Interview – Op weg naar een Europese samenleving zonder verontreiniging

Er wordt veel gesproken over de ambities van de EU voor 2050, de Europese Green Deal en het bereiken van klimaatneutraliteit. Welke rol speelt het EU-actieplan “Verontreiniging naar nul” bij deze inspanningen?

De Europese Green Deal wordt geflankeerd door een reeks ambitieuze initiatieven, waarvan het actieplan “Verontreiniging naar nul” een belangrijk element is dat voorziet in een stappenplan om schadelijke effecten van verontreiniging op de gezondheid en ecosystemen zo goed als uit te bannen.

Het actieplan zal een grote mate van synergie opleveren met andere beleidsmaatregelen in het kader van de Europese Green Deal, zoals de “van boer tot bord”-strategie, het actieplan voor de circulaire economie, de biodiversiteitsstrategie, de thematische strategie voor bodembescherming en de strategie voor duurzame chemische stoffen. Een van de belangrijkste doelstellingen van het actieplan is het integreren van verontreinigingspreventie in alle relevante beleidsterreinen.

Klimaatverandering valt weliswaar niet specifiek binnen het bestek van het actieplan “Verontreiniging naar nul”, maar het is duidelijk dat de verwezenlijking van de doelstellingen van het actieplan ons zal helpen het doel van klimaatneutraliteit dichterbij te brengen, terwijl de bestrijding van de klimaatverandering er omgekeerd toe zal bijdragen de milieuverontreiniging terug te dringen.

Het EU-actieplan “Verontreiniging van lucht, water en bodem naar nul” draagt tevens bij tot de uitvoering van bredere internationale agenda’s, zoals de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen van de Verenigde Naties voor 2030. Het actieplan berust op het besef dat verontreiniging niet stopt aan de grenzen en dat bijvoorbeeld onze consumptiegewoonten en het afvalbeheer in Europa van invloed is op de vervuiling wereldwijd.

Wat houdt het EU-actieplan “Verontreiniging van lucht, water en bodem naar nul” precies in?

Het is een zeer breed en moeilijk te omkaderen onderwerp, maar een van de hoofddoelstellingen is het aanmoedigen en bevorderen van de integratie van verontreinigingspreventie in alle relevante EU-beleidsmaatregelen. Andere belangrijke elementen van het plan zijn het aanpakken van ongelijkheid op het gebied van blootstelling aan verontreiniging, betere uitvoering en handhaving, collectieve actie en verandering in de samenleving, het aanmoedigen van een wereldwijd streven naar nulvervuiling en het ontwikkelen van een meer geïntegreerde aanpak van de monitoring van verontreiniging.

Het actieplan gaat ook uit van het inzicht dat we, willen we deze ambities verwezenlijken, ervoor moeten zorgen dat ons beleid gebaseerd is op het voorkomen van verontreiniging aan de bron, aangezien benaderingen als herstel van milieuschade en oplossingen “aan het eind van de pijp” een minder duurzaam effect zouden sorteren.

Het plan bevat een uitvoerige lijst van specifieke maatregelen die nodig zijn ter verwezenlijking van de ambitie om alle verontreiniging tot nul terug te dringen (met een tijdschema voor deze maatregelen) en omvat negen nader beschreven “vlaggenschipacties”. Zo behelst vlaggenschipactie 1 bijvoorbeeld de “verkleining van de ongelijkheid op het gebied van gezondheid door alle verontreiniging tot nul terug te dringen”.

Het algehele tijdskader van het actieplan reikt tot 2050. Het plan bevat echter ook een aantal doelstellingen voor 2030 om een eerste aanzet te geven tot de verwezenlijking van de ambitie om alle verontreiniging tot nul terug te dringen.

Welke rol speelt het EEA in het actieplan?

Bij de uitvoering van het actieplan moeten we de vooruitgang monitoren zodat we kunnen begrijpen op welke terreinen we het goed doen, op welke de vooruitgang trager verloopt en op welke we meer kennis moeten vergaren. Op deze manier kunnen we de verwezenlijking van de doelstelling van het actieplan in de komende jaren bevorderen.

In het actieplan is aan het EEA en het Gemeenschappelijk Centrum voor Onderzoek (JRC) van de Europese Commissie de taak toegewezen om de monitoring van en de vooruitzichten voor het terugdringen van de verontreiniging tot nul te beoordelen. Met name is het EEA verantwoordelijk voor de voorbereiding van de monitoringbeoordeling, waarbij een eerste beoordeling eind 2022 moet zijn afgerond en een follow-upbeoordeling voor 2024 gepland staat.

In het kader van de beoordeling zal een geïntegreerde evaluatie van recente verontreinigingstrends worden gemaakt en worden ingeschat of onze huidige inspanningen de EU in staat zullen stellen de specifieke verminderingsdoelstellingen voor 2030 alsook andere huidige beleidsdoelstellingen te halen. Tevens wordt nagegaan of de langetermijndoelstellingen voor 2050 haalbaar zijn.

Hoe gaat het EEA de vooruitgang monitoren?

Onze beoordeling later dit jaar zal als referentiepunt dienen om toekomstige vooruitgang te meten. Het verslag zal gebaseerd zijn op een aantal beschikbare “indicatoren” die inzicht bieden in recente trends op het gebied van verontreinigende emissies en de gevolgen daarvan. Aan de hand van deze informatie zullen we een eerste analyse kunnen maken van de vraag of we op schema liggen om de specifieke doelstellingen voor 2030 te halen en of we op andere gebieden op koers liggen om de huidige beleidsdoelstellingen te halen.

Een belangrijk aspect is dat bij onze analyse waarschijnlijk ook aan het licht zal komen op welke gebieden onze kennis onvolledig is en op welke we meer informatie moeten vergaren en betere indicatoren moeten ontwikkelen die bij toekomstige beoordelingen kunnen worden gebruikt. We zullen ook gebruikmaken van andere informatiebronnen (zoals landenspecifieke beoordelingen of onderzoeksresultaten) om ertoe bij te dragen nieuwe problemen op te sporen en vroegtijdige waarschuwingen te geven over belangrijke toekomstige problemen die moeten worden aangepakt.

Een tweede beoordeling, die in 2024 moet worden afgrond, zal voortbouwen op het verslag van 2022 en aanvullende indicatoren en informatie bevatten om meer inzicht te krijgen in de vorderingen die we maken bij de verwezenlijking van de ambitie om alle verontreiniging tot nul terug te dringen. Deze werkzaamheden zullen vervolgens door de Europese Commissie worden gebruikt om beleidsnota’s op te stellen om het toekomstige beleid ter bestrijding van milieuvervuiling te onderbouwen en te sturen.

Hoe realistisch is de doelstelling van een samenleving zonder verontreiniging?

Het ambitieniveau van het actieplan “Verontreiniging naar nul” is inderdaad zeer hoog en sommigen plaatsen wellicht vraagtekens bij de mogelijkheid om milieuverontreiniging tot nul terug te brengen. Door de lat zo hoog te leggen krijgen we echter een duidelijke visie op de noodzaak van een systeemverandering en een meer geïntegreerde aanpak van de bestrijding van verontreiniging en de gevolgen ervan.

De aarde raakt nu al overbelast. Lucht-, bodem- en waterverontreiniging heeft aanzienlijke negatieve gevolgen voor onze gezondheid en voor ecosystemen. Studies zoals het “Global Assessment Report on Biodiversity and Ecosystems Services” van het IPBES tonen aan dat de huidige activiteiten van de mens negatieve gevolgen hebben voor de ecosystemen waarvan wij afhankelijk zijn, wat natuurlijk niet zo door kan gaan. Willen we een duurzamere samenleving tot stand brengen, moeten we ons dus hard inspannen om de doelstellingen van het actieplan “Verontreiniging naar nul” te verwezenlijken.