Przemiany w kierunku gospodarki zrównoważonej

Skuteczna przemiana w kierunku gospodarki zrównoważonej będzie wymagała znacznie więcej niż stopniowej poprawy efektywności. Osiągnięcie tego celu będzie wiązało się z koniecznością wprowadzenia długoterminowych i głębokich zmian w dominujących praktykach, politykach i sposobach myślenia, co z kolei będzie wymagało przyswojenia nowej wiedzy. Oznaczać to będzie odejście od dominującego obecnie planowania krótkoterminowego, , i przyjęcie długoterminowego, zintegrowanego, globalnego podejścia.

Wprowadzenie

Głosy wzywające do fundamentalnych przemian w europejskich systemach społecznych podkreślają fakt że osiągnięcie długoterminowej zrównoważonej stabilności wymaga wprowadzenia poważnych zmian, oraz podnoszą systemowy charakter wyzwań stojących przed Europą. Globalne megatrendy, takie jak rozpowszechnianie się zachodnich wzorców konsumpcji i towarzyszący temu zjawisku wzrost zapotrzebowania na zasoby, stanowią coraz większe obciążenie dla ekosystemów. Prognozowany wzrost światowej gospodarki można pogodzić z utrzymaniem jakości środowiska naturalnego wyłącznie poprzez wprowadzenie fundamentalnych zmian w kluczowych systemach produkcji i konsumpcji. Osiągnięcie tych zmian będzie wymagać przezwyciężenia istotnych barier, ponieważ systemy które odpowiadają za znaczną część obciążeń środowiska naturalnego są również w złożony sposób powiązane z różnego rodzaju korzyściami i interesami, takimi jak miejsca pracy, inwestycje, style życia i wartości. Dlatego też interwencje w tym zakresie mogą wiązać się z koniecznością osiągania trudnych i niepewnych kompromisów oraz mogą wzbudzać opór podmiotów, które będą musiały ponieść związane z nimi koszty.

Badania w tym obszarze postępują w szybkim tempie, co pozwala reagować na globalne zjawiska wymagające zmian i odnieść się do cech i funkcji kluczowych systemów oraz do procedur i środków zarządzania które mogłyby usprawnić i ukierunkować proces wprowadzania zmian systemowych. W literaturze przedmiotu podkreśla się nie tylko znaczenie samych technologii innowacyjnych, ale również znaczenie nowych praktyk i zachowań wynikających ze zmiany przekonań i wyznawanych wartości. Złożoność zmian systemowych i związana z nimi niepewność oznacza również konieczność starannego planowania i łączenia interwencji w różnych dziedzinach polityki, a także stosowania otwartych i elastycznych modeli zarządzania. Biorąc pod uwagę fakt że znaczna część wiedzy niezbędnej do przezwyciężenia złożonych wyzwań którym trzeba będzie stawić czoła w XXI w., jest rozproszona w społeczeństwie, rządy będą musiały aktywnie szukać innowacyjnych form współpracy z przedsiębiorstwami i przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego.

Polityka UE w tej dziedzinie

Zgodnie z wizją przedstawioną w siódmym ogólnym unijnym programie działań w zakresie środowiska naturalnego „w 2050 r. obywatele cieszą się dobrą jakością życia z uwzględnieniem ekologicznych ograniczeń planety”. Zgodnie z założeniami tej strategii oraz innych polityk UE, osiągnięcie tej wizji będzie wymagało wprowadzenia szeroko zakrojonych zmian w systemach produkcji i konsumpcji. Na przykład w planie działania dotyczącym przejścia na gospodarkę niskoemisyjną jako cel przyjęto obniżenie poziomu emisji gazów cieplarnianych w UE o 80% do 2050 r., podczas gdy w strategii dotyczącej gospodarki o obiegu zamkniętym skoncentrowano się na osiągnięciu znaczącej poprawy w dziedzinie zmniejszania ilości odpadów i gospodarowania odpadami do 2030 r. Na poziomie globalnym cele zrównoważonego rozwoju wyznaczone przez Organizację Narodów Zjednoczonych określają szeroką listę aspiracji, które odnoszą się zarówno do społeczno-gospodarczego, jak i do środowiskowego wymiaru długoterminowej stabilności.

Działalność Europejskiej Agencji Środowiska

EEA analizuje kwestie związane z przemianami w kierunku gospodarki zrównoważonej na różnych szczeblach i stosując szereg podejść analitycznych. Działalność ta obejmuje:

• analizowanie światowych megatrendów i ograniczeń planety, uwzględniając ich skutki na poziomie europejskim, regionalnym i krajowym;
• analizowanie kluczowych europejskich systemów społeczno-technicznych i społeczno-ekologicznych, takich jak systemy żywności, energii i mobilności oraz systemy miejskie, a także wpływu tych systemów na środowisko i zasoby naturalne;
• ocenianie teoretycznych i praktycznych skutków przemian w kierunku gospodarki zrównoważonej w oparciu o wyniki badań akademickich i wnioski wynikające z analizy przykładów pochodzących z całej Europy;
• poszerzanie wiedzy dzięki przeprowadzaniu przyszłościowych ocen długoterminowej stabilności, w tym poprzez analizowanie tendencji, czynników sprzyjających zmianie, czynników ryzyka systemowego oraz pojawiających się problemów istotnych z punktu widzenia środowiska i długoterminowej stabilności;
• Budowanie kompetencji i wymienianie się informacjami prognostycznymi w ramach Europejskiej Sieci Informacji i Obserwacji Środowiska (EIONET) oraz tworzenie sieci kontaktów z zainteresowanymi stronami na szczeblu europejskim i międzynarodowym oraz z sieciami badawczymi.

Powiązane linki

Sieć badań w dziedzinie ograniczeń planety

Sieć badań w zakresie przemian w kierunku gospodarki zrównoważonej

Future Earth

Europejski System Analizy Strategii i Polityki