Η γη και το έδαφος πλήττονται από την ανθρώπινη δραστηριότητα

Ποια προβλήματα αντιμετωπίζει η γη και το έδαφος;

Η γη και το έδαφος είναι πεπερασμένοι, μη ανανεώσιμοι πόροι που εξακολουθούν να υποβαθμίζονται, επηρεάζοντας τη δυνατότητά τους να λειτουργούν και να παρέχουν υπηρεσίες. Η καλλιέργεια τροφίμων, η παραγωγή βιομάζας και βιοκαυσίμων, η αποθήκευση άνθρακα, η προαγωγή της βιοποικιλότητας του εδάφους, η διήθηση νερού και ο κύκλος των θρεπτικών ουσιών, καθώς και η παροχή πρώτων υλών υφίστανται αυξανόμενη πίεση. Η φυσική και αρχαιολογική κληρονομιά του εδάφους βρίσκεται επίσης σε κίνδυνο.

Μια σειρά διαδικασιών συμβάλλουν στην υποβάθμιση αυτή, συμπεριλαμβανομένης της διάβρωσης του εδάφους, της απομείωσης της οργανικής ύλης του εδάφους, της μόλυνσης του εδάφους και της σφράγισης του εδάφους (μόνιμη κάλυψη του εδάφους με στεγανό υλικό που καλείται επίσης στεγανότητα). Οφείλονται σε ανθρώπινες δραστηριότητες όπως η κατάληψη εδαφών, η ένταση χρήσης της γης (η οποία φαίνεται, μεταξύ άλλων, από την ποσότητα θρεπτικών συστατικών που χρησιμοποιούνται στα αγροτικά εδάφη) και η εγκατάλειψη γαιών. Κάθε διαδικασία έχει τις επιπτώσεις της στα βασικά χαρακτηριστικά της γης: κάλυψη/χρήση εδαφών, βλάστηση και έδαφος. Αυτά καθορίζουν τα αποθέματα και τη λειτουργία των εδαφικών πόρων και τις ροές αγαθών και υπηρεσιών που προκύπτουν. Επηρεάζουν επίσης την εγγενή αξία της γης και τη συμβολή της στην ανθρώπινη ευημερία.

Με ποιον τρόπο αντιμετωπίζονται αυτά τα ζητήματα;

Οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDG) των Ηνωμένων Εθνών θα θέσουν τους στόχους για την παγκόσμια προσπάθεια αντιμετώπισης προβλημάτων που σχετίζονται με τη γη και το έδαφος. Στο πλαίσιο αυτό η πρωτοβουλία Global Land Indicators Initiative (Πρωτοβουλία για Παγκόσμιους Δείκτες Εδαφών) θεσπίστηκε το 2012 για την ανάπτυξη μιας σειράς παγκοσμίως συλλεκτικών δεικτών σχετικών με το έδαφος που να είναι μακροπρόθεσμα συγκρίσιμοι. Η πρωτοβουλία, η οποία αρχικά εστίαζε σε έγγεια δικαιώματα, έχει επίσης ως στόχο να επηρεάσει την παγκόσμια ατζέντα μετά το 2015. Ωστόσο, η περιβαλλοντική συνιστώσα απουσίαζε από τους προτεινόμενους δείκτες. Για να διορθωθεί αυτό, ο ΕΟΠ και το Institute for Advanced Sustainability Studies πρότεινε μια σειρά δεικτών σχετικών με τη γη και το έδαφος για την παρακολούθηση της επίτευξης των SDG σε ό,τι αφορά την αλλαγή στην κάλυψη/χρήση εδαφών, την παραγωγικότητα του εδάφους και τον οργανικό άνθρακα του εδάφους.

Πώς συμβάλλει ο ΕΟΠ στο έργο αυτό;

Το έργο μας συμβάλλει στην ανάπτυξη της πολιτικής της ΕΕ σχετικά με τη γη και το έδαφος. Ένα παράδειγμα είναι η πρόσφατη ευρωπαϊκή αξιολόγηση της ικανότητας του εδάφους να παρέχει οικοσυστημικές υπηρεσίες. Το πολυετές πρόγραμμα εργασιών μας εξετάζει επίσης την αποτελεσματική αξιοποίηση των εδαφικών πόρων, καθώς και την αξιολόγηση των οικοσυστημάτων και λογιστικές διαδικασίες.

Η αποδοτικότητα των εδαφικών πόρων αφορά την ισορροπία μεταξύ της προσφοράς του εδάφους και των λειτουργικών απαιτήσεων που το βαρύνουν. Αναγνωρίζει ότι το έδαφος αποτελεί πεπερασμένο και μη ανανεώσιμο πόρο και λαμβάνει υπόψη τους τρόπους με τους οποίους οι αλλαγές στην κάλυψη εδαφών, π.χ. για υποδομές και για βιομηχανικούς σκοπούς, επηρεάζουν τις υπηρεσίες που μπορεί να παρέχει το έδαφος. Περιλαμβάνει επίσης την ανακύκλωση εδαφών ως απάντηση στην κατάληψη εδαφών, προωθώντας την εκ νέου χρήση εδαφών τα οποία έχουν αποτελέσει αντικείμενο ανάπτυξης και στη συνέχεια έχουν εγκαταλειφθεί.

Εργασίες σχετικά με την ισορροπία των θρεπτικών στοιχείων του εδάφους, όπως το άζωτο και ο φώσφορος, καθώς και μέταλλα όπως ο χαλκός, ο ψευδάργυρος, το κάδμιο και ο μόλυβδος συμβάλλουν στα σχέδια του ΕΟΠ σχετικά με την αξιολόγηση του οικοσυστήματος και τις λογιστικές διαδικασίες. Το 2014 εκτιμήθηκαν οι εθνικοί προϋπολογισμοί και ο προϋπολογισμός της ΕΕ και σήμερα τελούν υπό εξέταση οι υπερβάσεις κρίσιμου φορτίου απόθεσης εκπομπών αμμωνίας σε σχέση με τη βιοποικιλότητα, η έκπλυση και η απορροή αζώτου και φωσφόρου σε σχέση με υπόγεια και επιφανειακά ύδατα και η πρόσληψη καδμίου σε σχέση με την ποιότητα της τροφής.

Ο ΕΟΠ επιθυμεί τη συγκέντρωση εναρμονισμένων δεδομένων σχετικά με τα θέματα αυτά, τα οποία θα οδηγήσουν σε συγκρίσιμα δεδομένα κρατών σε ολόκληρη την Ευρώπη. Για τον λόγο αυτό συνεργάζεται με το Κοινό Κέντρο Ερευνών (ΚΚΕ), το οποίο συλλέγει δεδομένα για το έδαφος στο πλαίσιο της εντολής του Ευρωπαϊκού Κέντρου Δεδομένων για το Έδαφος. Δεδομένα για το έδαφος προέρχονται από τη βάση δεδομένων Corine Land Cover (CLC) και τα High Resolution Layers (HRL), μεταξύ άλλων για τη στεγανότητα.

Για την αύξηση των στοιχείων σχετικά με τη γη και το έδαφος, ο ΕΟΠ δημιούργησε επίσης μια θεματική δέσμη δεικτών. Επί του παρόντος, αυτή αποτελείται από την κατάληψη εδαφών, τη στεγανότητα, τη διαχείριση τοποθεσιών που έχουν πληγεί από ρύπανση και τον κατακερματισμό της γης και περιλαμβάνει δείκτες που προέρχονται από εργασίες σχετικές με την κλιματική αλλαγή, συμπεριλαμβανομένης της οργανικής ύλης του εδάφους, της διάβρωσης του εδάφους και της υγρασίας του εδάφους.

Τι ισχύει σε σχέση με την πολιτική για τη γη και το έδαφος;

Η πολιτική της ΕΕ που σχετίζεται με τη γη και το έδαφος είναι αποσπασματική και οι υφιστάμενες ρυθμίσεις σε ό,τι αφορά περιβαλλοντικές, αγροτικές ή περιφερειακές πολιτικές δεν είναι ούτε συντονισμένες ούτε ολοκληρωμένες. Η Θεματική στρατηγική για το έδαφος 2006 αποτελεί κατευθυντήριο έγγραφο, το οποίο εξηγεί τους λόγους για τους οποίους είναι αναγκαία η περαιτέρω δράση για τη διασφάλιση ενός υψηλού επιπέδου προστασίας των λειτουργιών του εδάφους και της βιώσιμης αξιοποίησής του. Ωστόσο, η οδηγία πλαίσιο για το έδαφος που προτάθηκε το 2006 αποσύρθηκε πέρυσι.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σκοπεύει να εξετάσει τις υφιστάμενες πολιτικές της ΕΕ και τις εθνικές πολιτικές που σχετίζονται με το έδαφος, την αποτελεσματικότητα και τη συνοχή τους, καθώς και τυχόν υφιστάμενα κενά σε αυτές. Έτσι ανταποκρίνεται στο 7ο πρόγραμμα δράσης για το περιβάλλον (7ο ΠΔΠ), στο πλαίσιο του οποίου η ΕΕ δεσμεύεται για τη βιώσιμη χρήση και διαχείριση του εδάφους και για την προστασία του, καθώς και για την εξεύρεση τρόπων καλύτερης επίτευξης των στόχων αυτών βάσει των αρχών της αναλογικότητας και της επικουρικότητας.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, τα κράτη μέλη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών αναμένεται να συμφωνήσουν σχετικά με τους SDG τον Σεπτέμβριο. Σύμφωνα με την τρέχουσα διατύπωση, η γη και το έδαφος περιλαμβάνονται σε αρκετούς στόχους. Ωστόσο, η αντιστροφή της τάσης απώλειας πόρων της γης και του εδάφους σε παγκόσμιο επίπεδο εξαρτάται από την υλοποίηση των SDG σε εθνικό και τοπικό επίπεδο.

Geertrui Louwagie

Συνέντευξη που δημοσιεύτηκε στο τεύχος αριθ. 2015/2 του ενημερωτικού δελτίου του ΕΟΠ, Ιούνιος 2015.