδέονται με τις εν λόγω αξιολογήσεις αποτελεί σημαντικό στοιχείο των εργασιών του ΕΟΠ, με τη διεξαγωγή τακτικών συναντήσεων και εργαστηρίων του EIONET με τα εθνικά κέντρα αναφοράς για τα απόβλητα και για την αποδοτική, από πλευράς πόρων, οικονομία και το περιβάλλον.

Προοπτικές

Επί του παρόντος, οι εργασίες επικεντρώνονται στη βελτίωση της τεκμηρίωσης σχετικά με την αποδοτική χρήση των πόρων, την κυκλική οικονομία και τα απόβλητα. Προβλέπεται η συνεισφορά στο πλαίσιο του SOER2020, με έμφαση στις θεματικές πληροφορίες (απόβλητα και χρήση των πόρων) καθώς και στη συστημική ανάλυση της μετάβασης σε μια κυκλική οικονομία.