Różnorodność biologiczna – ekosystemy

Obecnie jesteśmy jednak świadkami stałej utraty bioróżnorodności, co ma poważne konsekwencje dla świata przyrody oraz dobrobytu człowieka. Główna przyczyna tej utraty to zmiany naturalnych siedlisk spowodowane intensywnymi systemami produkcji rolnej; przemysłem budowlanym; kopalnictwem; nadmierną eksploatacją lasów, oceanów, rzek, jezior i gleb; obecnością inwazyjnych gatunków obcych; zanieczyszczeniem oraz (w coraz większym stopniu) globalnymi zmianami klimatu. Znacząca rola, jaką odgrywa bioróżnorodność w trwałości naszego świata i życia, sprawia, że jej ciągła utrata jest tym bardziej niepokojąca.

Działalność człowieka w Europie kształtuje bioróżnorodność od czasu rozpowszechnienia rolnictwa oraz hodowli zwierząt ponad 5000 lat temu. Rewolucja w rolnictwie i przemyśle w ciągu ostatnich 150 lat doprowadziła jednak do radykalnych i coraz szybszych zmian w gospodarowaniu ziemią, intensyfikacji rolnictwa, urbanizacji i zaniechania upraw. To z kolei spowodowało upadek wielu praktyk (np. tradycyjnych metod produkcji rolnej), które pomagały zachować bogatą różnorodność biologiczną krajobrazów.

Wysokie spożycie na mieszkańca i wytwarzanie odpadów w Europie oznacza, że nasz wpływ na ekosystemy znacznie przekracza granice naszego kontynentu. Styl życia Europejczyków opiera się w dużej mierze na imporcie zasobów i towarów z całego świata, co często sprzyja niezrównoważonej eksploatacji zasobów naturalnych poza Europą.

Nowe cele w skali globalnej i w UE – powstrzymanie i odwrócenie utraty bioróżnorodności do 2020 roku – są ambitne, a ich osiągnięcie będzie wymagało lepszego wdrażania  polityk, koordynacji różnych sektorów, sposobów zarządzania ekosystemami oraz lepszego zrozumienia znaczenia różnorodności biologicznej. 

Polityka UE w tej dziedzinie

Pomimo że na różnych szczeblach przyznano, iż cel dotyczący powstrzymania utraty różnorodności biologicznej nie został jeszcze osiągnięty, fakt określenia takiego celu z pewnością zwiększa świadomość publiczną. Od 2001 r. istotnej poprawie uległy polityki dotyczące utraty bioróżnorodności oraz wskaźniki służące ocenie postępu.

Unijna strategia ochronyróżnorodności biologicznej na okres do 2020 r. ma na celu dalsze integrowanie potrzeb w zakresie ochrony bioróżnorodności z rozwojem i wprowadzaniem polityk sektorowych. Strategia ta, zawierająca sześć celów, obejmuje następujące elementy: ochrona przyrody (pełne wdrożenie dyrektywy ptasiej i siedliskowej) (cel 1), ekosystemy i ich odbudowa (cel 2), zrównoważone wykorzystanie przyrody, zasobów ziemi i morza w Europie w rolnictwie, leśnictwie i rybołówstwie (cele 3 i 4), problem gatunków obcych (cel 5) oraz  wpływ UE na bioróżnorodność w skali światowej (cel 6). Strategia na rzecz różnorodności biologicznej na okres do 2020 r. pomaga osiągnąć cel dotyczący kapitału naturalnego siódmego unijnego programu działań w zakresie środowiska (7. EAP) do 2020 r. „Dobra jakość życia z uwzględnieniem ograniczeń naszej planety”, który wszedł w życie w styczniu 2014 r. i będzie wytyczać kierunki europejskiej polityki ochrony środowiska do 2020 r. Plany te obejmują długoterminową wizję do 2050 r.

Strategia na rzecz różnorodności biologicznej – wizja i cel przewodni
Wizja
Do 2050 roku różnorodność biologiczna w Unii Europejskiej oraz usługi ekosystemowe, które zapewnia i które stanowią jej kapitał naturalny, będą chronione, wycenione i zostaną odpowiednio odtworzone ze względu na wartość różnorodności biologicznej samej w sobie oraz ich fundamentalny udział w zapewnianiu dobrobytu człowieka i koniunktury gospodarczej, tak aby uniknąć katastrofalnych zmian wywołanych przez utratę różnorodności biologicznej.
Cel przewodni
Powstrzymanie procesu utraty różnorodności biologicznej i degradacji usług ekosystemowych w UE do 2020 r. oraz przywrócenie ich w możliwie największym stopniu, a także zwiększenie wkładu UE w zapobieganie utracie różnorodności biologicznej na świecie.

Strategia na rzecz różnorodności biologicznej na okres do 2020 r. stanowi kontynuację planu działań UE na rzecz różnorodności biologicznej z 2006 r., uwzględniając doświadczenia z jej wdrożenia oraz podnosząc poziom ambicji. Została ona wprowadzona w ramach konwencji ONZ o różnorodności biologicznej, odpowiedzialną za najważniejszą politykę ochrony bioróżnorodności w skali globalnej mającą na celu zatrzymanie utraty różnorodności biologicznej i funkcji ekosystemów do 2020 r., i jest z nią zgodna. 

W październiku 2010 r. w Japonii spotkały się 193 strony konwencji ONZ o różnorodności biologicznej, w tym UE i wszystkie państwa członkowskie. Na tym dziesiątym spotkaniu stron konwencji przyjęto wiele przełomowych porozumień, w tym tzw. cele Aichi, które stanowią podstawę dla działań mających na celu utrzymanie, poprawę i przywrócenie bioróżnorodności ekosystemów oraz ich  usług w skali kraju. 

UE, jako strona konwencji, jest zobowiązana do wprowadzenia własnej polityki na rzecz różnorodności biologicznej zgodnej z brzmieniem zobowiązań międzynarodowych. Ma to odzwierciedlenie w 7. programie EAP i jego celu polityki do 2020 r. oraz wizji na rok 2050. Wizja na rok 2030 przedstawiona w celach zrównoważonego rozwoju ONZ jeszcze bardziej zwiększa i potwierdza  ten proces polityczny , w szczególności w odniesieniu do integracji z politykami sektorowymi. 

W śródokresowym przeglądzie strategii ochrony różnorodności biologicznej do 2020 r. dokonanym w 2015 r. stwierdzono, że w ujęciu ogólnym utrata różnorodności biologicznej i degradacja usług ekosystemowych w UE wzrosły w stosunku do unijnego poziomu odniesienia w zakresie różnorodności biologicznej z 2010 r. Potwierdza to także raport EEA „Środowisko Europy 2020 – Stan i Prognozy”. Takie pogorszenie jest zgodne ze światowymi tendencjami i ma poważne konsekwencje dla potencjału bioróżnorodności dla zaspokajania ludzkich potrzeb w przyszłości. Podczas gdy wiele lokalnych sukcesów świadczy o tym, że działania w terenie dają pozytywne wyniki, przykłady te należy wprowadzać na większą skalę, aby miały wymierny wpływ na ogólną tendencję ujemną. 

Polityka UE w zakresie ochrony przyrody opiera się na dwóch głównych aktach prawnych: dyrektywie ptasiej i dyrektywie siedliskowej. Obie te dyrektywy stanowią podstawę dla sieci Natura 2000 – sieci obszarów chronionych służących ochronie gatunków i siedlisk o szczególnym znaczeniu dla Europy.

Istnieją dwie odpowiednie dyrektywy ramowe dotyczące wód śródlądowych i morskich: ramowa dyrektywa wodna oraz dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej. Określono w nich cele, według których biotyczne i abiotyczne elementy ekosystemu będą przyczyniać się do realizacji celów strategii ochrony różnorodności biologicznej na okres do roku 2020 i 7. programu EAP w zakresie bioróżnorodności, ekosystemów i ich  usług. 

Działalność Europejskiej Agencji Środowiska

Europejska Agencja Środowiska (EEA) prowadzi aktywne działania mające na celu zapewnienie decydentom i obywatelom Europy dostępu do najnowszych informacji o bioróżnorodności i ekosystemach w Europie. Praca EEA w tym obszarze służy wspieraniu i informowaniu o rozwoju i wdrażaniu polityk za pomocą danych, informacji/wskaźników i ocen, które integrują analizę gatunków i siedlisk z szerszymi ocenami ekosystemów i ich  usług. 

EEA wspiera wyżej wymienione dyrektywy dotyczące ochrony przyrody poprzez sprawozdawczość za pośrednictwem systemu Reportnet oraz centrum danych różnorodności biologicznej, a także ściśle współpracuje z Europejską Siecią Informacji i Obserwacji Środowiska EEA (Eionet) oraz Europejskim Centrum Tematycznym ds. Różnorodności Biologicznej. Główne działania obejmują następujące systemy: 

• europejski system informacji o różnorodności biologicznej (BISE);
• europejski system informacji o przyrodzie (EUNIS);
• Natura 2000;
• doskonalenie europejskich wskaźników bioróżnorodności (SEBI2020);
• projekt innowacji wiedzy  o rachunkowości kapitału przyrodniczego i usług ekosystemowych (KIP INCA);
• mapowanie i ocena ekosystemów oraz ich usług (MAES).

Prognozy

Dalszy rozwój systemów informacji EEA musi odbywać się zgodnie z dyrektywami dotyczącymi ochrony przyrody i strategiami ochrony różnorodności biologicznej w UE oraz na świecie. W szczególności EEA będzie dalej rozwijała europejski system informacji o różnorodności biologicznej, który jest portalem internetowym umożliwiającym centralizację informacji o bioróżnorodności w Europie (tj. strategie, dane i oceny). 

EEA będzie także prowadziła dalsze prace mające na celu opracowanie wskaźników i ocen opartych na rzetelnych, aktualnych i istotnych dla polityki metodologiach. Będzie to obejmowało potrzeby wynikające z analizy skuteczności polityk, a w szczególności z przeglądu śródokresowego strategii ochrony bioróżnorodności na okres do 2020 r. i ocen ekosystemów (regionalnych lub w skali mniejszej niż globalna), a także wsparcie dla platform kontaktów naukowo-politycznych na poziomie europejskim i globalnym, np. Międzyrządowej Platformy  o Różnorodności Biologicznej i Ekosystemach (IPBES).