Narażenie na zanieczyszczenie środowiska odpowiada w Europie za 10% wszystkich przypadków nowotworów

Substancje zanieczyszczające występujące w środowisku i miejscu pracy, a także niektóre zagrożenia naturalne mają znaczny wpływ na nasze zdrowie, a w niektórych przypadkach powodują powstawanie nowotworów — zgodnie z internetowym raportem EEA zatytułowanym „Pokonajmy nowotwory — rola środowiska w Europie” [„Beating cancer — the role of Europe’s environment”]. Każdego roku w Unii Europejskiej nowotwory zbierają ogromne żniwo: liczba nowych zachorowań zbliża się do 3 milionów, a 1,3 miliona chorych pacjentów umiera. Ogromne są także koszty ekonomiczne związane z nowotworami, które jedynie w roku 2018 oszacowano na prawie 178 miliardów euro.

Zgodnie z badaniem EEA większość środowiskowych i zawodowych czynników ryzyka odpowiedzialnych za nowotwory można ograniczyć przez zapobieganie zanieczyszczeniu środowiska i zmianę nawyków. Ograniczanie narażenia na takie czynniki ryzyka stanowi skuteczny i opłacalny sposób zmniejszania liczby przypadków nowotworów i związanych z nimi zgonów.

Po raz pierwszy EEA zbadała związki między nowotworami a środowiskiem, analizując najnowsze badania naukowe dotyczące zanieczyszczenia powietrza, radonu, promieniowania ultrafioletowego, wtórnego dymu tytoniowego i związków chemicznych. W raporcie oszacowano, że środowiskowe i zawodowe czynniki ryzyka odpowiadają w Europie za około 10% przypadków nowotworów.

Virginijus Sinkevičius, Komisarz Unii Europejskiej ds. środowiska, oceanów i rybołówstwa, powiedział: „Raport EEA naświetlił fakt, że czynniki środowiskowe odpowiadają za zbyt wiele przypadków nowotworów. Dobrą wiadomością jest to, że możemy zacząć działać już teraz, aby ograniczyć zanieczyszczenie i zapobiec zgonom. Dzięki dążeniu do zerowego zanieczyszczenia w ramach Europejskiego Zielonego Ładu możemy zapewnić opłacalne korzyści w zakresie zapobiegania nowotworom przez zmniejszenie narażenia na szkodliwe substancje zanieczyszczające. To, co jest lepsze dla naszego środowiska, jest też lepsze dla nas”.

Stella Kyriakides, Komisarz Unii Europejskiej ds. zdrowia i bezpieczeństwa żywności, skomentowała: „Każdego roku w Unii Europejskiej — zgodnie z szacunkami — nowotwory wywołane czynnikami środowiskowymi doprowadzają do prawie ćwierć miliona zgonów. Zapobieganie jest zawsze lepsze niż leczenie, a w ramach europejskiego planu pokonywania nowotworów podjęliśmy zdecydowane zobowiązanie, by zmniejszyć zawartość substancji zanieczyszczających w wodzie, glebie i powietrzu. Tylko w tym tygodniu przekazaliśmy przełomową propozycję ograniczenia użycia pestycydów o 50% do 2030 r. w ramach naszej strategii od pola do stołu. Wyniki opublikowane przez Europejską Agencję Środowiska jasno pokazują, jak ściśle powiązane ze sobą są zdrowie naszej planety i zdrowie naszych obywateli. Musimy działać wspólnie z naturą, a nie przeciw niej”.

Hans Bruyninckx, dyrektor wykonawczy EEA, powiedział: „Zauważamy, jak zanieczyszczenie naszego środowiska wpływa na zdrowie i jakość życia Europejczyków — dlatego zapobieganie zanieczyszczeniu jest kluczowe dla naszego dobra. Ograniczanie zanieczyszczeń dzięki planowi działania UE na rzecz eliminacji zanieczyszczeń i strategii w zakresie chemikaliów na rzecz zrównoważoności, a także zdecydowane wdrażanie innych, już istniejących polityk unijnych pozwoliłoby znacznie ograniczyć liczbę przypadków nowotworów i zgonów. Byłaby to skuteczna inwestycja w dobrostan naszych obywateli”.

Środowiskowe czynniki ryzyka

Zanieczyszczenie powietrza (w pomieszczeniach i na zewnątrz) odpowiada za około 1% wszystkich przypadków nowotworów w Europie i za około 2% zgonów w wyniku choroby nowotworowej. Jednak w przypadku samych nowotworów płuc odsetek zgonów sięga już 9%. Przeprowadzone niedawno badania ukazały związek między długotrwałym narażeniem na cząstki stałe — główny czynnik zanieczyszczenia powietrza — a występowaniem białaczki u osób dorosłych i dzieci.

Radon i promieniowanie ultrafioletowe także znacznie przyczyniają się do obciążenia chorobami nowotworowymi w Europie. W Europie narażenie na radon w pomieszczeniach odpowiada nawet za 2% przypadków nowotworów i za 1 na 10 przypadków raka płuc. Naturalne promieniowanie ultrafioletowe może być przyczyną aż 4% wszystkich przypadków nowotworów w Europie. Na terenie Europy w ciągu ostatnich kilku dziesięcioleci zwiększyła się częstość występowania czerniaka — poważnego nowotworu skóry.

Wtórny dym tytoniowy u osób, które nigdy nie paliły tytoniu, może zwiększać ogólne ryzyko zachorowania na nowotwory nawet o 16%. Około 31% Europejczyków jest narażonych — w domu, w pracy, podczas wypoczynku, w placówkach edukacyjnych lub w miejscach publicznych — na wtórny dym tytoniowy.

Niektóre chemikalia stosowane na terenie Europy w miejscach pracy i uwalniane do środowiska są rakotwórcze i przyczyniają się do zachorowań na nowotwory. Ponadto wiadomo lub podejrzewa się, że niektóre chemikalia wywołują nowotwory wielonarządowe — są to między innymi ołów, arsen, chrom, kadm, akrylamid, pestycydy, bisfenol A i związki per- i polifluoroalkilowe (PFAS).

Azbest w dowolnej postaci to znana substancja rakotwórcza, wywołująca międzybłoniaka i raka płuc, a także nowotwory krtani i jajników. Choć UE zakazała stosowania azbestu w 2005 r., to ciągle występuje on w strukturze budynków i infrastruktury, powodując narażenie u pracowników wykonujących remonty i wyburzania. Ponadto nowotwory pojawiają się dopiero po wielu latach od narażenia — szacuje się, że azbest powoduje 55–88% przypadków nowotworów płuc jako choroby zawodowej.

Działania unijne w zakresie nowotworów i zanieczyszczenia środowiska

Europejski plan walki z rakiem uwzględnia środowiskowe i zawodowe czynniki ryzyka prowadzące do zachorowania na nowotwór i wskazuje na potencjał skutecznych strategii zapobiegawczych mogących ratować życie. Zgodnie z tym celem plan działania na rzecz eliminacji zanieczyszczeń skupia się na ograniczeniu zanieczyszczenia powietrza i wody w celu ograniczenia narażenia człowieka na zanieczyszczenie środowiska i zmniejszenia skutków zdrowotnych, w tym środowiskowego i zawodowego obciążenia chorobami nowotworowymi.

UE podjęła już zdecydowane działania w zakresie zanieczyszczenia powietrza w ramach dyrektywy w sprawie redukcji krajowych emisji zanieczyszczeń (NEC) oraz dyrektyw w sprawie jakości powietrza, które wyznaczają europejskie normy jakości powietrza. Komisja Europejska rozpoczęła przegląd dyrektywy w sprawie jakości powietrza, mając na celu m.in. bardziej ścisłe dopasowanie norm jakości powietrza do najnowszych wytycznych dotyczących jakości powietrza opracowanych przez Światową Organizację Zdrowia (WHO).

Strategia w zakresie chemikaliów na rzecz zrównoważoności skupia się na zakazie stosowania najbardziej szkodliwych chemikaliów — także tych powodujących nowotwory — w produktach oraz na promowaniu stosowania chemikaliów, które z założenia są bezpieczne i zrównoważone.

W odniesieniu do radonu w dyrektywie w sprawie podstawowych norm bezpieczeństwa wprowadzono wiążący prawnie wymóg ochrony przed narażeniem na naturalne źródła promieniowania. Wymaga on, by państwa członkowskie UE utworzyły krajowe plany działania dotyczące naturalnie występującego radonu. Pozostałe działania unijne obejmują koordynację europejskich wysiłków na rzecz przeciwdziałania biernemu paleniu i zwiększanie świadomości na temat zagrożeń związanych z promieniowaniem ultrafioletowym.