Emisje z lotnictwa i żeglugi w centrum uwagi

W tegorocznym sprawozdaniu TERM przeanalizowano wpływ lotnictwa i żeglugi na środowisko. Czym podyktowany był wybór tych właśnie sektorów?

Zdecydowaliśmy, że głównym tematem  raportu TERM będzie lotnictwo i żegluga, ponieważ chcieliśmy zwrócić uwagę na główne problemy, jakie stwarzają te dwa sektory w kontekście emisji gazów cieplarnianych i zanieczyszczenia powietrza. Z działalności sektora lotniczego, obejmującej loty, ale także funkcjonowanie portów lotniczych, wynika szereg negatywnych skutków dla środowiska, w tym emisje gazów cieplarnianych, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie hałasem, zużycie wody i wytwarzanie odpadów. Co więcej, od 1990 r. emisje gazów cieplarnianych pochodzące z międzynarodowego lotnictwa wzrosły w UE ponad dwukrotnie.

Żegluga również jest źródłem znacznych ilości gazów cieplarnianych i zanieczyszczeń powietrza, hałasu i zanieczyszczeń wody. Jeśli nie zostaną podjęte stosowne działania, do 2050 r. udział globalnej żeglugi w globalnych emisjach dwutlenku węgla może wzrosnąć do poziomu 17%. Podczas gdy emisje niektórych zanieczyszczeń pochodzących z transportu drogowego ogólnie spadły (chociaż nie w przypadku dwutlenku węgla), emisje z lotnictwa i żeglugi nadal rosną. O ile nie zostaną podjęte działania ograniczające to zjawisko, do 2050 r. światowe lotnictwo i żegluga będą odpowiadać razem za niemal 40% globalnych emisji dwutlenku węgla. Sektory te były regularnie poddawane ocenie na podstawie naszych wskaźników TERM, ale tylko jako jeden z podsektorów transportu. Lotnictwo było natomiast przedmiotem sprawozdania dotyczącego wpływu lotnictwa europejskiego na środowisko z 2016 r. (2016 European Aviation Environmental Report). Z tego powodu po raz pierwszy szerzej omawiamy ten temat w naszym sprawozdaniu TERM.

Dlaczego zwiększa się ilość emisji pochodzących z lotnictwa i żeglugi?

Od kilku dziesięcioleci obserwujemy globalizację handlu, której towarzyszy dynamiczny rozwój lotnictwa i żeglugi. Jego efektem jest stały wzrost emisji. Na przykład, od 1990 r. liczba pasażerów linii lotniczych w Europie i na świecie potroiła się. Innym przykładem jest intensyfikacja wymiany handlowej z gospodarkami wschodzącymi, z którą wiąże się zwiększenie długości tras transportowych. Pojawiły się także tańsze loty pasażerskie, a przewoźnicy z sektoralow-costzwiększają swój udział w rynku. Zmiany te przyniosły obserwowany ostatnio, dynamiczny rozwój transportu pasażerskiego w Europie. Floty tanich przewoźników są na ogół nowsze i emitują mniej zanieczyszczeń, ale łączna liczba lotów podwoiła się w ciągu dziesięciu lat.

W jaki sposób sektory lotnictwa i żeglugi mogłyby stać się mniej uciążliwe dla środowiska?

Rządy mają do odegrania kluczową rolę, wspierając inwestycje w badania, podnoszenie standardu produktów i dotacje dla nowych, wschodzących technologii. Takie środki jak poprawa efektywności paliwowej poprzez wprowadzenie lżejszych materiałów lub innych opcji technicznych nie wystarczą, by Europa osiągnęła swoje cele w zakresie redukcji emisji i zrównoważonego rozwoju. Społeczeństwo również na swoją rolę do odegrania. Trwa debata na temat zrównoważonych wyborów i zachowań konsumenckchi związanych z podróżowaniem. Należy ją wspierać, jako że może ona przyczynić się do zmian zachowań i nawyków związanych z transportem.

Czego te dwie branże mogą się nauczyć od innych sektorów transportu?

W niektórych przypadkach istnieją alternatywne rozwiązania, którymi można zastąpić spalanie paliw kopalnych, a nawet silniki spalinowe. Weźmy na przykład żeglugę. Statki będące częścią systemu transportu publicznego w Kopenhadze napędzane są biopaliwami. Część promów w Norwegii i innych krajach korzysta już z akumulatorów, aby zredukować wpływ na środowisko. Miasta mogą zapewnić statkom odpowiednią infrastrukturę w portach, gdzie jest dostęp do energii elektrycznej na lądzie. Silniki statków podłączonych do źródła zasilania nie muszą  wówczas pracować na biegu jałowym,co  pozwoli nie tylko zmniejszyć emisje, ale także przyczyni się do poprawy jakości powietrza. Zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych pochodzących z lotnictwa pozostaje jednym z najtrudniejszych wyzwań dla sektora transportu. W najbliższej przyszłości samoloty nadal będą zasilane paliwami kopalnymi, a zapotrzebowanie na transport lotniczy nie przestanie rosnąć.

W jaki sposób raport TERM zostanie wykorzystany przez UE? Co robi UE, aby ograniczyć emisje?

Niniejszy raport dostarcza informacji na potrzeby dyskusji politycznych na temat emisji z tych dwóch sektorów prowadzonych na poziomie europejskim, krajowym i lokalnym. Ze względu na ich globalny charakter, emisje z lotnictwa i żeglugi są regulowane przede wszystkim przez organizacje międzynarodowe, takie jak IMO i ICAO. Jednak UE również podejmuje stosowne działania. Od stycznia 2012 r. emisje dwutlenku węgla z lotnictwa są uwzględnione w unijnym systemie handlu uprawnieniami do emisji (ETS). Jednak na podstawie przepisu dotyczącego tymczasowego odstępstwa loty do i z państw spoza Europejskiego Obszaru Gospodarczego są na chwilę obecną wyłączone z zakresu ETS, co ma umożliwić przyjęcie globalnego porozumienia w sprawie emisji pochodzących z lotnictwa. W celu ograniczenia emisji zanieczyszczeń powietrza w sektorze żeglugi ustalono również limity emisji tlenku siarki w dwóch specjalnych obszarach kontroli emisji na wodach UE. Jeden znajduje się na Morzu Bałtyckim, a drugi na Morzu Północnym, w tym na kanale La Manche. Aby przestrzegać tych ograniczeń, operatorzy mogą na przykład stosować paliwo o niskiej zawartości siarki, instalować na pokładzie filtry lub korzystać z alternatywnych technologii paliwowych.

EEA będzie nadal bacznie monitorować emisje z sektorów lotnictwa i żeglugi, korzystając przy tym ze zaktualizowanych wskaźników oraz regularnych sprawozdań i innych informacji.

Anke Lükewille

Ekspert EEA ds. zanieczyszczenia powietrza

Wywiad opublikowano w Biuletynie EEA, nr 2018/1, 15 marca 2018 r.