Van de redactie - De waarde van de natuur

Europa blijft in een alarmerend tempo biodiversiteit verliezen, waarbij veel soorten, habitats en ecosystemen in Europa bedreigd worden door intensieve landbouw, stadsuitbreiding, vervuiling, niet-duurzame bosbouw, invasieve uitheemse soorten en klimaatverandering. Uit recente beoordelingen van het Europees Milieuagentschap blijkt dat de meeste beschermde soorten en habitats momenteel niet in een goede staat van instandhouding verkeren.

Deze verliezen beperken zich niet tot Europa. Biodiversiteitsverlies en aantasting van ecosystemen zijn een wereldwijd verschijnsel. Nu we dit verlies waarnemen en proberen het te vertragen, te stoppen en uiteindelijk om te buigen, worden we geconfronteerd met de uitdaging om de waarde van de natuur te begrijpen en zelfs te kwantificeren. Dit zal er niet alleen toe bijdragen de juiste persoonlijke, zakelijke en beleidsbeslissingen te nemen, maar ook onze plaats als mens binnen de natuur beter te begrijpen. Wat is de waarde van natuur?

De natuur is voor ons mensen van onschatbare waarde. Het was immers de natuur die de bouwstenen van het leven en de omgeving bood die nodig waren zodat Homo sapiens zich zo’n 300 000 jaar geleden kon gaan ontwikkelen. Maar ook vandaag de dag kunnen we nog steeds niet zonder natuur leven. We zijn misschien wel meer dan ooit afhankelijk van gezonde en veerkrachtige ecosystemen om het welzijn van een (nog steeds) toenemend aantal wereldburgers op de lange termijn te kunnen waarborgen.

Onze atmosfeer, bossen, rivieren, oceanen en bodems voorzien ons nog altijd van de lucht die we inademen, het voedsel dat we eten, het water dat we drinken, de grondstoffen die we consumeren, en de ruimte voor recreatie en welbevinden. Dit wordt vaak de gebruikswaarde van de natuur genoemd.

© Gabriella Motta, REDISCOVER Nature /EEA

In deze context is onderzoek gedaan om een monetaire waarde toe te kennen aan dit “natuurlijk kapitaal”, zodat we de “ecosysteemdiensten” die het levert binnen onze bestaande economische modellen kunnen vormgeven. Volgens de biodiversiteitsstrategie van de EU voor 2030 is meer dan de helft van het mondiale bruto binnenlands product — ongeveer 40 biljoen EUR — afhankelijk van de natuur.

Het beeld is echter complex. Sommige ecosysteemdiensten zijn tastbaarder en relatief gemakkelijk te kwantificeren, zoals gewassen, visserij en hout; andere diensten minder. Hoe wordt de waarde van bestuiving voor de landbouw of de bescherming tegen overstromingen door wetlands accuraat weergegeven? Het is van cruciaal belang dat minder zichtbare ecosysteemdiensten goed worden begrepen en verantwoord.

Maar de waarde van de natuur gaat verder dan de rechtstreekse diensten die de natuur ons biedt. De natuur heeft ook culturele waarde en vormt de achtergrond van ons bestaan als mens en voorziet daarmee in de voorwaarden voor een goede lichamelijke en geestelijke gezondheid en voor emotioneel en spiritueel welzijn.

En ook dit is nog niet het einde van het verhaal. Als we de gebruikswaarde en de culturele waarde van de natuur erkennen, klinkt dat nogal egocentrisch; we dreigen ons daarmee uitsluitend te richten op de voordelen in het hier en nu voor ons als mens. De natuur heeft een intrinsieke waarde op zich, waarbij menselijke betrokkenheid beperkt blijft tot de rol van beheerder, met een ethische verantwoordelijkheid ten aanzien van de natuur zelf, onze eigen samenleving en met name die van toekomstige generaties.

Deze drieledige aanpak is een manier om de waarde van de natuur te begrijpen: gebruikswaarde, culturele waarde en intrinsieke waarde.

Toch beschouwen we de natuur vaak als vanzelfsprekend en zien we haar als een ‘gratis’ hulpbron waaruit we niet alleen kunnen halen wat we nodig hebben, maar ook wat we willen. Dit maakt begrip en erkenning van de werkelijke waarde van de natuur belangrijker dan ooit. Hoe contraintuïtief het ook lijkt om een monetaire waarde aan de natuur toe te kennen, meten en boekhouden is een manier om de directe en indirecte voordelen van de natuur te waarderen. Het kan ons ook helpen bij het kiezen van de beste manieren om achteruitgang aan te pakken, bijvoorbeeld door te begrijpen dat het veel goedkoper is om de natuur in de eerste plaats te beschermen dan de natuur later te herstellen — als herstel zelfs ook maar een optie is.

Naarmate we ons meer bewust worden van het eindige karakter van natuurlijke hulpbronnen en de toenemende eisen die we stellen aan de natuur, moeten we manieren vinden om binnen de grenzen van onze planeet te leven. Technologische vooruitgang en bevolkingsgroei, met name in de afgelopen 100 jaar, betekenen dat Homo sapiens de voedselketen en de natuurlijke hulpbronnen domineert. De schade die we in de loop van de tijd hebben veroorzaakt, begint onze vooruitzichten voor toekomstig welzijn te domineren.

Het herstel van de natuur — en meer fundamenteel, het herstellen en herinterpreteren van onze eigen relatie met de natuur — is een centrale en dringende uitdaging voor de komende decennia.