Wywiad – Jak doprowadzić Europę do zerowego poziomu zanieczyszczeń?

Wiele zostało powiedziane na temat ambicji UE do 2050 r., Europejskim Zielonym Ładzie i osiągnięciu zeroemisyjności netto. W jaki sposób unijny plan działania na rzecz eliminacji zanieczyszczeń wpisuje się w te dążenia?

Europejski Zielony Ład opiera się na szeregu ambitnych inicjatyw, których ważnym elementem jest plan działania na rzecz eliminacji zanieczyszczeń; określa on harmonogram działań w zakresie zapobiegania jakiemukolwiek znaczącemu wpływowi zanieczyszczeń na nasze zdrowie i ekosystemy.

Plan działania ma dużo powiązań z innymi środkami z zakresu polityki w ramach Europejskiego Zielonego Ładu, takimi jak strategią „od pola do stołu”, planem działania dotyczącym gospodarki o obiegu zamkniętym, unijną strategią ochrony różnorodności biologicznej, strategią tematyczną w dziedzinie ochrony gleby oraz strategią w zakresie chemikaliów na rzecz zrównoważoności. Jednym z głównych celów planu działania jest zapobieganie powstawania zanieczyszczeniom we wszystkich obszarach polityki.

Chociaż zmiana klimatu nie jest szczegolnie uwzgledniona w zakresie planu działania na rzecz eliminacji zanieczyszczeń, oczywiste jest, że osiągnięcie celów planu działania pomoże nam zbliżyć się do celów zeroemisyjności netto, podobnie jak przeciwdziałanie zmianie klimatu przyczyni się do zmniejszenia poziomu zanieczyszczenia.

Plan działania na rzecz eliminacji zanieczyszczeń wpisuje się również w szersze programy międzynarodowe, takie jak cele ONZ w zakresie zrównoważonego rozwoju na 2030 r. Przyznaje się w nim, że zanieczyszczenia nie zatrzymują się na granicach oraz, że na przykład nasze nawyki konsumpcyjne i działania w zakresie gospodarowania odpadami w Europie wpływają na poziom zanieczyszczeń na całym świecie. .

Co konkretnie obejmuje plan działania na rzecz eliminacji zanieczyszczeń?

Jest to bardzo szeroki i trudny do zdefiniowania temat, ale jednym z kluczowych celów jest wspieranie i promowanie włączania zapobiegania zanieczyszczeniom do wszystkich odpowiednich polityk UE. Inne kluczowe elementy planu obejmują rozwiązanie problemu nierówności w narażeniu na zanieczyszczenie, skuteczniejsze wdrażanie i egzekwowanie, wspólne działania i zmiany w całym społeczeństwie, propagowanie globalnej transformacji w kierunku zerowego poziomu zanieczyszczeń oraz opracowanie bardziej zintegrowanego podejścia do monitorowania zanieczyszczenia.

W planie działania uznano również, że zrealizowanie tych ambicji wymaga zadbania o to, by środki polityczne opierały się na zapobieganiu powstawania zanieczyszczeniom u źródła, przy czym koncepcje takie jak usuwanie zanieczyszczeń ze środowiska oraz eliminacja zanieczyszczen „końca rury” są mniej zrównoważone jako środki długoterminowe.

Sam plan zawiera wyczerpujący wykaz konkretnych działań, które należy podjąć, aby rozpocząć realizację ambicji w zakresie osiągnięcia zerowego poziomu emisji zanieczyszczeń (w okreslonych ramach czasowych dla tych działań), a także określa i definiuje dziewięć działań przewodnich. Przykładowo działanie przewodnie nr 1 obejmuje osiagniecie „równości dla kazdego czlowieka w zakresie ochrony zdrowia poprzez wdrazanie zerowego poziomu emisji zanieczyszczeń”.

Ogólne ramy czasowe planu działania obejmują okres do 2050 r. Plan zawiera natomiast również szereg celów na 2030 r., które mają pomóc w nabieraniu początkowego tempa w zakresie osiągania zerowego poziomu emisji zanieczyszczeń.

Jaką rolę pełni EEA w planie działania na rzecz eliminacji zanieczyszczeń?

Musimy być w stanie skutecznie monitorować postępy w osiąganiu zerowego poziomu zanieczyszczeń, tak abyśmy mogli stwierdzić, które działania są właściwe, w których obszarach postępy są bardziej powolne i które wymagają zdobycia bogatszej wiedzy. Pomoże to w realizacji zawartych w planie ambicji w nadchodzących latach.

Plan działania zobowiązuje EEA i Wspólne Centrum Badawcze Komisji Europejskiej (JRC) do sporządzenia oceny monitorowania realizacji i perspektyw zerowego poziomu emisji zanieczyszczeń. W szczególności EEA jest odpowiedzialna za przygotowanie oceny monitorowania, przy czym pierwsza ocena ma zostać przeprowadzona pod koniec 2022 r., a ocena uzupełniająca — w 2024 r.

Ocena ta zapewni zintegrowaną analizę najnowszych tendencji w zakresie zanieczyszczeń oraz tego, czy nasze obecne wyniki stawiają UE w dobrej pozycji na drodze do osiągania konkretnych celów zerowego poziomu emisji zanieczyszczeń na 2030 r., a także innych aktualnych celów politycznych. Ponadto w ramach oceny rozważona zostanie możliwość osiągnięcia celów długoterminowych na 2050 r.

W jaki dokładnie sposób EEA będzie monitorować postępy?

Nasza ocena pod koniec bieżącego roku będzie stanowić punkt odniesienia dla pomiaru przyszłych postępów. Sprawozdanie będzie oparte na dostępnych „wskaźnikach”, które informują nas o najnowszych tendencjach w zakresie emisji zanieczyszczeń i ich skutkach. Korzystając z tych informacji, będziemy w stanie przedstawić wstępną analizę tego, czy jesteśmy na dobrej drodze do osiągnięcia konkretnych celów na 2030 r., a także czy nasz „obrany kierunek” w innych obszarach jest zgodny z obecnymi celami polityki.

Co ważne nasza analiza prawdopodobnie umożliwi również określenie obszarów, w których nasza wiedza jest niepełna i w których musimy opracować lepszej jakości informacje i wskaźniki do wykorzystania w przyszłych ocenach. Korzystać będziemy również z innych źródeł informacji (takich jak oceny lub badania dotyczące poszczególnych krajów), aby ułatwić zidentyfikowanie pojawiających się problemów i wypracowac wczesne ostrzeżenia dotyczące kluczowych kwestii do rozwiązania.

Druga ocena, która ma zostać ukończona w 2024 r., będzie opierać się na sprawozdaniu z 2022 r. i zawierać dodatkowe dostępne wskaźniki i informacje, aby wzbogacić naszą wiedzę na temat postępów w osiąganiu celów zerowego poziomu emisji zanieczyszczeń. Prace te zostana wykorzystane przez Komisje Europejska do opracowania opinii politycznych w celu kształtowania przyszłej polityki dotyczącej zanieczyszczeń i kierowania nią.

Na ile realne jest osiągnięcie zerowego poziomu zanieczyszczeń?

Poziom ambicji określony w planie działania na rzecz eliminacji zanieczyszczeń jest rzeczywiście bardzo wysoki, a niektórzy mogą kwestionować możliwość osiągnięcia zerowego poziomu zanieczyszczeń. Jednak dzięki ustawieniu poprzeczki tak wysoko otrzymujemy jasny obraz potrzeby zmian systemowych oraz bardziej zintegrowane podejście do kwestii zanieczyszczenia srodowiska i jego skutków.

Już teraz nasza działalność wykracza ponad możliwości naszej planety. Zanieczyszczenie powietrza, gleby i wody ma znacząco negatywny wpływ na nasze zdrowie i ekosystemy. Badania, takie jak sporządzone przez IPBES globalne sprawozdanie oceniające różnorodnośc biologiczna i usługi bazujace na ekosystemach, wykazuje, że obecna działalność człowieka negatywnie wpływa właśnie na te ekosystemy, od których jesteśmy zależni, a taka sytuacja w dłuższej perspektywie nie może się utrzymać. Musimy zatem włożyć znaczne wysiłki, aby osiągnąć cele planu działania na rzecz eliminacji zanieczyszczeń, jeżeli chcemy stać się bardziej zrównoważonym społeczeństwem.