volgende
vorige
items
European Union flag
Home
Topics
Analysis and data
Countries
Newsroom
About us

Introductie landbouw

Taal wijzigen:
Pagina Laatst gewijzigd 23-11-2023
5 min read
De landbouwsector is een van de belangrijkste grondgebruikers in Europa en geeft als zodanig vorm aan het landschap in plattelandsgebieden. Deze sector oefent verschillende directe en indirecte effecten uit op het milieu en is zelf afhankelijk van natuurlijke hulpbronnen.

_DGP5161_2.jpg

More photos

Landbouwgrond speelt een belangrijke rol in het grondgebruik in de hele EU. Samen vormen grasland en akkerland 39% van de Europese bodembedekking (EEA, 2017a). De landbouwsector is een belangrijke gebruiker van natuurlijke hulpbronnen en staat in een ingewikkelde verhouding tot het milieu (OESO, 2017). De volgende gegevens weerspiegelen de prestaties en effecten van de landbouwsector in de EU:

  • In 2015 was ongeveer 94% van de ammoniakemissies in Europa afkomstig van de landbouw, voornamelijk van activiteiten zoals mestopslag, het verspreiden van mengmest en het gebruik van anorganische stikstofhoudende meststoffen.
  • De CO2-uitstoot afkomstig van voor de landbouw drooggelegde veengrond bedraagt 100,5 Mt CO2 per jaar, terwijl dit cijfer voor de bosbouw 67,6 Mt CO2 is. Met in totaal 173 Mt CO2-uitstoot afkomstig van drooggelegde grond is de EU de op een na grootste hotspot voor CO2-uitstoot afkomstig van veengrond (na Indonesië) (Berge et al., 2017).
  • Daarnaast oefent de landbouwsector door middel van irrigatie ook grote druk uit op hernieuwbare waterbronnen. In het seizoen verbruikt de sector ruim 50% van het water dat in Europa wordt gebruikt.
  • Landbouw is een van de belangrijkste bronnen van nitraten in het oppervlakte- en grondwater. In verschillende Europese regio's, vaak regio's met intensieve landbouw, zijn de nitraatconcentraties nog altijd te hoog.
  • Ongeveer 9% van de landbouwgrond maakt deel uit van Natura 2000-gebieden — een EU-wijd netwerk van natuurbeschermingsgebieden.
  • De landbouw draagt 25 miljoen ton olie-equivalent (12,3%) bij aan de productie van hernieuwbare energie (2015), wat neerkomt op een stijging met 15% van 2013 tot 2015 (DG AGRI, 2017).
  • De landbouw vormt een integraal onderdeel van het voedselsysteem en het aanbod van voedingsmiddelen dat in de EU wordt geproduceerd is divers.
  • De EU is in grote lijnen zelfvoorzienend voor de meeste primaire landbouwproducten. Ze is ook de grootste exporteur van agrovoedingsproducten, waaronder verwerkte levensmiddelen (EC, 2016a).

 

Twee van de belangrijkste uitdagingen waarmee de landbouw in Europa wordt geconfronteerd, zijn klimaatverandering (EEA, 2017c) en ruimtebeslag, d.w.z. de omzetting van grond in bijvoorbeeld nederzettingen en infrastructuur (EEA, 2017a). Klimaatverandering vereist de aanpassing van gewasvariëteiten en veroorzaakt extreme weersomstandigheden (voor meer informatie over aanpassing aan klimaatverandering, zie het werk van het EEA op dit gebied of het Climate-ADAPT-platform) en vereist dus een diepgaand risicobeheer. Het ruimtebeslag leidt in veel regio's tot een vermindering van de landbouwgrond.

Belangrijkste trends

Ondanks de ontwikkeling van de landbouwsector, die afhankelijk is van vele factoren en regionale verschillen in de sector, kunnen enkele belangrijke trends op Europees niveau worden waargenomen. Het aandeel van landbouwgrond in de totale grondoppervlakte krimpt en de sector wordt beïnvloed door het ruimtebeslag, d.w.z. de transformatie naar kunstmatig land. Los daarvan neemt het aantal bedrijven af en neemt de gemiddelde bedrijfsomvang toe.

Alle drie factoren — ruimtebeslag, intensivering en extensivering — leiden tot het verlies van landbouwgrond met een hoge natuurwaarde en een afname van de populaties van akkervogels.

De laatste jaren wordt de landbouwsector steeds meer getroffen door extreme weersomstandigheden. Hagel, hevige regenval, overstromingen en droogte, veroorzaakt door de klimaatverandering, hebben geleid tot lagere opbrengsten (EEA, 2017c).

Beleidscontext

De ontwikkeling van de landbouwsector wordt sterk beïnvloed door het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) van de EU (zie Köster, 2010). Sinds de invoering ervan in het midden van de 20e eeuw heeft het landbouwbeleid van de EU een sterke economische dimensie gehad. De afgelopen 50 jaar is er echter een verschuiving opgetreden in het soort subsidies en een verschuiving van een hoofdzakelijk sectorgericht beleid naar een meer geïntegreerd plattelandsontwikkelingsbeleid met structurele en agromilieumaatregelen. Momenteel kent het GLB twee belangrijke pijlers: Pijler 1, waaronder rechtstreekse betalingen aan landbouwers en marktinterventies vallen, en pijler 2, waaronder programma's voor plattelandsontwikkeling worden ondersteund.

Voor de periode 2010-2014 bedroeg het gemiddelde aandeel van de EU-subsidies in het landbouwfactor inkomen[1] meer dan 35% en dat van de rechtstreekse betalingen aan landbouwers 28%. Deze cijfers varieerden van meer dan 90% (totale subsidies) en ongeveer 45% (rechtstreekse betalingen) in Slowakije tot ongeveer 15% en 12% in Nederland (EPRS, 2017). Het wetgevingsvoorstel van de Europese Commissie voor het GLB na 2020 is in juni 2018 gepubliceerd. Het streeft naar een grotere prestatiegerichtheid ten aanzien van de bijdrage aan milieu- en klimaatdoelstellingen en -ambities.

De landbouwproductie wordt ook ingekaderd door ander EU- en internationaal beleid, waarvan sommige, zoals de nitraatrichtlijn en de kaderrichtlijn water, al in de architectuur van het GLB zijn terug te vinden. Bovendien heeft het energie- en klimaatbeleid bijvoorbeeld ook de toename van de productie van energiegewassen in de afgelopen tien jaar gestimuleerd (OESO/FAO, 2017).

Bovendien speelt de sector een belangrijke rol bij de verwezenlijking van de doelstellingen van de strategie inzake biodiversiteit van de EU en de doelstellingen inzake duurzame ontwikkeling  van de VN.

Activiteiten van het EEA

Het EEA werkt samen met andere EU-organisaties, bijvoorbeeld bij de opstelling van de gemeenschappelijk reeks landbouw/milieu-indicatoren (AEI's). EEA-gegevens worden gebruikt in het kader van de monitoring en evaluatie van het GLB, bijvoorbeeld als input voor de samenstelling van bepaalde zogenaamde contextindicatoren. Met zijn aandeel in de landmonitoringdienst van Copernicus verkent het EEA de mogelijkheden om Copernicus-gegevens in toenemende mate te gebruiken voor agromilieubeoordelingen. Het EEA probeert ook tegemoet te komen aan de behoeften van de landbouwsector aan aardobservatiegegevens en -producten, bijvoorbeeld voor de toepassing van technologie voor precisielandbouw.

Naast de nauwe samenwerking met de andere EU-organisaties werkt het EEA samen met de nationale referentiecentra op het gebied van milieu en landbouw. Deze centra vormen een integraal onderdeel van het Europees milieuobservatie- en -informatienetwerk (Eionet) van het EEA, waarin de 39 EEA-landen vertegenwoordigd zijn. Er zijn ook synergieën met het werk van andere internationale organisaties, zoals de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) en de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties (FAO). Het EEA werkt ook samen met de onderzoeksgemeenschap en deskundigenpanels, bijvoorbeeld met projectteams die worden ondersteund in het kader van het Horizon2020-programma.

Recente publicaties

In het recente EEA-rapport ’Food in a green light’ wordt de voedselproductie en -consumptie besproken vanuit een voedselsysteemperspectief.

 


[1] Het landbouwfactor inkomen meet de beloning van alle productiefactoren (grond, kapitaal, arbeid), ongeacht of deze al dan niet het eigendom van het bedrijf zijn. Hij vertegenwoordigt de totale waarde die wordt gegenereerd door een landbouwbedrijf dat een productieactiviteit uitoefent en wordt gedefinieerd als de waarde van de productie minus variabele kosten, afschrijvingen en belastingen op de productie, plus subsidies op de productie. (Gebaseerd op DG AGRI, 2017)

Gerelateerde inhoud

Interactive charts

Nieuws en artikelen

Gerelateerde data

Gerelateerde indicatoren

Indicator Assessment
Archived
Use of freshwater resources Despite an estimated decrease of total water abstraction by 19 % since 1990 in Europe, the milestone set in the EU resource efficiency roadmap — i.e. a water abstraction should stay below 20 % of available renewable water resources in Europe — has not been achieved in 36 river basins corresponding to 19 % of Europe’s territory in summer 2015. Around 30 % of the total European population was exposed to water scarcity conditions in summer 2015 compared to 20% in 2014, mainly living in densely populated European cities, agriculture-dominated areas of southern Europe and small Mediterranean islands.  From 2000 to 2015, in the EU-28, there was an absolute decoupling of water abstraction (-9 %) and the gross value added generated from all economic sectors (+53 %). A rapid increase (+11%) has been observed in bottled water consumption from 2010, particularly in southern and western Europe.
Indicator Assessment
Archived
Abundance and distribution of selected species Between 1990 and 2015, the common bird index decreased by 8 % in the 26 EU Member States that have bird population monitoring schemes. This decrease is slightly greater (9 %) if figures for Norway and Switzerland are included. The decline in common farmland bird numbers in the same period was more pronounced, at 32 % (EU) and 30 % (EU plus Norway and Switzerland). The common forest bird index decreased by 3 % (EU) and 6 % (EU plus Norway and Switzerland) over the same period. Although the decline of all common birds has levelled off slightly since 2000, no trend towards recovery has been observed in the last years and the common farmland bird index continued to show a steep decline of 16 % between 2000 and 2015. Grassland butterflies also showed a significant rate of decline in the 19 European countries where butterfly population monitoring schemes exist, at 34 % (EU) and 32 % (all countries). Between 2000 and 2015, the index decreased by 17 % (EU) and 16 % (EU + Norway and Switzerland). 
Indicator Assessment
Archived
Abundance and distribution of selected species Since 1990, populations of common birds have decreased by around 13 % in the 26 EU Member States that have bird population monitoring schemes. The decrease is slightly worse (14 %) if figures for Norway and Switzerland are included. The decline in common farmland bird numbers in the same period was more pronounced, at 31.5 % (EU) and 34 % (EU plus Norway and Switzerland).  Grassland butterflies also showed a significant rate of decline (32 %) between 1990 and 2015 in the 19 European countries where butterfly population monitoring schemes exist. The rate of loss has slowed down in the last 10 years, but the population abundance trend remains negative.
Indicator Assessment
Archived
Use of freshwater resources Despite renewable water is abundant in Europe, signals from long-term climate and hydrological assessments, including on population dynamics, indicate that there was 24% decrease in renewable water resources per capita across Europe between 1960 and 2010, particularly in southern Europe. The densely populated river basinsin different parts of Europe, which correspond to 11 % of the total area of Europe, continue to be hotspots for water stress conditions, and, in the summer of 2014, there were 86 million inhabitants in these areas. Around 40 % of the inhabitants in the Mediterranean region lived under water stress conditions in the summer of 2014. Groundwater resources and rivers continue to be affected by overexploitation in many parts of Europe, especially in the western and eastern European basins. A positive development is that water abstraction decreased by around 7 % between 2002 and 2014. Agriculture is still the main pressure on renewable water resources. In the spring of 2014, this sector used 66 % of the total water used in Europe. Around 80 % of total water abstraction for agriculture occurred in the Mediterranean region.  The total irrigated area in southern Europe increased by 12 % between 2002 and 2014, but the total harvested agricultural production decreased by 36 % in the same period in this region. On average, water supply for households per capita is around 102 L/person per day in Europe, which means that there is 'no water stress'. However, water scarcity conditions created by population growth and urbanisation, including tourism, have particularly affected small Mediterranean islands and highly populated areas in recent years. Because of the huge volumes of water abstracted for hydropower and cooling, the hydromorphology and natural hydrological regimes of rivers and lakes continue to be altered. The targets set in the water scarcity roadmap, as well as the key objectives of the Seventh Environment Action Programme in the context of water quantity, were not achieved in Europe for the years 2002–2014.

Verwante publicaties

Uitgave Food in a green light - A systems approach to sustainable food This report takes a food system approach to analyse European production, consumption and trade of food, and associated environmental and human health aspects. Understanding the patterns, processes and actors involved allows for more coherent and effective policy interventions to reduce environmental pressures along the value chain, with potential co-benefits to human health and well-being. The report addresses both terrestrial and aquatic food production and goes beyond the environmental impact and economic performance of agriculture and fisheries. The focus is on long-term sustainability objectives, as laid down in the 2050 vision of the Seventh Environment Action Programme and the 2030 Sustainable Development Goals.
Uitgave Landscapes in transition — An account of 25 years of land cover change in Europe Landscape is one of the most precious assets contributing to Europe's cultural identity. As landscape is determined to a large extent by land use, the study of land use changes, especially through changes in the land cover, provides clues to the drivers of the transitions that landscape is currently going through. New data on land cover change in Europe up to 2012 show that total land cover change increased from the 2000‑2006 period to the 2006‑2012 period.
Uitgave Climate change, impacts and vulnerability in Europe 2016 This report is an indicator-based assessment of past and projected climate change and its impacts on ecosystems and society. It also looks at society’s vulnerability to these impacts and at the development of adaptation policies and the underlying knowledge base. This is the fourth ‘Climate change, impacts and vulnerability in Europe’ report, which is published every four years. This edition aims to support the implementation and review process of the 2013 EU Adaptation Strategy, which is foreseen for 2018, and the development of national and transnational adaptation strategies and plans.

Zie ook

Map
Archived
Agriculture photos
Map
Archived
Over Eionet
Map Aanpassing aan de klimaatverandering De klimaatverandering vindt nu al plaats en zal zich naar verwachting blijven voortzetten: temperaturen stijgen, neerslagpatronen veranderen, ijs en sneeuw smelten en het zeeniveau stijgt. In veel delen van Europa zullen extreem weer en de overstromingen en droogten die daardoor ontstaan, steeds vaker voorkomen en steeds extremer worden. De gevolgen en kwetsbaarheden voor ecosystemen, economische sectoren, de volksgezondheid en het menselijk welzijn verschillen in Europa per regio. Zelfs als de wereldwijde inspanningen om uitstoot te verminderen doeltreffend blijken te zijn, zal een vorm van klimaatverandering blijven plaatsvinden. Er moeten dan ook aanvullende maatregelen worden genomen om ons aan te passen aan de gevolgen van klimaatverandering.

Permalinks

Geographic coverage

For references, please go to https://eea.europa.eu./nl/themes/agriculture/intro or scan the QR code.

PDF generated on 22-12-2024 20:48

EEA Page URL QR
Documentacties
The EEA is an agency of the European Union

Engineered by: EEA-webteam

Software updated on 26 September 2023 08:13 from version 23.8.18

Software version: EEA Plone KGS 23.9.14

Code voor ontwikkelaars

Systems Status

Juridische kennisgeving

Creative commons license

CMS login