Article

Od redakcji - Wartość środowiska naturalnego

Zmień język:

Ta strona internetowa ma ograniczoną funkcjonalność przy wyłączonym javascript. Upewnij się, czy JavaScript jest włączony w twojej przeglądarce.

Article Opublikowane 2022-08-09 Ostatnio modyfikowane 2023-08-29

3 min read

Utrata różnorodności biologicznej i naturalnych ekosystemów, której jesteśmy obecnie świadkami, jest tak samo katastrofalna w skutkach jak zmiany klimatu. Właściwie te dwa zjawiska są ściśle powiązane, ponieważ zmiany klimatu przyspieszają utratę bioróżnorodności, a ekosystemy w dobrej kondycji są ważnym sojusznikiem w walce ze zmianami klimatu.

Różnorodność biologiczna Europy nadal zmniejsza się w alarmującym tempie, a intensywne rolnictwo, niekontrolowane rozrastanie się miast, emisja zanieczyszczeń, niezrównoważona gospodarka leśna, inwazyjne gatunki obce i zmiany klimatu zagrażają wielu europejskim gatunkom, siedliskom i ekosystemom. Z ocen przeprowadzonych niedawno przez Europejską Agencję Środowiska wynika, że większość chronionych gatunków i siedlisk nie ma obecnie dobrego stanu ochrony.

Co więcej, straty te nie ograniczają się do Europy. Utrata różnorodności biologicznej i degradacja ekosystemów to zjawiska o zasięgu globalnym. Obserwując te zmiany i pracując nad ich spowolnieniem, zatrzymaniem, a w końcu odwróceniem, stajemy więc przed wyzwaniem, jakim jest zrozumienie, a nawet ilościowe określenie wartości środowiska naturalnego. Pomoże nam to nie tylko podejmować właściwe decyzje w życiu prywatnym, w biznesie i w polityce, lecz także lepiej zrozumieć miejsce, jakie człowiek zajmuje w przyrodzie. Jaka jest zatem wartość środowiska naturalnego?

Dla nas jako istot ludzkich przyroda jest bezcenna. Przecież to właśnie ona zapewniła budulec do powstania i trwania życia oraz warunki niezbędne dla mającej miejsce co najmniej 300 000 lat temu ewolucji Homo sapiens. Minęły epoki, a my nadal nie możemy żyć bez przyrody. Właściwie dziś możemy być zależni bardziej niż kiedykolwiek wcześniej od zdrowych i odpornych ekosystemów, które będą gwarantować długotrwały dobrostan (wciąż) rosnącej liczbie obywateli świata.

Atmosfera, lasy, rzeki, oceany i gleby nieustannie zapewniają nam powietrze, którym oddychamy, żywność, którą spożywamy, wodę, którą pijemy, i surowce, które zużywamy, a także przestrzenie do rekreacji i regeneracji. Często tak właśnie opisuje się wartość użytkową środowiska naturalnego.

W tym kontekście podjęto starania w kierunku określenia wartości pieniężnej tego kapitału naturalnego tak, abyśmy mogli umieścić świadczone przez niego usługi ekosystemowe w ramach naszych istniejących modeli ekonomicznych. Co istotne, w unijnej strategii na rzecz bioróżnorodności do 2030 r. podano, że ponad połowa światowego produktu krajowego brutto — około 40 bln euro — jest uzależniona od przyrody.

Obraz sytuacji jest jednak złożony. Niektóre usługi ekosystemowe mają bardziej namacalny charakter i można je dość łatwo ująć ilościowo — na przykład poprzez wielkość plonów, połowów czy pozyskania drewna — ale w przypadku innych usług jest to trudniejsze. Co może równać się z wartością, jaką dla rolnictwa ma zapylanie roślin albo jak dokładnie wycenić ochronę przed powodzią zapewnianą przez tereny podmokłe? Właściwe zrozumienie i oszacowanie wartości tych mniej dostrzegalnych usług ekosystemowych jest kluczowe.

Niemniej jednak wartość środowiska naturalnego wykracza poza usługi, które świadczy nam ono bezpośrednio. Przyroda ma również wartość kulturową, ponieważ tworzy kontekst naszego istnienia jako ludzi i zapewnia nam niezbędne warunki do zachowania dobrego zdrowia fizycznego i psychicznego, a także emocjonalnej i duchowej równowagi.

Na tym jeszcze nie koniec. Kładąc nacisk na wartości użytkowe i kulturowe środowiska naturalnego, przyjmujemy egocentryczną perspektywę, a to grozi koncentrowaniem się wyłącznie na korzyściach dla nas jako ludzi żyjących tu i teraz. Natura stanowi wartość samą w sobie, w odniesieniu do której człowiek pełni jedynie rolę kustosza ponoszącego etyczną odpowiedzialność wobec samej natury, wobec społeczeństwa, w którym żyje obecnie, a zwłaszcza wobec przyszłych pokoleń.

Uwzględniające te trzy aspekty podejście jest jednym ze sposobów pozwalających nam zrozumieć wartość środowiska naturalnego: wartość użytkową, wartość kulturową i wartość samą w sobie.

Tymczasem zwykle uznajemy środowisko naturalne za coś oczywistego, postrzegając je jako źródło „darmowych” zasobów, z których możemy czerpać nie tylko to, czego rzeczywiście potrzebujemy, lecz wszystko to, czego pragniemy. Dlatego zrozumienie i uznanie prawdziwej wartości przyrody jest dzisiaj ważniejsze niż kiedykolwiek wcześniej. Bez względu na to, jak bardzo sprzeczne z intuicją może wydawać się szacowanie wartości pieniężnej środowiska naturalnego, pomiary i rachunki są jednym ze sposobów na docenienie bezpośrednich i pośrednich korzyści, jakie z niego czerpiemy. Mogą one również pomóc wybrać najlepsze sposoby podejścia do walki zdegradacją środowiska, zrozumieć, na przykład, że znacznie taniej jest w pierwszej kolejności chronić przyrodę, niż później ją odbudowywać — o ile odbudowa w ogóle jest możliwa.

Ponieważ stajemy się coraz bardziej świadomi, że zasoby naturalne są ograniczone, a nasze potrzeby rosną, coraz silniej obciążając świat przyrody, musimy znaleźć sposoby na życie, które nie będą przekraczać możliwości naszej planety. Postęp technologiczny i wzrost populacji, zwłaszcza w ciągu ostatnich 100 lat, doprowadziły do tego, że Homo sapiens zdominował łańcuch pokarmowy i opanował zasoby naturalne. Szkody, które po drodze spowodowaliśmy, zaczynają przesłaniać nasze nadzieje o dobrej jakości życiaw przyszłości.

Odbudowa środowiska naturalnego i — co istotniejsze — odbudowa i zdefiniowanie na nowo naszego stosunku do niego, stanowią najważniejsze i najpilniejsze wyzwania na kolejne dekady.

Hans Bruyninckx