Duurzaam beheer: de sleutel tot gezonde bossen in Europa

Waarom zijn bossen zo belangrijk voor de gezondheid van ons milieu?

Bossen leveren vele bijdragen aan het ecosysteem die van vitaal belang zijn voor het milieu en het klimaat. Ze helpen bijvoorbeeld ons klimaat te reguleren en voorzien ons van schoon water door stroomgebieden in stand te houden. Ze helpen de lucht te zuiveren die we inademen. Een toename van bosbestanden helpt vaak grote hoeveelheden kooldioxide uit de atmosfeer op te vangen. Bossen helpen ons ook de biodiversiteit in stand te houden en te beschermen, want veel soorten leven in bossen zijn daarvan afhankelijk. Ze zijn tevens een belangrijke economische hulpbron, niet alleen voor de productie van timmerhout, maar ook voor grondstoffen die bijvoorbeeld voor geneesmiddelen en andere producten worden gebruikt. Ook als het gaat om menselijk welzijn en recreatie spelen bossen een belangrijke rol.

In Europa neemt het totale bosareaal feitelijk toe. Dit is vooral te danken aan bebossingsbeleid en de herbestemming van uit productie genomen landbouwgrond tot bossen. Bossen beslaan meer dan 40 % van het totale landoppervlak van de 33 lidstaten en 6 meewerkende landen van het Europees Milieuagentschap.

De gezondheid van bossen is niettemin een wereldwijd vraagstuk en globaal gezien neemt het totale bosareaal af. Europeanen hebben wel degelijk invloed op de wereldwijde ontbossing. We importeren landbouw- en houtproducten, en deze zijn de belangrijkste oorzaken van de wereldwijde ontbossing, die vooral tropische en boreale bossen treft.

Het totale bosareaal is niet de enige indicator waarmee rekening moet worden gehouden.

Wat zijn de belangrijkste problemen voor de bossen in Europa?

Bossen in Europa hebben te maken met tal van problemen, zoals het verlies van habitats en kennen grotere risico's in verband met invasieve soorten, vervuiling en klimaatverandering. Het toenemend gebruik dat mensen van bossen maken voor allerlei activiteiten zoals de aanleg van vervoersnetwerken en ongebreidelde verstedelijking zetten bossen eveneens onder druk. Fragmentatie, waarbij grote bossen worden opgedeeld in kleinere stukken die worden ingeklemd tussen landbouw- of stedelijke gebieden, is duidelijk van invloed op bossen en soorten die van bossen afhankelijk zijn.

Deze problemen worden geanalyseerd in ons eerstvolgende rapport over de toestand van bos-ecosystemen in Europa en de trends die zich daarin aftekenen. Het bevestigt dat we onze bossen moeten beschermen en bos-ecosystemen duurzaam moeten beheren. Niet alleen als het gaat om houtproductie, maar ook wanneer we onze bossen gebruiken voor andere cruciale ecosysteemdiensten die van noodzakelijk belang zijn voor ons welzijn.

Waarom is het zo belangrijk onze bossen in stand te houden en te beschermen?

Historisch gezien zijn bossen voor grote delen van Europa de natuurlijke habitat en dragen ze wezenlijk bij aan de gezondheid van ons milieu en ons welzijn. Ze hebben een zeer rijke biodiversiteit en zijn uitermate belangrijk voor onze inspanningen om de natuurlijke habitats in Europa in stand te houden.

De afgelopen jaren is in verschillende beleidsdiscussies het bewustzijn toegenomen van het belang van onze bossen. Vooral sinds het akkoord van de COP 21-klimaatconferentie in Parijs, waar bossen een integraal onderdeel vormden van de klimaatbesprekingen. Als het gaat om koolstofopslag en beperking van de klimaatverandering zijn bossen misschien wel het enige natuurlijke instrument dat we kunnen sturen. Zo kunnen we bossen aanplanten en kappen. Dergelijke controle hebben we bijvoorbeeld niet over oceanen.

In hoeverre vormt de klimaatverandering een bedreiging voor onze bossen?

We weten dat de klimaatverandering van invloed zal zijn op de bossen, maar niet hoe en in welke mate. De klimaatverandering kan zowel positieve als negatieve gevolgen hebben. In een warmer klimaat zal het groeitempo van bomen waarschijnlijk toenemen, en dat zou gunstige gevolgen voor de houtproductie kunnen hebben. De klimaatverandering kan ook van invloed zijn op de boomgrens, die hoger en noordelijker kan komen te liggen. Aan de andere kant kunnen bossen te maken krijgen met een groter aantal bedreigingen, in de zin van pathogene organismen, ziekten, ongedierte en meer invasieve soorten.

Als gevolg van warmere en drogere lentes en zomers ontwikkelt de Europese schorskever (Ips typographus) zich sneller en kan deze zich tijdens het seizoen meerdere keren voortplanten waardoor het aantal schorskevers toeneemt.

Veranderende klimaatomstandigheden kunnen bossen kwetsbaarder maken tijdens extremer weer. Veranderingen in neerslagpatronen (natter of droger klimaat) zouden ertoe kunnen leiden dat bestaande boomsoorten worden verdrongen door andere soorten die beter tegen de nieuwe klimaatomstandigheden bestand zijn en daarin beter gedijen.

De meeste bosbranden in Europa worden weliswaar veroorzaakt door mensen, maar extreme droogte en droge omstandigheden kunnen het risico van bosbranden verhogen, vooral in Zuid-Europa. Net die bosbranden kunnen een verwoestende uitwerking hebben op bos-ecosystemen.

Wat doen de Europese Unie en het Europees Milieuagentschap om deze problemen het hoofd te bieden?

Bosbeheer blijft een nationale verantwoordelijkheid. Maar er is een Europees proces gaande dat tot doel heeft bepaalde criteria en richtsnoeren vast te stellen voor de wijze waarop de bossen in Europa het best beheerd kunnen worden. Er is geen bosbeleid op EU-niveau. Niettemin wil de Europese Unie duurzaam bosbeheer in Europa steunen en ten uitvoer leggen en de vele functies van bossen beschermen en in stand houden. Daartoe heeft de EU een nieuwe bosstrategie aangenomen, die in september 2013 is gepubliceerd. Met deze strategie tracht men een betere coördinatie tussen alle betrokken partijen te bevorderen.

Met zijn beoordelingen draagt het Europees Milieuagentschap bij aan de kennisbasis over de bossen van Europa en aan een groter bewustzijn omtrent de problemen waarmee bossen geconfronteerd worden. Daarbij richt het de blik ook op de toekomst. In dit verband werken we nauw samen met het Gemeenschappelijk Centrum voor Onderzoek van de Europese Commissie en Eurostat. We werken ook samen met Copernicus, het Europese aardobservatieprogramma, waarmee in het kader van de landmonitoringdienst bossen en bostypen in kaart worden gebracht. Daarnaast wisselen we gegevens uit met VN-agentschappen en andere internationale organisaties. Dankzij onze uitgebreide deskundigheid op milieugebied en onze partners zijn we in staat de problematiek van bossen te koppelen aan andere milieuvraagstukken, zoals klimaat, landbouw, vervoer en biodiversiteit, en kunnen we daardoor meer en breder inzicht verschaffen in de factoren die druk uitoefenen op bos-ecosystemen.

Annemarie Bastrup-Birk

Interview gepubliceerd in editie nr. 2016/1 van de EMA Newsletter, maart 2016