Zrównoważone zarządzanie jest kluczem do utrzymania zdrowych lasów w Europie

Dlaczego lasy mają tak duże znaczenie dla kondycji naszego środowiska?

Lasy zapewniają wiele istotnych usług świadczonych przez leśne ekosystemy dla środowiska i klimatu. Pomagają na przykład w regulacji naszego klimatu i ochronie zlewni, zapewniając nam czystą wodę. Pomagają filtrować powietrze, którym oddychamy. Zwiększenie zasobów leśnych często wspiera proces wychwytywania dużych ilości dwutlenku węgla z atmosfery. Lasy pomagają także zachować i chronić różnorodność biologiczną ze względu na fakt, że wiele gatunków żyje w lasach i jest od nich zależnych. Stanowią one również istotny zasób gospodarczy – nie tylko pod względem produkcji drewna, ale także innych zasobów wykorzystywanych w medycynie i pozostałych produktów. Lasy odgrywają też dużą rolę w zapewnieniu dobrej jakości życia ludzi i są miejscem ich rekreacji.

W rzeczywistości całkowita powierzchnia lasów w Europie stale rośnie; wynika to przede wszystkim z prowadzonej polityki zalesiania oraz przekształcania w lasy leżących odłogiem użytków rolnych. Lasy zajmują ponad 40% całkowitej powierzchni 33 państw członkowskich oraz sześciu państw współpracujących z Europejską Agencją Środowiska.

Stan zdrowotny lasów jest jednak kwestią o znaczeniu globalnym, a na całym świecie odnotowuje się zmniejszanie całkowitej powierzchni lasów. Sami Europejczycy również mają wpływ na zjawisko wylesiania na świecie. Importujemy produkty rolne oraz produkty drzewne, które należą do głównych przyczyn wylesiania na świecie, dotykającego przede wszystkim w lasy tropikalne lub borealne.

Całkowita powierzchnia obszarów pokrytych przez lasy nie jest jednak jedynym wskaźnikiem, jaki należy wziąć pod uwagę.

Jakie są kluczowe wyzwania, z którymi musimy się zmierzyć w kontekście lasów w Europie?

Jeśli chodzi o lasy w Europie musimy zmierzyć się z licznymi wyzwaniami, między innymi z utratą siedlisk, większym ryzykiem związanym z gatunkami inwazyjnymi, zanieczyszczeniami i zmianami klimatu. Człowiek wywiera dodatkową presję na lasy przez zwiększone ich wykorzystanie do różnych celów, budowę sieci transportowych oraz niekontrolowane rozrastanie się miast. Wyraźny wpływ na lasy i gatunki zależne od lasów ma fragmentacja, za sprawą której duże obszary leśne zostają podzielone na mniejsze części zlokalizowane między użytkami rolnymi lub rozwijającymi się obszarami miejskimi.

Kwestie te zostały przeanalizowane w naszym najbliższym[b1]  raporcie na temat stanu i tendencji zmian ekosystemów leśnych Europy, który zostanie[b2]  opublikowany jeszcze w tym miesiącu[b3] . W raporcie potwierdzono, że musimy chronić nasze lasy i zapewnić zrównoważone gospodarowanie ekosystemami leśnymi nie tylko w odniesieniu do produkcji drewna, ale również w przypadku innych istotnych, świadczonych przez ekosystemy leśne usług kluczowych dla naszego dobrobytu.

Dlaczego tak istotne jest utrzymywanie i ochrona naszych lasów?

Historycznie lasy są pierwotnym siedliskiem przyrodniczym dużych części Europy i świadczą istotne usługi na rzecz naszego środowiska i dobrobytu. Są bardzo bogate pod względem różnorodności biologicznej i mają duże znaczenie wspierając nas w utrzymaniu siedlisk przyrodniczych w Europie.

W ostatnich latach zaobserwowano, że w szeregu dyskusji politycznych zwiększyła się świadomość co do znaczenia lasów, w szczególności biorąc pod uwagę porozumienie COP 21 z Paryża, w ramach którego tematyka leśna stanowiła integralną część rozmów dotyczących klimatu. Jeżeli chodzi o pochłanianie dwutlenku węgla i łagodzenie zmian klimatu, lasy są prawdopodobnie jedynym naturalnym systemem, którym możemy zarządzać. Możemy je sadzić i ścinać. Nie możemy w ten sposób kontrolować na przykład oceanów.

W jakim stopniu zmiany klimatu zagrażają naszym lasom?

Wiemy, że zmiany klimatu wywrą na nie wpływ, nie wiemy jednak dokładnie, w jaki sposób ani w jakim zakresie. Zmiany klimatu mogą przynieść zarówno pozytywne, jak i negatywne skutki. W cieplejszym klimacie drzewa mogą lepiej rosnąć, co może przynieść pozytywny rezultat pod względem produkcji drewna. Może to również wpłynąć na zasięgi występowania lasów, które mogą się w większym stopniu przesuwać wraz z wysokością i w kierunku północy. Jednocześnie drzewa mogą być narażone na większą liczbę zagrożeń stwarzanych przez patogeny, choroby, szkodniki i bardziej inwazyjne gatunki.

Na przykład w związku z cieplejszymi i suchszymi okresami wiosenno-letnimi kornik drukarz (Ips typographus) skraca okres swojego rozwoju i jest w stanie rozmnażać się wielokrotnie w takim okresie, zwiększając swoją liczebność.

Zmiany warunków klimatycznych mogą zwiększyć podatność lasów na coraz bardziej ekstremalne warunki pogodowe. Zmiany struktury opadów (okresy bardziej mokre lub bardziej suche) mogą doprowadzić do zastępowania obecnych gatunków drzew innymi gatunkami, które są lepiej przystosowane do przetrwania i bardzo dobrze się rozwijają w nowych warunkach klimatycznych.

Chociaż większość pożarów lasów w Europie wywołują ludzie, ekstremalne susze i suche warunki mogą zwiększać ryzyko wystąpienia pożaru lasu, zwłaszcza w południowej Europie. Tego rodzaju pożary mogą być druzgocące dla ekosystemów leśnych.

Jakie działania podejmują UE i EEA, aby sprostać tym wyzwaniom?

Gospodarka leśna leży w gestii poszczególnych państw. Na poziomie europejskim toczy się jednak proces określania kryteriów i wytycznych dotyczących najlepszych sposobów dbania o lasy w Europie. Chociaż nie istnieje unijna polityka leśna, Unia Europejska (UE) pragnie wspierać i wdrażać zrównoważone zarządzanie lasami w Europie oraz chronić i zachować liczne funkcje lasów. W tym celu UE przyjęła nową strategię na rzecz lasów, którą opublikowano we wrześniu 2013 r. Celem tej strategii jest promowanie lepszej koordynacji działań pomiędzy wszystkimi zainteresowanymi stronami.

Agencja opracowuje oceny celem rozbudowania bazy wiedzy na temat lasów w Europie i zwiększenia świadomości w zakresie wyzwań, przed jakimi stają lasy, a zarazem identyfikuje perspektywy na przyszłość. W tym celu ściśle współpracujemy ze służbami Komisji – Wspólnym Centrum Badawczym i Eurostatem. Współpracujemy również z unijnym programem obserwacji i monitorowania Ziemi „Copernicus”, gdzie w ramach usługi monitorowania obszarów lądowych mapuje się lasy i ich rodzaje. Ponadto koordynujemy nasze działania w zakresie wymiany danych z agencjami ONZ i innymi organizacjami międzynarodowymi. Dzięki naszej rozległej, fachowej wiedzy z zakresu środowiska i dzięki naszym partnerom jesteśmy w stanie powiązać tematykę leśną z innymi kwestiami dotyczącymi środowiska, takimi jak klimat, rolnictwo, transport i różnorodność biologiczna, a tym samym jesteśmy w stanie lepiej i dogłębniej zrozumieć presje wywierane na ekosystemy leśne.

Annemarie Bastrup-Birk