Landbúnaðar kynning

More photos

Landbúnaðarland gegnir mikilvægu hlutverki í landnotkunarmynstri í ESB. Beitiland og ræktað land eru saman 39% af landþekju Evrópu (EEA, 2017a). Landbúnaðargeirinn er stórnotandi náttúruauðlinda og er í flóknu sambandi við umhverfið (OECD, 2017). Eftirfarandi gögn endurspegla frammistöðu og áhrif landbúnaðargeirans í ESB:

• Um 94% af ammoníaklosun í Evrópu komu frá landbúnaði árið 2015, aðallega frá starfsemi eins og mykjugeymslu, dreifingu fljótandi húsdýraáburðar og notkun ólífræns köfnunarefnis áburðar.
• CO₂ losun frá mýrarjarðvegi sem er framræstur til landbúnaðarnota er 100,5 Mt CO₂ á ári, en talan er 67,6 Mt CO₂ fyrir skógrækt. Með 173 Mt CO₂ losun í heildina frá framræstum jarðvegi er ESB næststærsti heiti reiturinn fyrir CO₂ losun frá mýrarjarðvegi (á eftir Indónesíu) (Berge o.fl., 2017).
• Í gegnum áveitur veldur landbúnaður miklu álagi á endurnýtanlegar vatnsauðlindir. Á árstíðagrundvelli notar geirinn meira en 50% vatns sem notað er í Evrópu.
• Landbúnaður er ein helst uppspretta nítrats í yfirborðs- og grunnvatni. Í þó nokkrum svæðum í Evrópu, oft þeim þar sem er mikill landbúnaður er nítratmagn enn of hátt.
• Um 9% landbúnaðarlands er hluti af Natura 2000 svæðum, samstarfsnets náttúruverndarsvæða um allt ESB.
• Landbúnaður leggur 25 milljónir tonna af olíujafngildi (12,3%) af mörkum til endurnýjanlegrar orkuframleiðslu (2015), sem er aukning um 15% frá 2013-2015 (DG AGRI, 2017).
• Landbúnaður er eðlislægur hluti af matvælakerfinu og í ESB er framleitt mjög víðtækt úrval matvæla.
• ESB er að mestu leyti sjálfbært þegar kemur að flestum helstu hrávörum. Það er líka stærsti einstaki útflytjandi landbúnaðarafurða , sem inniheldur unnin matvæli (EC, 2016a).

Tvær helstu áskoranir sem landbúnaður í Evrópu stendur frammi fyrir eru loftslagsbreytingar (EEA, 2017c) og landtaka, þ.e. breyting lands vegna til dæmis íbúðarbyggðar og bygginga innviða (EEA, 2017a). Loftslagsbreytingar krefjast aðlögunar á fjölbreytni nytjaplantna og valda öfgum í veðurfari (fyrir frekari upplýsingar um loftslagsaðlaganir, sjá rannsóknir EEA á þessu sviði eða Climate-ADAPT verkvanginn) og krefst þess vegna víðtækrar áhættustjórnunar. Landtaka leiðir til minnkunar á landbúnaðarlandi á mörgum svæðum.

Lykil leitni

Þrátt fyrir að þróun landbúnaðargeirans ráðist af mörgum þáttum og svæðisbundnum frávikum í geiranum er hægt að sjá út lykil leitni á Evrópuvísu. Hlutfall landbúnaðarlands af heildarlandi er að minnka og landtaka hefur áhrif á geirann, þ.e. umbreyting í land til annarra nota. Óháð þessu er fjöldi býla að minnka og meðalstærð bíla eykst.

Allir þrír þættirnir - landtaka, styrking og stækkun - leiðir til taps á landbúnaðarlandi með miklu náttúrugildi og samdráttar í stofnum landbúnaðarsvæðis fugla.

Á nýliðnum árum hefur landbúnaðargeirinn orðið fyrir síauknum áhrifum af öfgakenndu veðri. Hagl, mikil rigning, flóð og þurrkar, sem stafa af loftslagsbreytingum hafa leitt til samdráttar í uppsprettu (EEA, 2017c).

Stefnusamhengi

Þróun landbúnaðargeirans er undir sterkum áhrifum frá sameiginlegri landbúnaðarstefnu ESB (CAP) (sjá Köster, 2010). Allt frá upphafi hennar um miðja 20. öld hefur landbúnaðarstefna ESB haft sterka efnahagslega vídd. Engu að síður hefur á síðustu 50 árum orðið tilfærsla á gerð niðurgreiðslna og færsla frá stefnu sem tengist fyrst og fremst geirum í heildstæðari landsbyggðarþróunarstefnu með byggingar og umhverfisvæns landbúnaðar ráðstöfunum. Núna býr CAP yfir tveimur grunnstoðum: Stoð 1 nær yfir beingreiðslur til bænda og markaðsinngrip, og stoð 2 sem nær yfir stuðning við landsbyggðaþróunarverkefni.

Á tímabilinu 2010-2014 var meðalhlutfall niðurgreiðslna frá ESB í innkomustuðli landbúnaðarins^[1] meira en 35% og af því voru beingreiðslur til bænda 28%. Þessar tölur voru frá meira en 90% (heildar niðurgreiðslur) og um 45% (beingreiðslur) í Slóvakíu til um 15% og 12% í Hollandi (EPRS, 2017). Lagaleg tillaga Framkvæmdastjórnar Evrópusambandsins fyrir CAP eftir 2020 var birt í júní 2018. Hún sækist eftir frammistöðumiðaðri stefnumörkun þar sem tekið er tillit til umhverfis- og loftslagsmarkmiða.

Landbúnaðarframleiðsla er einnig innrömmuð af öðrum alþjóðlegum stefnum, t.d. nítrattilskipuninni og vatnarammatilskipuninni sem eru þegar til staðar í uppbyggingu CAP. Ennfremur hafa orku- og loftslagsstefnur einnig drifið áfram aukningu í orkuplöntuframleiðslu síðasta áratuginn (OECD/FAO, 2017).

Geirinn gegnir líka mikilvægu hlutverki við að ná fram markmiðum í áætlun ESB um líffræðilega fjölbreytni og markmiðum SÞ um sjálfbæra þróun (SDG).

Aðgerðir EEA

EEA vinnur með öðrum ESB-stofnunum, til dæmis við samantekt á sameiginlegum umhverfis-landbúnaðar vísum (AEI). Gögn EEA eru notuð við vöktun og mat á CAP, t.d. sem inntak fyrir samantekt á vissum svokölluðum samhengisvísum. Með þátttöku í Copernicus landvöktunarþjónustunni, kannar EEA tækifæri til að auka notkun á Copernicus gögnum fyrir umhverfis-landbúnaðar möt. Einnig er reynt að uppfylla þarfir landbúnaðargeirans á jarðfjarkönnunargögnum og -vörum, t.d. fyrir beitingu nákvæmnis landbúnaðartækni.

Fyrir utan nána samvinnu með öðrum ESB-stofnunum, vinnur EEA með öðrum landsmiðstöðvum á sviði umhverfis- og landbúnaðar. Þessar miðstöðvar eru sjálfsagður hluti af evrópsku upplýsinga- og eftirlitsnet á sviði umhverfismála EEA (Eionet), sem 39 EEA lönd eru með fulltrúa í. Samvirkni við vinnu annarra alþjóðlegra stofnanna svo sem Efnahags- og framfarastofnunin (OECD) og Matvæla- og landbúnaðarstofnun Sameinuðu þjóðanna (FAO), á sér stað. EEA vinnur einnig með vísindasamfélaginu og sérfræðinganefndum, t.d. með verkefnisteymum með stuðningi Horizon2020 áætlunarinnar.

Nýlegar útgáfur

Nýleg EEA skýrsla „Matur í grænu ljósi“ ræðir matarframleiðslu og neyslu, með matvælakerfanálgun.