Op weg naar Europa 2030: veerkrachtige natuur, duurzame economie en gezond leven

De COVID-19-pandemie heeft gezorgd voor ingrijpende veranderingen. De wereld heeft eerder oorlogen, economische en financiële crises, bosbranden, voedseltekorten en migratiegolven, en plaatselijke en seizoensgebonden epidemieën gezien. Maar deze pandemie is anders dan alles wat huidige generaties ooit hebben meegemaakt. Het heeft zich over de hele wereld verspreid, direct of indirect miljoenen, zo niet miljarden mensen getroffen, samenlevingen op slot gezet, grenzen gesloten en hele sectoren tot stilstand gebracht — en dit alles heeft zich in slechts enkele maanden voltrokken.

Het is nu zes maanden geleden dat veel landen in Europa lockdownmaatregelen hebben getroffen om COVID-19 te bestrijden. Na de eerste schok van deze grote en abrupte verandering proberen samenlevingen nog steeds grip te krijgen op het virus, de volledige omvang van de gevolgen ervan te begrijpen en oplossingen te vinden om deze te beperken.

Ongelijkheid wat betreft de gezondheidseffecten

De wijze waarop het coronavirus van invloed is op mensen loopt uiteen. Kwetsbare groepen, zoals ouderen of mensen met reeds bestaande gezondheidsproblemen en aandoeningen, lijken ernstiger risico’s te lopen.

Dezelfde kwetsbare personen worden doorgaans ook meer getroffen door milieugezondheidsrisico’s, met name slechte luchtkwaliteit. Langdurige blootstelling aan luchtvervuiling — zelfs bij lage concentraties — en andere verontreinigende stoffen kan de menselijke gezondheid schaden en chronische ziekten veroorzaken, waardoor mensen kwetsbaarder worden voor bestaande en nieuwe ziekten zoals COVID-19.

In ons recente rapport Healthy environment, healthy lives (Een gezond milieu, een gezonde leven) wordt benadrukt dat een op de acht sterfgevallen in Europa kan worden toegeschreven aan een slechte omgevingskwaliteit. Het vestigt ook de aandacht op de ongelijkheid van gezondheidseffecten in Europa als geheel en in de individuele landen. Het terugdringen van milieuvervuiling en het waarborgen van toegang tot een schoon milieu kan de ziektelast verminderen en helpt mensen gezonder te leven.

Het behoud van natuurgebieden

COVID-19 is een zoönotische ziekte. Het is een nieuw virus dat van een diersoort is overgesprongen naar de mens. Dergelijke sprongen komen het meest voor wanneer wilde dieren in nauw contact komen met menselijke populaties, voornamelijk als gevolg van de uitbreiding van menselijke activiteiten in natuurgebieden, interacties tussen mens en dier in intensieve vleesproductiefaciliteiten of de vangst van wilde soorten voor menselijke consumptie.

Nogmaals: COVID-19 is slechts een voorbeeld van het verband tussen de bredere aantasting van het milieu en de concrete gevolgen ervan voor onze gezondheid en ons welzijn. De afgelopen dagen werden twee belangrijke rapporten gepubliceerd: de Global Biodiversity Outlook 5 (Wereldwijde biodiversiteitsvooruitzichten 5) door  het ` Verdrag inzake biologische diversiteit ´ en het Living Planet Report 2020  (Levende planeet-rapport 2020) van het WWF. In beide rapporten wordt gewezen op het alarmerende tempo waarin de biologische diversiteit achteruitgaat en wordt gevraagd om doortastende en dringende maatregelen op mondiaal niveau. Deze zorgwekkende trends, die van invloed zijn op de veerkracht en de productiviteit van de natuur en haar vermogen om voor ons te zorgen, worden ook in Europa waargenomen. De komende weken publiceren wij onze uitgebreide beoordeling van de toestand van de natuur in Europa, op basis van gedetailleerde gegevens gerapporteerd door de EU-lidstaten.

Het vergroten van de veerkracht van de natuur op mondiaal niveau door natuurgebieden te beschermen, te behouden en te herstellen en over te schakelen op een duurzaam voedselsysteem zal niet alleen de risico’s in verband met zoönotische ziekten verminderen, maar ook ons welzijn op lange termijn waarborgen.

Rekening houden met klimaatonzekerheid

De manier waarop en het tempo waarin we natuurlijke hulpbronnen gebruiken — met inbegrip van fossiele brandstoffen, bossen en land — liggen aan de basis van de klimaatverandering. Van de meest recente bosbranden in de VS tot het smelten van gletsjers in de Alpen, de gevolgen zijn nu al verwoestend. Als we er niet in slagen de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen drastisch te verminderen en ons aan te passen aan een veranderend klimaat, zullen we te maken krijgen met meer en ernstigere schokken en gevolgen voor onze samenleving en economie. En, net als in het geval van COVID-19 en luchtvervuiling, zullen sommigen van ons meer worden getroffen dan anderen.

COVID-19 leidde tot een crisis op het gebied van de volksgezondheid en een diepe economische crisis. Naar aanleiding daarvan hebben de Europese Unie en de lidstaten economische herstelplannen opgesteld.

De echte vraag is: Hoe kunnen we op zodanige wijze van deze huidige crisis herstellen dat andere crises — milieu, klimaat, economie en volksgezondheid — in de toekomst kunnen worden voorkomen?

Bouwen aan een veerkrachtige, rechtvaardige samenleving en een groene economie

Lockdownmaatregelen hebben geleid tot grote, plotselinge veranderingen in de manier van leven in Europa. Er waren minder voertuigen op de weg en nauwelijks commerciële vluchten. Veel activiteiten gingen online, waardoor de behoefte aan mobiliteit verder afnam. De gevolgen voor het milieu waren duidelijk. De luchtkwaliteit in steden verbeterde binnen enkele weken. Naarmate de beperkingen worden opgeheven en de economische bedrijvigheid aantrekt, beginnen we een geleidelijke terugkeer naar het niveau van vóór COVID te zien.

Het voorbeeld van COVID heeft aangetoond dat landen die snel en daadkrachtig hebben gehandeld over het algemeen lagere infectie- en sterftecijfers hadden, ook onder de meest kwetsbare groepen. Lockdownmaatregelen hebben in korte tijd geleid tot ingrijpende veranderingen in de manier van leven, waardoor de druk op de natuur wordt verminderd, en waarbij ook digitalisering  enkele oplossingen kan bieden. Doortastende maatregelen die fundamentele veranderingen in onze productie- en consumptiesystemen teweegbrengen, kunnen echt een verschil maken.

De Europese beleidsambities voor de lange termijn zijn vastgelegd in de Europese Green Deal en de bijbehorende strategieën en actieplannen. De toespraak over de Staat van de Unie door Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, bevestigde niet alleen opnieuw dat Europa vasthoudt aan deze doelstellingen, maar heeft ook de klimaatambities verder vergroot. Deze ambities moeten worden verwezenlijkt door middel van een rechtvaardige transitie, waarbij maatregelen op het gebied van ongelijkheid en sociale rechtvaardigheid op gelijke voet worden geplaatst met de klimaatdoelstellingen.

De komende maanden zullen van cruciaal belang zijn als het gaat om het opstellen van herstel- en investeringsplannen. Om aan deze discussies bij te dragen, organiseren we een reeks online debatten die erop gericht zijn specialistische kennis en bespiegelingen over te brengen op een breder publiek.

We staan hoe dan ook voor veranderingen. We moeten ervoor zorgen dat elk besluit op deze weg ons een stap dichter in de richting van duurzaamheid brengt.