Omvormingen voor duurzaamheid

Om dergelijke omvormingen te bereiken, is veel meer nodig dan stapsgewijze efficiëntieverbeteringen. Er zullen ingrijpende langetermijnveranderingen in heersende praktijken, beleid en denkwijzen moeten plaatsvinden, waarvoor weer nieuwe kennis vereist is. Dit betekent dat er een einde moet komen aan het kortetermijndenken dat op dit moment het politieke en economische denken beheerst, en er in plaats daarvan geïntegreerde, mondiale langetermijnvisies worden ontwikkeld.

Inleiding

De roep om fundamentele omvormingen van de maatschappelijke systemen in Europa laat zien dat zowel de schaal van de wijzigingen die nodig zijn om op lange termijn duurzaamheid te verwezenlijken, als de systemische aard van de uitdaging erkend worden. Wereldwijde megatrends zoals de verspreiding van westerse consumptiepatronen en de hiermee gepaard gaande aanslag op hulpbronnen vormen een steeds grotere belasting voor ecosystemen. De voorziene groei van de wereldeconomie is binnen de grenzen van de milieubeperkingen slechts mogelijk als er fundamentele veranderingen plaatsvinden in de kernsystemen van productie en consumptie. De totstandkoming van deze veranderingen wordt echter ernstig belemmerd doordat de systemen die verantwoordelijk zijn voor een groot deel van de druk op het milieu, tevens op complexe wijze gerelateerd zijn aan voordelen en belangen, zoals banen, investeringen, levensstijlen en waarden. Ingrepen zullen dan ook waarschijnlijk complexe en onduidelijke neveneffecten tot gevolg hebben, die weerstand kunnen oproepen bij degenen die de kosten moeten dragen.

Onderzoek op dit gebied neemt snel toe, met aandacht voor de mondiale krachten die omvormingen nodig maken, de kenmerken en werking van kernsystemen, en de processen en bestuursmaatregelen die systemische verandering kunnen stimuleren en sturen. In de betreffende literatuur wordt niet alleen het belang van innovatieve technologieën benadrukt, maar ook het belang van nieuwe praktijken en handelwijzen, gebaseerd op veranderingen in overtuigingen en waarden. De complexiteit en de onzekerheid van systemische verandering geven tevens de noodzaak aan van zorgvuldig geconstrueerde beleidsmixen en van open en flexibele bestuursstijlen. Een groot deel van de kennis die voor het aanpakken van de complexe uitdagingen van de 21e eeuw nodig is, is verdeeld over verschillende plaatsen in de maatschappij. Regeringen zullen dan ook vaak actieve partnerschappen moeten aangaan met ondernemingen en maatschappelijke organisaties.

EU-beleid op dit gebied

Het zevende milieuactieprogramma van de EU bevat de volgende visie:

'In 2050 leiden we een goed leven, binnen de ecologische grenzen van de planeet'.

Zoals daar en in ander EU-beleid verder wordt uiteengezet, zijn voor het bereiken van deze visie verregaande wijzigingen in productie- en consumptiesystemen nodig. In de Routekaart naar een koolstofarme economie is de doelstelling vastgelegd om de uitstoot van broeikasgassen in de EU tegen 2050 met 80% te verminderen, terwijl in de Strategie voor een circulaire economie tegen 2030 belangrijke verbeteringen in afvalvermindering en -beheer tot doel worden gesteld. Op wereldniveau bieden de VN-doelstellingen voor duurzame ontwikkeling een rijke verzameling doelen waarin zowel sociaaleconomische als milieukundige aspecten van duurzaamheid zijn opgenomen.

Activiteiten van het EMA

Het EMA bekijkt de omvormingen voor duurzaamheid op meerdere niveaus, aan de hand van verschillende analytische benaderingen. Dit werk omvat:

• het analyseren van wereldwijde megatrends en planetaire grenzen, inclusief de gevolgen op Europees, regionaal en nationaal niveau;
• het analyseren van Europese sociotechnische en socio-ecologische kernsystemen, zoals voedsel-, energie-, mobiliteit- en stedelijke systemen, en de gevolgen hiervan voor het milieu en natuurlijke hulpbronnen;
• het nagaan van wat omvormingen voor duurzaamheid in theorie en in praktijk betekenen, uitgaand van wetenschappelijk onderzoek en feitenmateriaal uit casestudy's in verschillende delen van Europa:
• het ontwikkelen van kennis over prognostische en duurzaamheidsbeoordelingen, onder meer door analyse van trends, drijvende krachten achter veranderingen, systemische risico's en nieuwe kwesties die van belang zijn voor het milieu en duurzaamheid;
• het vergroten van capaciteit en het delen van prognostische gegevens binnen het Europees milieuobservatie- en informatienetwerk (Eionet), en het weven en onderhouden van contacten met Europese en overige internationale belanghebbenden en onderzoeksnetwerken.

Verwante links

Netwerk voor onderzoek naar planetaire grenzen

Netwerk voor onderzoek naar omvormingen voor duurzaamheid

Toekomst Aarde

Europees systeem voor strategische en beleidsanalyse