Οι εκπομπές αερίων από τις αεροπορικές μεταφορές και τη ναυτιλία στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος

Η φετινή έκθεση TERM εξετάζει τις επιπτώσεις των αεροπορικών μεταφορών και της ναυτιλίας – γιατί επιλέχθηκαν αυτοί οι τομείς;

Αποφασίσαμε να εξετάσουμε τις αεροπορικές μεταφορές και τη ναυτιλία στο πλαίσιο της έκθεσης TERM με σκοπό να επισημάνουμε τις συνηθέστερες μορφές προβλημάτων που δημιουργούν αυτοί οι δύο τομείς όσον αφορά τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου και την ατμοσφαιρική ρύπανση. Οι αεροπορικές δραστηριότητες, στις οποίες περιλαμβάνονται οι πτήσεις αλλά και τα ίδια τα αεροδρόμια, ασκούν διάφορες αρνητικές πιέσεις στο περιβάλλον, μεταξύ άλλων με τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου, τους ατμοσφαιρικούς ρύπους, την ηχορύπανση, τη ζήτηση νερού και την παραγωγή αποβλήτων. Επιπλέον, από το 1990, οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου από τις διεθνείς αεροπορικές μεταφορές έχουν υπερδιπλασιαστεί στην ΕΕ.

Οι δραστηριότητες του τομέα της ναυτιλίας προκαλούν επίσης σημαντικές εκπομπές αερίων θερμοκηπίου και ατμοσφαιρικούς ρύπους, ηχορύπανση και ρύπανση των υδάτων. Οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα από τη ναυτιλία σε παγκόσμιο επίπεδο θα μπορούσαν να ανέλθουν σε ποσοστό 17 % των συνολικών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα έως το 2050 εάν δεν ληφθούν περαιτέρω μέτρα. Παρότι οι εκπομπές ορισμένων ρύπων από τις οδικές μεταφορές έχουν μειωθεί εν γένει (όχι όμως του διοξειδίου του άνθρακα), οι εκπομπές από τις αεροπορικές μεταφορές και τη ναυτιλία συνεχώς αυξάνονται. Αναμένεται ότι, έως το 2050, εάν δεν ληφθούν περαιτέρω μέτρα μετριασμού, οι δραστηριότητες των αεροπορικών μεταφορών και της ναυτιλίας σε παγκόσμιο επίπεδο θα αντιπροσωπεύουν από κοινού σχεδόν το 40 % των συνολικών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα παγκοσμίως. Οι τομείς αυτοί αξιολογούνται τακτικά στο πλαίσιο των δεικτών TERM, αλλά μόνον ως ένας από τους επιμέρους κλάδους των μεταφορών, ενώ εξετάσαμε επίσης τις αεροπορικές μεταφορές στην Περιβαλλοντική έκθεση του 2016 για τις ευρωπαϊκές αεροπορικές μεταφορές. Επομένως, είναι η πρώτη φορά που τους εξετάζουμε ειδικότερα στην έκθεση TERM.

Γιατί αυξάνονται οι εκπομπές από τις αεροπορικές μεταφορές και τη ναυτιλία;

Τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται παγκοσμιοποίηση του εμπορίου, ενώ τόσο οι αεροπορικές μεταφορές όσο και η ναυτιλία σημειώνουν τεράστια ανάπτυξη. Κατά συνέπεια, παρατηρείται σταθερή αύξηση των εκπομπών. Για παράδειγμα, ο αριθμός των επιβατών αεροπορικών μεταφορών τόσο στην Ευρώπη όσο και παγκοσμίως έχει τριπλασιαστεί από το 1990. Άλλο ένα παράδειγμα είναι η αύξηση των εμπορικών συναλλαγών με αναδυόμενες οικονομίες, με αποτέλεσμα να διανύονται μεγαλύτερες αποστάσεις. Επίσης, υπάρχουν πλέον πιο οικονομικές επιβατικές πτήσεις, ενώ οι μεταφορείς χαμηλού κόστους αυξάνουν το μερίδιό τους στην αγορά. Αυτή η εξέλιξη εξηγεί σε μεγάλο βαθμό την πρόσφατη ανάπτυξη των επιβατικών μεταφορών στην Ευρώπη. Οι στόλοι των μεταφορέων χαμηλού κόστους είναι γενικά πιο καινούριοι και πιο καθαροί, αλλά το μερίδιο επί του συνόλου των πτήσεων έχει διπλασιαστεί την τελευταία δεκαετία.

Πώς μπορούν να γίνουν πιο βιώσιμοι οι τομείς των αεροπορικών μεταφορών και της ναυτιλίας;

Οι κυβερνήσεις διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στηρίζοντας τις επενδύσεις στην έρευνα, στα πρότυπα προϊόντων και σε επιδοτήσεις για νέες αναδυόμενες τεχνολογίες. Μέτρα όπως η βελτίωση της εξοικονόμησης καυσίμου με την καθιέρωση ελαφρύτερων υλικών ή εναλλακτικών τεχνικών επιλογών δεν αρκούν για την επίτευξη των ευρωπαϊκών στόχων όσον αφορά τη μείωση των εκπομπών και τη βιωσιμότητα. Το κοινό μπορεί επίσης να συνεισφέρει από την πλευρά του. Ήδη βλέπουμε να διεξάγεται διάλογος για τη βιώσιμη μετακίνηση και συμπεριφορά των καταναλωτών, η οποία πρέπει να προαχθεί. Με αυτόν τον τρόπο, μπορεί να αλλάξουν ο τρόπος ζωής και οι συνήθειες στις μεταφορές.

Τι μπορούν να διδαχθούν οι δύο τομείς από άλλους κλάδους των μεταφορών;

Σε ορισμένες περιπτώσεις, υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις αντί της καύσης ορυκτών καυσίμων ή ακόμη και του κινητήρα εσωτερικής καύσης. Ας πάρουμε για παράδειγμα τη ναυτιλία. Τα σκάφη εξυπηρέτησης λιμένος, τα οποία ανήκουν στο σύστημα δημόσιων συγκοινωνιών της Κοπεγχάγης, λειτουργούν με βιοκαύσιμα. Ορισμένα οχηματαγωγά στη Νορβηγία και σε άλλες χώρες ήδη χρησιμοποιούν μπαταρίες για να βελτιώσουν το περιβαλλοντικό τους αποτύπωμα. Οι πόλεις μπορούν να παρέχουν στα πλοία που εισέρχονται στα λιμάνια τους υποδομές ηλεκτροδότησης στην ξηρά, ώστε να μπορούν να συνδέονται στο ηλεκτρικό ρεύμα χωρίς να χρειάζεται να λειτουργούν τις μηχανές τους στο ρελαντί. Με αυτόν τον τρόπο, δεν θα μειωθούν μόνο οι εκπομπές, αλλά θα βελτιωθεί και η ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα. Αντιθέτως, η μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου από τις αεροπορικές μεταφορές παραμένει μία από τις δυσκολότερες προκλήσεις στον τομέα των μεταφορών. Τα αεροσκάφη θα εξακολουθούν να εξαρτώνται από τα ορυκτά καύσιμα στο εγγύς μέλλον, ενώ η ζήτηση για αεροπορικές μεταφορές αναμένεται να συνεχίσει να αυξάνεται.

Πώς μπορεί να αξιοποιηθεί αυτή η έκθεση TERM από την ΕΕ; Τι μέτρα λαμβάνει η ΕΕ στον συγκεκριμένο τομέα για τη μείωση των εκπομπών;

Η έκθεση αυτή παρέχει στοιχεία τα οποία τροφοδοτούν τις πολιτικές συζητήσεις που διεξάγονται σε ευρωπαϊκό, εθνικό και τοπικό επίπεδο σχετικά με το ζήτημα των εκπομπών από τους δύο συγκεκριμένους τομείς. Λόγω της παγκόσμιας φύσης τους, οι εκπομπές από τις αεροπορικές μεταφορές και τη ναυτιλία ρυθμίζονται κυρίως μέσω διεθνών οργανισμών, όπως ο Διεθνής Ναυτιλιακός Οργανισμός (ΔΝΟ/IMO) και ο Διεθνής Οργανισμός Πολιτικής Αεροπορίας (ΔΟΠΑ/ICAO). Ωστόσο, μέτρα λαμβάνει επίσης και η ΕΕ. Από τον Ιανουάριο του 2012, οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα από τις αεροπορικές μεταφορές συμπεριλαμβάνονται στο σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπής της ΕΕ (ΣΕΔΕ). Ωστόσο, μια διάταξη με ανασταλτικό χαρακτήρα αποκλείει επί του παρόντος από το πεδίο εφαρμογής του ΣΕΔΕ τις πτήσεις προς και από χώρες που δεν ανήκουν στον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο, προκειμένου να προωθηθεί μια παγκόσμια συμφωνία σχετικά με τις εκπομπές από τις αεροπορικές μεταφορές. Με στόχο τη μείωση των εκπομπών ατμοσφαιρικών ρύπων στον τομέα της ναυτιλίας, έχουν επίσης καθοριστεί όρια εκπομπής οξειδίων του θείου σε δύο ειδικές περιοχές ελέγχου εκπομπών στα ύδατα της ΕΕ: μία στη Βαλτική Θάλασσα και μία άλλη που καλύπτει τη Βόρεια Θάλασσα και περιλαμβάνει τη Μάγχη. Οι ναυτιλιακές εταιρείες, προκειμένου να τηρούν τα όρια, μπορούν για παράδειγμα να χρησιμοποιούν καύσιμα χαμηλής περιεκτικότητας σε θείο, να εγκαταστήσουν φίλτρα στα σκάφη ή να υιοθετήσουν τεχνολογίες εναλλακτικών καυσίμων.

Ο ΕΟΠ θα συνεχίσει να παρακολουθεί στενά τις εκπομπές από τους τομείς των αεροπορικών μεταφορών και της ναυτιλίας, μέσω των επικαιροποιημένων δεικτών του και μέσω της υποβολής τακτικών εκθέσεων και αναφορών.

Anke Lükewille

Εμπειρογνώμονας του ΕΟΠ σε θέματα ατμοσφαιρικής ρύπανσης

Συνέντευξη που δημοσιεύθηκε στο τεύχος 2018/1 του ενημερωτικού δελτίου του ΕΟΠ, στις 15 Μαρτίου 2018