Ní ar chúl mo thí — Lastais idirnáisiúnta dramhaíola agus an comhshaol

Tá corpas reachtaíochta ag an Eoraip maidir le lastas na dramaíola guaisí agus dofhuascailte. Teastaíonn tuilleadh fianaise ámh i leith éifeachtacht na reachtaíochta chun an brú ar an gcomhshaol a mhaolú.

Is cás tábhachtach í an dramhaíl leictreonach, a mheastar bheith ina dhramhaíl ghuaiseach. Is minic a dhíchóimeáiltear í san Afraic agus san Áise gan mórán trealaimh chosanta pearsanta ná beart rialála truaillithe nó gan aon trealamh ná beart den sórt sin a bheith ann. Is minic a dhóitear na comhpháirteanna amuigh faoin aer le miotail a aisghabháil, agus is iondúil go n-astaítear caithnínigh luatha le miotail troma agus ábhair thocsaineacha eile orthu, agus nochtadh daonna méadaithe mar thoradh air sin, chomh maith le héilliú an bhia, na hithreach agus an uisce dromchla.

Ní léir dúinn an cruth atá ar chúrsaí i gcás dramthrealamh leictreach agus leictreonach (WEEE) a sheoltar laistigh den AE agus amach ón AE, i bpáirt de bharr go n-úsáidtear cóid débhríocha i dtuairisciú na lastas dramhaíola leictreonaí. Is deacair a rá an bhfuiltear ag onnmhairiú teilifíseáin mar ghaireas athláimhe, rud atá inghlactha, nó mar dhramhaíl lena dhiúscairt, nach bhfuil inghlactha. Toirmeasctar i gcoitinne onnmhairiú WEEE ón AE go dtí tíortha neamh-OECD. Tá onnmhairiú teilifíseáin atá fós ag obair go hiomlán inghlactha ámh.

Bhí cásanna ann a raibh bunús maith leo a sháraíonn an toirmeasc sin. Dealraítear go deimhin féin gur dramhaíl atá i gcion nach beag de na teilifíseáin, ríomhairí agus teileafóin onnmhairithe athláimhe chuig tíortha neamh-OECD a cheannaítear leis an rún chun na comhpháirteanna agus na codanna a luaitear thuas a aisghabháil.

Mura féidir leis an AE a thoirmeasc féin um onnmhairiú WEEE chuig tíortha neamh-OECD a fhorghníomhú, d’fhéadfadh sé sin an bonn a bhaint de dhaingniú an toirmisc ag leibhéal domhanda faoi réir Choinbhinsiún Basel.

In ainneoin na ndeacrachtaí a bhaineann le haimsiú, ceadú agus anailísiú na sonraí um dhramhaíl is amhlaidh go bhfuil an EEA tar éis anailís a stiúradh i gcomhar leis an 'Ionad Ábhar Eorpach um Bainistiú Acmhainní agus Dramhaíola' ar lastais dramhaíola ón AE chuig réigiúin eile.

Trí leas a bhaint as staitisticí trádála Eorpacha is féidir méideanna, méid agus luach onnmhairithe na dtáirgí leictreonacha agus leictreacha a sheoltar ón AE chuig réigiúin eile ( Figiúr 1).

Onnmhairíodh ní ba mhó ná 15 000 tonna de theilifíseáin dhaite ón AE chuig tíortha na hAfraice. Tháinig timpeall 1 000 teilifíseán gach aon lá isteach sa Nigéir, sa Ghána agus san Éigipt. Is fíor-íseal é meánluach na dteilifíseán daite onnmhairithe chun na hAfraice: ba é EUR 64 an praghas in aghaidh an aonaid don Afraic trí chéile, agus ba é EUR 28 an meánluach i leith na dtrí thír a luaitear thuas. I gcomparáid leis sin is amhlaidh atá luach EUR 350 ar theilifíseáin a thrádáiltear laistigh den Eoraip.

Tugann an luach íseal in aghaidh na dteilifíseán a sheoltar chun na hAfraice gur táirgí athúsáide atá i go leor de na honnmhairithe sin, ar dramháil is dócha a bheidh sa mhórchuid díobh.

Táthar ag súil go mbeidh onnmhairiú iomlán na ríomhairí athúsáide, fón póca, seinnteoirí dlúthdhiosca srl. chuig na réigiúin sin i bhfad níos airde óir nach mbaineann na figiúir sin ach le teilifíseáin amháin. Tugann sé sin le fios go bhfuiltear ag sárú toirmeasc an AE ar thrádáil na dramhaíola guaisí le tíortha neamh-OECD.

Fig. 1 / An easpórtáil de theilifíseáin dhaite ón AE-25 chuig an Afraic, an Áise, an Meánoirthear, na Stáit Aontaithe agus tíortha Eorpacha eile, 2005.Foinse: GCE.

Tháinig borradh drámatúil freisin idir na blianta 1995 agus 2007 ( Figiúr 2) ar lastais dramhaíola neamhghuaisí ar nós páipéir, plaisteach agus miotal a sheoltar ón AE, go dtí an Áise, go háirithe an tSín.

Tháinig méadú deichfhillte ar mhéid na dramhaíola a onnmhairíodh chun na hÁise. Ba mhéadú faoi aon déag a tharla sna plaistigh agus faoi chúig i gcás na miotal. Tháinig méadú freisin ar an dramhaíl a sheoltar laistigh den AE, ach ag leibhéal i bhfad níos ísle.

Seoladh an oiread chéanna dramhpháipéir chun na hÁise sa bhliain 2007 agus a seoladh ó thír amháin go tír eile de chuid an AE. Ba mhó cainníocht na miotal a seoladh laistigh den AE ná an méid a seoladh chun na hÁise. Mar sin féin, seoladh ní ba mhó dramhaíola plaistí chun an mhargaigh Áisigh ná mar a seoladh laistigh den AE.

B’fhíor-ard é costas na n-amhábhar le deich mbliana anuas, agus b’in ba chúis ar a sheal féin le méadú luach na n-amhábhar tánaisteach a tarrtháladh trí an athchúrsáil.

Tá na dramh-mhiotail, dramhpháipéar dramhphlaistigh agus dramhábhair eile ón Eoraip atá ag soláthar ábhairt do gheilleagar borrtha na hÁise, rud nach féidir a shásamh le hóghábhar.

Cuir i gcás reachtaíocht an AE (ar nós na Treorach Pacáistíochta) nach foláir do na Ballstáit leibhéil athchúrsála a bhaint amach fúithí; tugtar spreagadh indíreach inti freisin do sheoladh an dramhábhair lena athchúrsáil.

D’eascair méideanna méadaitheacha de dhramhábhair athchúrsála ar an margadh as ceangaltais an AE do rátaí sonracha athcúrsála. Mar shampla, tháinig méadú ar mhéid na ‘dramhaíola pacáistíochta páipéir agus cairtchláir ó isteach is amach ar 24 milliún tonna chuig 30 milliún tonna idir na blianta 1997 agus 2005. Tá líon na pacáistíochta plaistí a athchúrsáladh tar éis méadú ó thuairim 10 go dtí 14 milliún tonna sa tréimhse chéanna. An bhfuil sé go maith don chomhshaol?

Is gnách gur chun leas an chomhshaoil í úsáid na dramhaíola athchúrsáilte in ionad na n-óghábhar. Mar shampla, úsáideann cileagram páipéir d’amhábhair athcúrsáilte a leath den fhuinneamh a úsáidtear sa táirgeadh trí leas a bhaint as óghábhair. An t-alúmanam a tháirgítear ó channa alúmanaim athchúrsáilte; féadann sé leas a bhaint as níos lú ná 5 % den fhuinneamh a theastaíonn le hais úsáid na n-óghábhar.

Is amhlaidh trí chéile dá réir go rannchuireann an athchúrsáil go mór le laghdú na n-astuithe CO₂ a bhaineann le fuinneamh agus na mbrúnna comhshaoil eile.

Ní féidir linn a rá an bhfóireann lastas aonair, agus na lastais trí chéile dá réir, chun leas ná chun dochair an chomhshaoil áfach, toisc gur minic nach fios dúinn an méid a bhíonn i ndán don dramhaíl tar éis di calafort Eorpach a fhágáil.