EEA Fréttatilkynning - Kaupmannahöfn, mánudaginn 3. júlí, 2006

Hætta á óbætanlegum skemmdum á strandsvæðum Evrópu

Brátt hefjast árlegir flutningar fólks í milljónatali til strandhéraðanna – mat á umhverfisálagi

Hinum einstæðu strandsvæðum Evrópu stendur vaxandi ógn af sínum eigin vinsældum, að því er segir í nýrri skýrslu frá Umhverfisstofnun Evrópu, (EEA) sem kemur út í dag.

Í The changing face of Europe’s coastal areas [Breytt ásýnd strandsvæða Evrópu] er varað við því að síaukin nýting strandsvæða ógni hinu viðkvæma jafnvægi sem ríkir í vistkerfum þeirra.

Sem dæmi má nefna að u.þ.b. tveir þriðju votlendis Evrópu (mest af því við strendurnar) hafa farið forgörðum frá upphafi 20. aldarinnar. Uppbyggingin við Miðjarðarhafið hefur verið slík að meira en 50% strandsvæðanna eru undir steinsteypu, að því er fram kemur í skýrslunni.

“Á og við strendurnar eru auðugustu vistkerfin, hvað varðar fjölda og fjölbreytileika jurta og dýra. Strendur eru líka órjúfanlegur hluti af efnahagsmynstri margra samfélaga og skipta miklu máli fyrir lifsgæði okkar,” sagði Jacqueline McGlade, prófessor og forstjóri EEA.

“En til að vernda strandsvæði okkar verðum við að hætta að líta á þau sem –ótakmarkað svæði til afþreyinga og flutninga, með ótakmörkuðum möguleikum til bygginga, búsetu, siglinga og sjóflutninga, því vistkerfi þeirra eru viðkvæm og hafa gífurlega þýðingu fyrir ásýnd landsins og velferð svo margra samfélaga,” bætti McGlade við.

Í skýrslunni kemur einnig fram að byggð í strandhéruðum Evrópu er þéttari og vex hraðar en þegar kemur inn í landið. Á milli 1990 og 2000 jókst hlutfall bygginga, vegamannvirkja og annarra mannvirkja á strandsvæðum í næstum öllum Evrópulöndum.

Mest varð aukningin í Portúgal (34% aukning á tíu árum), Írlandi (27%), Spáni (18%), en Frakkland, Ítalía og Grikklandi fylgdu þar á eftir. Þau strandsvæði þar sem mest ber á þessari þróun eru við Miðjarðarhaf vestanvert. Efnahagsleg enduruppbygging sem að miklu leyti hefur verið knúin áfram af niðurgreiðslum frá ESB hefur valdið mikilli innviðauppbyggingu, en hún hefur aftur valdið útþenslu íbúðarbyggða.

Loftlagsbreytingar, hærri meðalaldur, betri efni aldraðra, meiri tómstundir og ódýr ferðalög: Allt þetta gerir vandamálin ennþá flóknari og setur strandsvæðin í Evrópu í mikla hættu, segir í skýrslunni.

“Við skulum rétt sem snöggvast hugleiða hvílíka samfélagsinnviði þarf til að koma einni fjölskyldu frá Norður-Evrópu til Spánar, til dæmis stefnumörkun í samgöngumálum, niðurgreiðslur og styrki, milliríkjasamninga um vegabréf, fjármögnun og margt, margt fleira. Svo skulum við athuga hvaða áhrif allt þetta hefur á ákvörðunarstaðinn. Ferðamennirnir efla að vísu atvinnu á svæðinu og hækka tekjur heimamanna, en þeim fylgir einnig mengun og spilling vistkerfa á svæðum sem njóta lítillar verndar yfirvalda og þola illa hina gegndarlausu ofnotkun. Þótt álagið sé staðbundið þurfa úrlausnirnar að ná til allra Evrópulandanna," sagði prófessor McGlade.

Þótt ástandið sé erfitt, bjóðast nú ný tækifæri til að takast á við vanda strandsvæðanna með heildrænni hætti en tíðkast hefur til þessa. Þá er litið á strandsvæðin í samhengi við árnar sem renna um þau til sjávar, vatnasvæði ánna og svo hafsvæðin fyrir utan. Áframhaldandi aðgerðir innan ramma ‘samþættrar stjórnunar strandsvæða’ (ICZM), sem Framkvæmdastjórn Evrópusambandsins lætur endurskoða á þessu ári, 2006, koma sér vel að því er segir í skýrslunni.

“Lengi hefur verið reynt að vernda strandsvæði Evrópu með lagasetningu, en þetta er í fyrsta skipti sem aðgerðir eru samþættar. Að ICMZ standa allir hagsmunaaðilar og tekið er á málefnum strandsvæðanna með langtímamarkmið í huga. Reynt verður að samræma þarfir atvinnulífs og uppbyggingar annarsvegar og verndun þeirra þátta sem halda uppi efnahagslífi strandsvæðanna hinsvegar. Einnig er tekið tillit til almennra áhyggna vegna umhverfisspjalla, svo og til félags-efnahagslegra og menningarlegra þátta,” sagði prófessor McGlade.

Tilkynning til ritstjóra:

Hægt er að nálgast skýrsluna í fullri lengd á eftirfarandi EEA vefsvæði: http://reports.eea.europa.eu/eea_report_2006_6/en

Heimsækið vefsvæði okkar til að fá fyllri upplýsingar um EEA: http://www.eea.europa.eu

Gagnagluggi fyrir Strandhéruð Evrópu

• 80 % allrar hafmengunar stafar af umsvifum manna á landi uppi
• Íbúaþéttleikinn er meiri við strendurnar en inni í löndunum. Í Evrópu er þéttleikinn að jafnaði 10% meiri við strendurnar (NUTS3) en innar í löndunum. Í sumum löndum er munurinn yfir 50%. Á mörgum svæðum er íbúaþéttleiki strandbyggðanna a.m.k. fimm sinnum þéttari en meðalþéttleiki í Evrópu.
• Manngerð landþekja stækkaði um 190 km2 á ári hverju á tímabilinu 1990-2000. Vegna þess að breytingar á landþekju í tengslum við útþenslu borga eða innviðauppbyggingar verða ekki aftur teknar, er litið svo á að þær séu ein helsta ógnin sem steðjar að sjálfbæru ástandi strandsvæða. 61% heildartapi lands vegna manngerðs yfirborðs var vegna húsbygginga, þjónustu og afþreyingar.
• Framandi lífverum í evrópskum höfum fjölgaði mikið á sjöunda, áttunda og níunda áratugnum, einkum í Miðjarðarhafinu. Áhrif þeirra á vistkerfin eru mikil og dýrt að berjast gegn þeim. Marglyttan Mnemiopsis leydyi er gott dæmi. Útbreiðsla hennar eftir að hún barst með kjölfestuvatni skipa seint á níunda áratugnum jafnaðist á við sprengingu. Hún olli hruni í fiskistofnum, ostrum og jafnvel þeirri marglyttu sem fyrir var í Svartahafinu (EEA, 2005b). Marglytta þessi komst jafnvel í Kaspíahafið, sem þó hefur ekkert afrennsli til sjávar, og olli þar gífurlegum spjöllum á öllu vistkerfinu (Karpinsky o.a., 2005).
• Yfirborðshiti sjávar hefur á heimsvísu hækkað að meðaltali um 0,6 °C frá því seint á 19. öldinni. Afleiðingarnar eru breytt dreifing og tap sjávarlífvera auk þess sem óeðlilegur og eitraður þörungablómi gerist æ algengari.