W stronę Europy 2030: odporna natura, zrównoważona gospodarka i zdrowe życie

Pandemia COVID-19 była przełomem. Świat doświadczył wojen, kryzysów gospodarczych i finansowych, pożarów, niedoborów żywności i fal migracji ludności, a także lokalnych i sezonowych epidemii. Jednak ta pandemia to zjawisko, jakie nigdy wcześniej nie towarzyszyło obecnym pokoleniom. Rozprzestrzeniła się na całym świecie, wpływając bezpośrednio lub pośrednio na miliony — jeśli nie miliardy — ludzi, spowodowała konieczność izolacji społecznej, zamknięcie granic i wstrzymanie prac w całych sektorach gospodarki. Wszystko to wydarzyło się zaledwie w ciągu kilku miesięcy.

Upłynęło już pół roku od wprowadzenia w krajach europejskich środków izolacji w celu zwalczania epidemii COVID-19. Po pierwszym wstrząsie wywołanym ogromną i nagłą zmianą, społeczeństwa wciąż borykają się z problemem zrozumienia wirusa i pełnej skali jego wpływu, oraz sposobu radzenia sobie ze zmianami spowodowanymi przez pandemię.

Nierówny wpływ na zdrowie

Sposób, w jaki koronawirus oddziałuje na ludzi, nie jest jednakowy. Grupy wrażliwe, takie jak osoby starsze czy walczące z chorobami współistniejącymi, wydają się obarczone większym ryzykiem.

Są zwykle też bardziej narażone na środowiskowe zagrożenia zdrowotne, a zwłaszcza złą jakość powietrza. Długotrwała ekspozycja na zanieczyszczenia powietrza - nawet w niskich stężeniach -  i inne substancje zanieczyszczające może niszczyć zdrowie ludzi i wywoływać choroby przewlekłe, a przez to osłabiać odporność na istniejące i nowe choroby, takie jak COVID-19.

W naszym opublikowanym niedawno raporcie „Healthy environment, healthy lives”(„Zdrowe środowisko, zdrowe życie”) podkreślono, że jeden na osiem zgonów na terenie Europy może być powiązany ze złą jakością środowiska. Raport zwraca też uwagę na nierówny wpływ na zdrowie tak w całej Europie, jak i w poszczególnych jej państwach. Ograniczenie zanieczyszczenia i zapewnienie dostępu do czystego środowiska może zmniejszyć obciążenie chorobami i pomóc ludziom wieść zdrowsze życie.

Konserwacja obszarów natury

COVID-19 jest chorobą odzwierzęcą. Jest to nowy wirus, który przekroczył barierę gatunkową między zwierzętami a ludźmi. Najprawdopodobniej może dojść do tego, gdy dzikie zwierzęta pozostają w ścisłym kontakcie z ludzką populacją, co zwykle następuje na skutek ekspansji aktywności człowieka w obszarach natury, jego interakcji ze zwierzętami w zakładach intensywnej produkcji mięsnej lub w wyniku polowania ludzi na gatunki dzikie w celu spożycia.

COVID-19 to jedynie przykład związku między szerzej zakrojoną degradacją środowiska a jej konkretnymi skutkami wpływającymi na nasze zdrowie i samopoczucie. W ciągu ostatnich kilku dni opublikowano dwa kluczowe raporty: Global biodiversity outlook 5 (Perspektywy bioróżnorodności na świecie 5) konwencji o różnorodności biologicznej oraz Living planet report 2020 (Żyjąca planeta 2020) Światowego Funduszu na rzecz Przyrody (WWF). Obydwa podkreślają alarmujący stopień pogarszania się różnorodności biologicznej, a także wzywają do podjęcia stanowczych i pilnych działań na poziomie globalnym. Te same niepokojące trendy obserwuje się w Europie — mają one wpływ na odporność natury, produktywność i możliwość zapewniania nam dóbr. W nadchodzących tygodniach opublikujemy wyczerpującą ocenę stanu środowiska naturalnego w Europie, opracowaną na podstawie szczegółowych danych przekazanych przez państwa członkowskie Unii Europejskiej.

Zwiększanie odporności natury na poziomie globalnym dzięki ochronie, konserwacji i przywracaniu obszarów natury oraz szerszemu korzystaniu ze zrównoważonych systemów żywnościowych nie tylko może zmniejszyć zagrożenia związane z chorobami odzwierzęcymi, ale też zapewnić nam długotrwały dobrostan.

Uwzględnianie niepewności klimatycznej

Sposób i tempo, w jakie eksploatujemy zasoby naturalne, w tym paliwa kopalne, lasy i grunty, leży także u podstaw zmian klimatu. Skutki tego wykorzystania — od ostatnich pożarów w Stanach Zjednoczonych do topnienia lodowców w Alpach — już na tę chwilę są katastrofalne. Jeśli znacznie nie ograniczymy globalnej emisji gazów cieplarnianych i nie przystosujemy się do zmian klimatu, to doświadczymy wielu jeszcze silniejszych wstrząsów, które wpłyną na nasze społeczeństwo i gospodarkę. Podobnie jak w przypadku koronawirusa i zanieczyszczenia powietrza niektórzy z nas odczują to bardziej niż inni.

Pandemia COVID-19 wywołała kryzys zdrowia publicznego, a także poważny kryzys gospodarczy. Dlatego Unia Europejska i państwa członkowskie zaczęły wprowadzać plany odbudowy gospodarki.

Prawdziwy problem można jednak sformułować następująco: jak podnieść się z bieżącego kryzysu aby w przyszłości zapobiec kolejnym kryzysom środowiskowym, klimatycznym i kryzysom zdrowia publicznego?

Budowanie odpornego, sprawiedliwego społeczeństwa i zielonej gospodarki

Środki izolacji doprowadziły do znacznych i nagłych zmian stylu życia w Europie. Na drogach pojawiło się mniej pojazdów, praktycznie zniknęły komercyjne loty. Duża część działań przeniosła się do internetu, co jeszcze bardziej ograniczyło konieczność przemieszczania się ludzi. Wpływ takiego stanu na nasze środowisko stał się oczywisty. W ciągu kilku tygodni jakość powietrza w miastach uległa poprawie. Po zniesieniu ograniczeń i nabraniu tempa przez gospodarkę obserwujemy stopniowy powrót do stanu sprzed pandemii.

Przykład COVID-19 pokazał, że w krajach, które zadziałały szybko i stanowczo, odsetki zakażeń i zgonów — także w grupach wrażliwych — były niższe. W krótkim czasie środki izolacji przyczyniły się do istotnych zmian stylu życia i zmniejszyły obciążenie środowiska naturalnego. Dostrzeżono, że transformacja cyfrowa może zaoferować pewne rozwiązania. Konkretne działania, powodujące fundamentalne zmiany w naszych systemach produkcji i konsumpcji, także mogą spowodować realne różnice.

Długoterminowe europejskie plany polityczne określono w ramach Europejskiego zielonego ładu oraz powiązanych z nim strategiach i planach działań. Wygłoszone przez przewodniczącą Komisji Europejskiej Ursulę von der Leyen orędzie o stanie Unii nie tylko potwierdziło europejskie zaangażowanie na rzecz takich celów, lecz również jeszcze bardziej pobudziło ambicje klimatyczne. Ambicje te mają być zaspokojone na drodze sprawiedliwej transformacji, stawiającej działania w zakresie nierówności i sprawiedliwości społecznej na równi z celami dotyczącymi klimatu.

Nadchodzące miesiące będą kluczowe w określaniu planów inwestycji i planów naprawczych. Aby zapewnić wkład w te dyskusje, organizujemy serię debat internetowych, w których wiedzę i refleksje ekspertów przybliżymy szerokiemu gronu publiczności.

Zmiana tak czy tak nastąpi. Musimy więc być pewni, że każda decyzja na obranej drodze zbliża nas o kolejny krok do zrównoważonego rozwoju.