Συνέντευξη — Παραγωγοί-καταναλωτές και ενεργειακή κρίση: η συμβολή των πολιτών στην ενεργειακή μετάβαση της Ευρώπης

Ο όρος «παραγωγοί-καταναλωτές» φαίνεται να αποτελεί ένα φαινόμενο που αποκτά ολοένα και μεγαλύτερες διαστάσεις σε ολόκληρη την Ευρώπη. Τι ακριβώς εννοούμε με τον όροαυτόν;

Ο όρος «παραγωγοί-καταναλωτές» είναι εξαιρετικά ευρύς και οι ορισμοί συχνά αλληλεπικαλύπτονται. Με την πλέον αυστηρή έννοια του όρου, παραγωγούς-καταναλωτές αποτελούν οι ιδιώτες, τα ιδρύματα ή οι μικρές επιχειρήσεις που παράγουν και καταναλώνουν ενέργεια. Ωστόσο, επεκτείνουμε τον όρο σε όλους όσοι συμβάλλουν ενεργά στο ενεργειακό σύστημα, για παράδειγμα, βοηθώντας στη σταθεροποίηση του δικτύου με τη χρήση των συσσωρευτών τους. Οι παραγωγοί-καταναλωτές μπορούν να δρουν ατομικά ή συλλογικά, για παράδειγμα στο πλαίσιο ενός ενεργειακού συνεταιρισμού.

Η νεοεμφανιζόμενη αυτή πρακτική εξετάζεται στην πρόσφατη έκθεση του ΕΟΠ με τίτλο «Energy Prosumers in Europe — Citizen participation in the energy transition» (Παραγωγοί-καταναλωτές στην Ευρώπη: συμμετοχή των πολιτών στην ενεργειακή μετάβαση).

Ποια είναι τα βασικά πλεονεκτήματα της ιδιοπαραγωγής και ιδιοκατανάλωσης από παραγωγούς-καταναλωτές σε σύγκριση με τις μεγάλης κλίμακας μονάδες παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές; Ποια είναι τα μειονεκτήματα;

Πάρα πολλά! Από τα πλεονεκτήματα θα επιλέξω μόνο τρία. Πρώτον, οι παραγωγοί-καταναλωτές είναι συνήθως λιγότερο εκτεθειμένοι στις αυξήσεις των τιμών της ενέργειας, δεδομένου ότι συχνά παράγουν οι ίδιοι μέρος της ενέργειας την οποία καταναλώνουν. Δεύτερον, πολλές εγκαταστάσεις παραγωγών-καταναλωτών τοποθετούνται σε στέγες, αποφεύγοντας την ανάγκη χρήσης επιπλέον εκτάσεων γης. Τρίτον, τα έργα αυτά χρηματοδοτούνται συνήθως από τα νοικοκυριά και, ως εκ τούτου, αποτελούν μια καλή μέθοδο για την διοχέτευση των ιδιωτικών αποταμιεύσεων στην ενεργειακή μετάβαση.

Εξίσου σημαντικά είναι τα υφιστάμενα μειονεκτήματα. Ένα από τα βασικά μειονεκτήματα είναι ότι τα έργα των παραγωγών-καταναλωτών είναι συχνά λιγότερο αποδοτικά ως προς το κόστος σε σχέση με τα έργα μεγάλης κλίμακας, απλώς και μόνο λόγω των οικονομιών κλίμακας. Αρνητικά σχολιάζεται επίσης το υψηλό αρχικό κόστος ορισμένων μοντέλων παραγωγού-καταναλωτή, δεδομένου ότι το κόστος αυτό δεν είναι δυνατόν να το επωμιστεί ο οποιοσδήποτε.

Πιστεύω ότι τελικά το μελλοντικό ενεργειακό σύστημα θα είναι πιο αποκεντρωμένο, με συνδυασμό εγκαταστάσεων μεγάλης και μικρής κλίμακας οι οποίες θα συνδέονται μέσω ενός ευέλικτου έξυπνου δικτύου.

Πόσο μεγάλος είναι ο δυνητικός αντίκτυπος της συμβολής των πολιτών παραγωγών-καταναλωτών όσον αφορά τη μείωση των αρνητικών επιπτώσεων της τρέχουσας ενεργειακής κρίσης, ιδίως των λογαριασμών ενέργειας;

Οι δυνατότητες είναι τεράστιες. Τα νοικοκυριά μπορούν ορισμένες φορές να καλύπτουν όλες τους τις ανάγκες σε ηλεκτρική ενέργεια μέσω της ιδιοπαραγωγής, ιδίως σε συνδυασμό με συσσωρευτές και αντλίες θερμότητας. Τα έργα μικρής κλίμακας είναι συνήθως δυνατό να υλοποιούνται σχετικά γρήγορα ως μέτρο απόκρισης σε περιόδους μεγάλων αυξήσεων των τιμών της ενέργειας.

Για την ακρίβεια, τους τελευταίους μήνες παρατηρείται τεράστια ζήτηση για ηλιακούς συλλέκτες στέγης. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένοι παράγοντες οι οποίοι περιορίζουν την ταχύτητα ανάπτυξης των έργων των παραγωγών-καταναλωτών. Για παράδειγμα, αυτή τη στιγμή υφίστανται ζητήματα εφοδιασμού όσον αφορά τους ηλιακούς συλλέκτες και τα εξαρτήματά τους. Επίσης, καθυστερήσεις μπορεί να προκαλούν και η διαδικασία απόκτησης άδειας και η έλλειψη δεξιοτήτων. Βέβαια, δεν διαθέτουν όλοι στέγη που να μπορεί να καλυφθεί με συλλέκτες.

Αυτά με βάση απλώς τη χρήση ηλιακών συλλεκτών από τους καταναλωτές; Για ποιες άλλες τεχνολογίες συζητάμε;

Υπ’ αριθμόν ένα τεχνολογία επιλογής αποτελούν οι ηλιακές στέγες. Ωστόσο, ορισμένοι συνεταιρισμοί παραγωγών-καταναλωτών επενδύουν και σε άλλες τεχνολογίες, όπως η αιολική ενέργεια, η μικρής κλίμακας υδροηλεκτρική ενέργεια ή η τηλεθέρμανση.

Ποιες είναι οι πολιτικές της ΕΕ που συμβάλλουν στην προώθηση της παραγωγής ενέργειας από παραγωγούς-καταναλωτές;

Στην αναδιατυπωμένη οδηγία για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και στην οδηγία για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας ορίστηκαν οι διάφορες κατηγορίες παραγωγών-καταναλωτών και καθορίστηκαν αναλυτικά τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις κάθε κατηγορίας. Ωστόσο, η μεγαλύτερη ώθηση της ιδιοπαραγωγής-ιδιοκατανάλωσης πραγματοποιήθηκε τον περασμένο Μάιο με το προτεινόμενο σχέδιο REPowerEU και τη σχετική του πρωτοβουλία για την αξιοποίηση της ηλιακής ενέργειας στις στέγες. Η πρόταση αυτή περιλαμβάνει την εκ του νόμου υποχρέωση εγκατάστασης ηλιακών συλλεκτών στα νέα κτίρια και την ενθάρρυνση των χωρών να μειώσουν τη γραφειοκρατία και να παρέχουν κίνητρα και συμβουλές στους πολίτες σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να γίνονται παραγωγοί-καταναλωτές. Πρόκειται πραγματικά για μια εξέλιξη η οποία αλλάζει τα δεδομένα.

Πόσο εύκολο είναι για έναν καταναλωτή ενέργειας να γίνει «παραγωγός-καταναλωτής»;

Αυτό εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το μοντέλο παραγωγού-καταναλωτή, και τα υφιστάμενα μοντέλα είναι πολλά. Για παράδειγμα, κάποιος που επιθυμεί να εγκαταστήσει ηλιακούς συλλέκτες στη στέγη του θα πρέπει να είναι προετοιμασμένος να δαπανήσει μεγάλα ποσά για την αρχική επένδυση, να αντιμετωπίσει καθυστερήσεις στον σχεδιασμό και την αδειοδότηση και, σε ορισμένες περιπτώσεις, να μπει σε κατάλογο αναμονής για την εύρεση ειδικευμένων επαγγελματιών.

Αντιθέτως, η ένταξη κάποιου ως μέλους σε κάποιον μεγάλο ενεργειακό συνεταιρισμό είναι μια διαδικασία η οποία μπορεί να είναι σχεδόν εξίσου εύκολη με τη διαδικασία αλλαγής παρόχου ενέργειας. Η διαδικασία ποικίλλει σε μεγάλο βαθμό, ωστόσο η μείωση αυτών των φραγμών εισόδου αποτελεί παράγοντα καίριας σημασίας για την επιτάχυνση της αξιοποίησης μοντέλων παραγωγού-καταναλωτή.

Ποιες είναι οι βασικές προκλήσεις και εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι παραγωγοί-καταναλωτές και τι μπορούν να κάνουν για αυτό οι κυβερνήσεις;

Παράγοντα καίριας σημασίας αποτελεί η ύπαρξη ενός σαφούς, σταθερού και επαρκώς ανεπτυγμένου πλαισίου πολιτικής. Σε ορισμένες χώρες, η ιδιοπαραγωγή-ιδιοκατανάλωση δεν ενσωματώνεται δεόντως στις διατάξεις της εθνικής νομοθεσίας και τις κανονιστικές διατάξεις, γεγονός το οποίο δημιουργεί αβεβαιότητα για τους δυνητικούς παραγωγούς-καταναλωτές. Εμπόδια εξίσου αποτελούν συχνά η πρόσβαση στη χρηματοδότηση και η έλλειψη πληροφόρησης. Οι εθνικές ή περιφερειακές αρχές μπορούν να δημιουργούν υπηρεσίες μίας στάσης, μέσω των οποίων οι πολίτες θα μπορούν να έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με τεχνικές και κανονιστικές πτυχές, καθώς και σχετικά με τη διαθέσιμη χρηματοδοτική στήριξη. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει επίσης να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της έλλειψης δεξιοτήτων και να προσαρμόσουν την επαγγελματική κατάρτιση στις ανάγκες της αγοράς.

Ποιο είναι το έργο που επιτελεί ο ΕΟΠ περαιτέρω σε αυτόν τον τομέα;

Αυτή την περίοδο ολοκληρώνουμε τη σύνταξη ενός ενημερωτικού σημειώματος του ΕΟΠ. Πρόκειται για μια σύντομη διαδικτυακή αξιολόγηση με θέμα τους παραγωγούς-καταναλωτές στις πόλεις, την οποία θα δημοσιεύσουμε τους επόμενους μήνες. Στο ενημερωτικό αυτό σημείωμα παρέχεται ανάλυση των ειδικών παραγόντων που επηρεάζουν τους παραγωγούς-καταναλωτές στις αστικές περιοχές και του τρόπου με τον οποίο οι δήμοι μπορούν να τους υποστηρίξουν.

Javier Esparrago

Εμπειρογνώμονας του ΕΟΠ σε θέματα περιβάλλοντος και ενέργειας

Συνέντευξη που δημοσιεύθηκε στο τεύχος 03/2022 του ενημερωτικού δελτίου του ΕΟΠ