W drodze do globalnego zrównoważonego rozwoju

To globalne i kompleksowe zaangażowanie na rzecz zrównoważonego rozwoju jest obiecujące. Uznanie, że zrównoważony rozwój stanowi zarówno wyzwanie, jak i konieczność dla krajów rozwijających się i krajów rozwiniętych, jest z pewnością krokiem we właściwym kierunku.

Z celami zrównoważonego rozwoju zgodny jest w tym kontekście cel ogólny siódmego unijnego programu działań w zakresie środowiska: „W 2050 r. obywatele cieszą się dobrą jakością życia z uwzględnieniem ekologicznych ograniczeń planety". W UE wprowadzono wiele rozwiązań, by osiągnąć ten cel. Z uwagi na globalny charakter naszej gospodarki oraz środowiska naturalnego trudno jest poszczególnym państwom bądź grupom współdziałających państw (na przykład UE) samodzielne rozwiązywać problemy dotyczące środowiska. Przykładowo emisje gazów cieplarnianych wpływają na globalne stężenie tych gazów w atmosferze niezależnie od miejsca ich emisji wywierając skutki daleko od źródła emisji, potencjalnie przez długi czas w przyszłości.

Jeżeli nie podejmiemy globalnych wysiłków i nie zmienimy ścieżki naszego rozwoju na prawdziwie zrównoważoną, zagrożone mogą być dobrobyt i jakość życia na całej planecie. W raporcie EEA „Środowisko Europy 2015 – Stan i prognozy" (SOER 2015) wykazano, że obecne wzorce konsumpcji i produkcji służą poprawie jakości naszego życia i, paradoksalnie, jednocześnie jej zagrażają.

Przekroczenie granic ekologicznych jest bliskie

W raporcie SOER 2015 przedstawiono również przesłanki świadczące o tym, iż nasze gospodarki zbliżają się do granic ekologicznych, w ramach których funkcjonują, i że już doświadczajmy pewnych skutków ograniczeń zasobów fizycznych i środowiskowych. Dostępne szacunki wskazują, że całkowita konsumpcja globalna jest większa o ponad 50% od zdolności naszej planety do regeneracji. Innymi słowy zużywamy więcej, niż nasza planeta może wytworzyć w danym okresie bez ograniczenia swoich zdolności produkcyjnych.

Dodatkowe obawy wzbudzają niektóre globalne megatrendy. Obecnie spośród 7 mld ludzi na świecie za konsumentów klasy średniej uznaje się mniej niż 2 mld ludzi. Przewiduje się, że do roku 2050 liczba ludzi na naszej planecie osiągnie 9 miliardów, z czego ponad 5 mld będzie należało do klasy średniej. Wzrost ten doprowadzi do nasilenia światowej konkurencji o zasoby i do dodatkowego obciążenia ekosystemów.

Światowe zużycie materiałów może się podwoić do 2030 r. Prognozuje się, że światowe zapotrzebowanie na energię i wodę wzrośnie o 30%–40% w ciągu następnych 20 lat. Podobnie całkowite zapotrzebowanie na żywność, pasze i włókna ma wzrosnąć o około 60% do roku 2050.

Narastające niedobory zasobów oraz rosnąca konkurencja powodują obawy o bezpieczeństwo dostępu do kluczowych zasobów. Rosnące obawy dotyczące żywności, wody i bezpieczeństwa energetycznego spowodowały, że w ciągu ostatnich 5–10 lat zwiększała się skala ponadnarodowego wykupu ziemi, przede wszystkim w krajach rozwijających się.

Europa a globalny zrównoważony rozwój

Unia Europejska jest ważnym globalnym graczem jako producent i konsument. Ślad ekologiczny większości krajów europejskich przekracza obecnie zdolność produkcyjną ich środowiska naturalnego. Ponadto, z uwagi na wymianę handlową UE z resztą świata, znaczna część presji środowiskowych związanych z konsumpcją w UE jest odczuwalna poza jej terytorium. Co więcej udział śladu środowiskowego popytu UE odczuwanego poza granicami UE wzrósł w ciągu ostatniej dekady w dla następujących kategorii: użytkowanie gruntów, wody i materiałów oraz emisje do atmosfery.

W ostatnich latach globalne problemy środowiskowe są przedstawiane poprzez odnoszenie się do poziomów krytycznych i wartości progowych, powyżej których niekorzystne zmiany w środowisku stają się nieodwracalne oraz odległości od tych wartości. Nie jest to jeszcze odzwierciedlone w funkcjonowaniu społeczeństw, gospodarek, systemów finansowych, ideologiach politycznych i systemach wiedzy. Nasza planeta ma jednak ograniczone ilości kluczowych zasobów, takich jak woda i grunty.

Zasobooszczędna, zielona gospodarka jest jedyną realną opcją w światowym systemie gospodarczym, w którym zasoby są ograniczone oraz w obliczu rosnącego globalnego popytu i degradacji środowiska. Przekształcenie gospodarki w ekologiczną oznacza fundamentalne zmiany w sposobie, w jaki produkujemy i korzystamy z towarów i usług, budujemy miasta, przemieszczamy się i transportujemy towary, wytwarzamy żywność itd.

Strategie ukierunkowane na zazielenianie gospodarki nie muszą być postrzegane jako przeszkody lub źródła wysokich kosztów. Przeciwnie, mogą być szansą rozwoju. W wielu sektorach gospodarczych w Europie udało się ograniczyć emisje i zapotrzebowanie na materiały czy też oddzielić wzrost gospodarczy od emisji. Na przykład sektor dóbr i usług środowiskowych zwiększył się w latach 2000–2011 o ponad 50%. Jest to jeden z niewielu sektorów gospodarki w UE, który rozkwitł od kryzysu finansowego z 2008 r.

Podobnie wzrost liczby ludności i rosnącą konkurencję o zasoby można również postrzegać jako czynniki koniecznych zmian systemowych. By im sprostać, możemy zacząć od budowy na całym świecie uporządkowanych przestrzennie miast, w których kluczowe systemy, takie jak systemy energetyczne, systemy mobilności i transportu, funkcjonują bez wywierania presji na kapitał naturalny, a poziomy powodowanych przez nie emisji dwutlenku węgla i wytwarzanych na ich obszarze odpadów są bliskie zera.

Hans Bruyninckx
Dyrektor Wykonawczy EEA

Artykuł wstępny w biuletynie EEA nr 2015/3 z września 2015 r.