Wywiad: Prosumenci i kryzys energetyczny – jak obywatele przyczyniają się do transformacji energetycznej w Europie

Zjawisko prosumentów jest coraz częściej spotykane w całej Europie. Co dokładnie rozumiemy przez „prosumpcję”?

Termin „prosumpcja” ma dość szerokie znaczenie, a definicje często się pokrywają. W ścisłym tego słowa znaczeniu prosumentami są osoby fizyczne, instytucje lub małe przedsiębiorstwa, które zarówno produkują, jak i zużywają energię. Rozszerzamy jednak ten termin na wszystkie podmioty, które aktywnie uczestniczą w systemie energetycznym, na przykład pomagając ustabilizować sieć energetyczną, wykorzystując własne akumulatory. Prosumenci mogą działać indywidualnie lub zbiorowo, na przykład w ramach spółdzielni energetycznej.

Tę nową praktykę przeanalizowaliśmy w nowym sprawozdaniu EEA pt. „Energy Prosumers in Europe — Citizen participation in the energy transition” (Prosumenci energii w Europie – udział obywateli w transformacji energetycznej).

Jakie są główne zalety prosumpcji w porównaniu z dużymi elektrowniami wykorzystującymi energię ze źródeł odnawialnych? Jakie są jej wady?

Jest tyle do wyboru! Wybiorę tylko trzy korzyści. Po pierwsze prosumenci są zazwyczaj mniej narażeni na wysokie ceny energii, ponieważ często sami wytwarzają część energii, którą zużywają. Po drugie wiele instalacji prosumenckich umieszcza się na dachach, co pozwala uniknąć konieczności dysponowania dodatkowymi gruntami. Po trzecie projekty te są zazwyczaj finansowane przez gospodarstwa domowe, więc stanowią dobry sposób na wykorzystanie prywatnych oszczędności na rzecz transformacji energetycznej.

Prosumpcja może mieć również istotne wady. Jedną z jej głównych wad jest to, że projekty prosumenckie są często mniej opłacalne niż duże projekty, głównie ze względu na korzyści skali. Krytykowane są również wysokie koszty wstępne niektórych modeli prosumenckich, ponieważ nie każdy może sobie na to pozwolić.

Ostatecznie, uważam, że przyszły system energetyczny będzie bardziej zdecentralizowany. Będzie składał się z dużych i małych elektrowni połączonych ze sobą za pośrednictwem elastycznej inteligentnej sieci energetycznej.

Jak dużą rolę mogą odegrać obywatele będący prosumentami, aby pomóc w zmniejszaniu negatywnych skutków obecnego kryzysu energetycznego, zwłaszcza jeżeli chodzi o rachunki za energię?

Potencjał jest ogromny. Gospodarstwo domowe może czasami zaspokoić wszystkie swoje potrzeby w zakresie energii elektrycznej dzięki własnej produkcji, zwłaszcza w połączeniu z akumulatorami i pompą ciepła. Projekty na małą skalę mogą być zazwyczaj realizowane stosunkowo szybko w odpowiedzi na okresy wysokich cen energii.

W rzeczywistości, w ciągu ostatnich kilku miesięcy zaobserwowaliśmy ogromne zapotrzebowanie na dachowe panele słoneczne. Istnieją jednak pewne czynniki ograniczające tempo realizacji projektów prosumenckich. Na przykład obecnie występują problemy związane z zaopatrzeniem w panele słoneczne i ich komponenty. Uzyskanie pozwolenia również może prowadzić do opóźnień, podobnie jak brak specjalistów. Oczywiście nie każdy ma dach, który można pokryć panelami.

Czy chodzi tu jedynie o montowanie paneli słonecznych przez konsumentów? Jakie inne technologie wchodzą w grę?

Dachowe systemy fotowoltaiczne to najczęściej wybierana technologia. Niektóre grupy prosumentów inwestują również w inne technologie, takie jak energetyka wiatrowa, energia hydroelektryczna lub lokalne ogrzewanie.

Jakie strategie polityczne UE pomagają w propagowaniu prosumpcji?

W przekształconej dyrektywie w sprawie energii ze źródeł odnawialnych oraz dyrektywie w sprawie rynku wewnętrznego energii elektrycznej określono różne rodzaje prosumenta oraz jego szczegółowe prawa i obowiązki. Największą zachętę do prosumpcji zawiera jednak proponowany w maju tego roku plan REPowerEU i zawarta w nim inicjatywa na rzecz dachowych paneli słonecznych. Wniosek ten obejmuje prawny obowiązek instalowania paneli słonecznych w nowych budynkach i zachęcanie państw do ograniczania biurokracji, oferowania zachęt i doradzanie obywatelom, jak stać się prosumentami. To jest prawdziwy przełom.

Jak łatwo byłoby z konsumenta energii stać się prosumentem?

Zależy to w dużej mierze od modelu prosumenckiego, a takich jest sporo. Na przykład osoba, która chce zainstalować panele słoneczne na swoim dachu, powinna liczyć się ze znacznymi kosztami wstępnymi wraz z uwzględnieniem etapu planowania, uzyskania pozwoleń, a czasem również oczekiwaniem na wykwalifikowanych specjalistów.

Z kolei przyłączenie się do dużej spółdzielni energetycznej może być tak łatwe, jak zmiana dostawcy energii. Zależy to od wielu czynników, ale zmniejszenie początkowych barier ma kluczowe znaczenie dla szybszego przyjęcia prosumpcji.

Jakie są kluczowe wyzwania i przeszkody dla prosumentów oraz co mogą zrobić rządy?

Kluczowe znaczenie mają jasne, stabilne i dobrze rozwinięte ramy polityczne. W niektórych krajach prosumpcja nie jest odpowiednio włączona do krajowych przepisów ustawowych i wykonawczych, co rodzi niepewność potencjalnych prosumentów. Często przeszkodą jest również utrudniony dostęp do finansowania i brak informacji. Organy krajowe lub regionalne mogą tworzyć punkty kompleksowej obsługi, w ramach których obywatele mają dostęp do informacji na temat aspektów technicznych i regulacyjnych, a także dostępnego wsparcia finansowego. Rządy powinny również zająć się problemem braku specjalistów i dostosować szkolenia zawodowe do potrzeb rynku.

Jakie dalsze działania podejmuje EEA w tej dziedzinie?

Obecnie kończymy prace nad materiałem informacyjnym EEA w formie krótkiej oceny online; mamy w planach ją opublikować w nadchodzących miesiącach i będzie dotyczyć prosumentów i miast. Zawiera ona analizę konkretnych czynników mających wpływ na prosumentów na obszarach miejskich oraz sposobów, w jakie gminy mogą ich wspierać.

Javier Esparrago

Ekspert EEA ds. środowiska i energii

Wywiad opublikowano w biuletynie EEA nr 03/2022