Osiągnięcie zrównoważonego rozwoju: nowa europejska polityka oferuje unikatową szansę

Kryzysy związane z klimatem i różnorodnością biologiczną wymagają natychmiastowych działań

W porównaniu z innymi regionami Europa ma ugruntowane ramy prawne z długoterminowymi celami polityki i wiarygodnymi danymi w zakresie wielu kwestii, poczynając od emisji gazów cieplarnianych czy obszarów chronionych, po jakość powietrza i odpady komunalne. Europejska Agencja Środowiska działa w ramach tej polityki i obszaru wiedzy. Nasze kompetencje i sieć umożliwiają objęcie szerokiego obszaru geograficznego, sporządzania zintegrowanych i tematycznych ocen oraz udzielanie się w dyskusjach na temat polityki na arenie krajowej jak i europejskiej.

 Nasze oceny wskazują zarówno na postępy w niektórych dziedzinach, jak również na niepokojące tendencje (zob. Migawka z EEA dla kluczowych wskaźników). Dla przykładu w obszarze działań łagodzących zmiany klimatu państwom członkowskim Unii Europejskiej udało się ograniczyć emisję gazów cieplarnianych co pozwoli im na osiągnięcie celów krótkoterminowych. Niemniej jednak cele długoterminowe wymagają zwiększenia redukcji w znacznie szybszym tempie.

Jak możemy zwiększyć i przyspieszyć redukcję emisji i osiągnąć neutralność klimatyczną? Zwłaszcza gdy sektory takie jak transport z trudnością osiągają jakąkolwiek redukcję, głównie z powodu rosnącego zapotrzebowania? Zmiany klimatyczne mają i będą miały coraz większy wpływ na Europę. Czy podejmujemy wystarczające działania przygotowawcze i dostosowawcze?

Pomimo zwiększonych wysiłków degradacja środowiska, włącznie z utratą różnorodności biologicznej, postępują. Długoterminowa wizja jest jeszcze bardziej ponura. Systemy konsumpcji i produkcji nadal wywierają niezrównoważona presję na ekosystemy lądowe i wodne nie tylko w Europie, ale i na całym świecie. Systemy te przyczyniają się do kolejnego utrzymującego się problemu, jakim jest zanieczyszczenie środowiska. Różnorodne substancje zanieczyszczające uwalniają się i gromadzą w atmosferze, wodzie i lądzie, wywierając znaczący potencjalnie wpływ na ekosystem i zdrowie ludzi. Pomimo ogromnej poprawy jakości powietrza w Europie w ostatnich dziesięcioleciach, szacuje się, że jedynie zanieczyszczenie powietrza każdego roku jest przyczyną przedwczesnych zgonów ponad 400 000 Europejczyków. Ponadto niektóre grupy są bardziej narażone na zagrożenie spowodowane wpływem zmian klimatu czy środowiska niż pozostałe.

 Jednak Europa ma najprawdopodobniej najbardziej kompleksowy zbiór przepisów dotyczących ochrony środowiska na świecie. Co więcej możemy zrobić, aby powstrzymać zanikanie różnorodności biologicznej, dalej polepszać jakość powietrza czy też chronić zdrowie ludzi?

Europejczycy są gotowi na ambitniejsze działania

Obywatele Europy żądają działań w kwestiach zmian klimatu i zrównoważonego rozwoju. W całej Europie tysiące uczniów, ich rodzice i dziadkowie biorą udział w marszach. Biorąc pod uwagę to bezprecedensowe wsparcie publiczne i skalę stojących przed nami zadań, nie jest niczym zaskakującym, że te kwestie znajdą się w centrum planowanej polityki europejskiej w nadchodzącym czasie. Nowy skład Parlamentu Europejskiego stanowi odzwierciedlenie żądań stawianych przez obywateli, podobnie jak program Ursuli Von der Leyen: Unia, która mierzy wyżej. Określa on priorytety polityki nowej Komisji Europejskiej. Pierwsza ambitne założenie – Europejski Zielony Ład – zawiera szereg priorytetów, które bezpośrednio i ściśle związane są z pracą i wiedzą Europejskiej Agencji Środowiska.

Na przestrzeni lat oceny EEA były skoncentrowane na kwestiach związanych z kluczowymi systemami społecznymi, w tym mobilności, energii i - od niedawna - żywności. Polityka europejska również odzwierciedla to podejście w pakietach legislacyjnych, w tym w kwestiach klimatu i energii elektrycznej. Pokreślaliśmy też potrzebę przekształceń w kierunku zrównoważonego rozwoju oraz rolę polityki umożliwiającej te przemiany, które również są wyraźnie zaznaczone w programie Ursuli von der Leyen .

Pozostaje kluczowe pytanie: W jaki sposób wszyscy razem wprowadzimy założenia polityki w życie na poziomie europejskim, krajowym, a nawet miejskim? Jak wcielić Europejski Zielony Ład w życie?

 Z pewnością wiąże się to z całkowitym przemyśleniem oraz przeprojektowaniem kluczowych systemów – sposobu, w jaki się poruszamy, jak wytwarzamy i zużywamy energię, produkujemy i spożywamy żywność... Jednak wyzwania, którym musimy sprostać w ramach systemu mobilności czy energetycznego nie są takie same jak w przypadku systemu żywnościowego. W ostatnich latach energia ze źródeł odnawialnych stała się kluczowym komponentem systemu energetycznego, podczas gdy transport drogowy nadal opiera się na samochodach prywatnych. Wiedza EEA wskazuje możliwe punkty interwencyjne istotnych dla każdego systemu.

Pilny charakter i skala czekających nas wyzwań oznacza, że nie możemy dłużej odwlekać rozwiązywania problematycznych kwestii. Łatwe cele zostały już osiągnięte. W jaki sposób możemy produkować żywność bez szkody dla środowiska naturalnego, ale wspierając społeczności obszarów wiejskich? W jaki sposób możemy osiągnąć sprawiedliwą transformację i zapewnić, by społeczności nie zostały pozostawione same sobie? W jaki sposób możemy skierować prywatne i publiczne fundusze z dala od działań mających wpływ na degradację środowiska i zmiany klimatu w kierunku tych sprzyjających zrównoważonemu rozwojowi?

W Europie istnieje wiele dobrych przykładów innowacyjnych pomysłów i polityk. Nadszedł czas, aby przyspieszyć nasze działania i poszerzyć ich skalę. Nastał wyjątkowy moment, kiedy możemy liczyć na rekordowe wsparcie publiczne oraz podjąć zdecydowane działania niezbędne do skierowania Europy na ścieżkę zrównoważonego rozwoju. Aby ułatwić tę przemianę, Europejska Agencja Środowiska nadal będzie wspierać decydentów i społeczeństwo, zapewniając najlepszą dostępną wiedzę w zakresie bieżących i pojawiających się problemów.

Hans Bruyninckx

Dyrektor wykonawczy EEA

Artykuł wstępny opublikowany we wrześniowym wydaniu biuletynu EEA nr 03/2019.