Gezondheid en milieu, waaronder luchtverontreiniging en geluidshinder – Aandacht voor het werk van het EEA

Catherine, waarom houdt het EEA zich bezig met gezondheid en het milieu? Wat zijn de grootste risico’s voor ons welzijn?

De gezondheid van de mens kan niet los worden gezien van de gezondheid van het ecosysteem. Om te kunnen functioneren heeft ons lichaam elke dag schone lucht, water en voedsel nodig. Het doet ons zowel individueel als collectief goed om tijd door te brengen in de natuur, te bewegen, te socializen en te ontspannen. Aan de andere kant is het zowel lichamelijk als geestelijk slecht voor ons om in een vervuilde omgeving te leven, te werken, naar school te gaan of te spelen. Bij natuurbescherming gaat het er niet om de aarde te beschermen, maar de gezondheid en het welzijn van ons en onze kinderen. Het terugdringen van vervuiling is een volksgezondheidsmaatregel.

De grootste onmiddellijke risico’s zijn luchtverontreiniging en geluidshinder, vooral in steden. En op de lange termijn vormt de klimaatverandering een existentiële bedreiging voor onze manier van leven. Het gaat daarbij niet alleen om directe slachtoffers van hittegolven, bosbranden en overstromingen, maar ook om bedreigingen op de langere termijn, doordat veranderende weerspatronen de voedselproductie in gevaar brengen. Ook zien we dat de verspreiding van infectieziekten zich verplaatst, doordat insecten die deze ziekten overbrengen, met het opwarmende klimaat oprukken naar het noorden. Daarnaast weten we dat bepaalde chemische stoffen gevaarlijk zijn voor de gezondheid.

Wat heeft het EEA tot dusver ondernomen op dit terrein?

Wij proberen beter te begrijpen welke invloeden het milieu heeft op onze gezondheid en ons welzijn. Wij verzamelen feitenmateriaal over hoe mensen in heel Europa worden blootgesteld aan allerlei milieurisico’s, waaronder luchtverontreiniging, geluidshinder, klimaatverandering en chemische stoffen. Recentelijk hebben wij het verslag “Healthy environment, healthy lives: how the environment influences health and well-being in Europe” (Een gezond milieu, gezonde levens, de invloed van het milieu op gezondheid en welzijn in Europa) gepubliceerd, waarin wij de nieuwste wetenschappelijke inzichten samenbrengen en de gevolgen voor de gezondheid in kaart brengen. Volgens ramingen van de Wereldgezondheidsorganisatie is een op de acht sterfgevallen in Europa het gevolg van milieuvervuiling. Deze sterfgevallen zijn vermijdbaar en zouden kunnen worden voorkomen door de kwaliteit van het milieu te verbeteren.

Daarnaast onderzoeken wij hoe milieurisico’s over de samenleving zijn verdeeld, waarbij wij hebben geconstateerd dat milieustress de kwetsbaarste groepen van de samenleving het zwaarst treffen. Sociaal achtergestelde gemeenschappen staan bloot aan een hogere vervuilingslast. Armere mensen, kinderen, ouderen en mensen met een zwakke gezondheid ondervinden meer negatieve gevolgen van milieugezondheidsrisico’s dan anderen. Deze ongelijke risicoverdeling verergert de bestaande ongelijkheden in Europa op gezondheidsgebied.

Aan de positieve kant kijken we ook naar gunstige invloeden van de natuur. Zo heeft de overgrote meerderheid van de mensen in Europa toegang tot drinkwater van hoge kwaliteit en is de zwemwaterkwaliteit in Europa uitstekend, wat mogelijkheden biedt voor sport en recreatie.

Hoe ondersteunen de werkzaamheden van het EEA de Europese Green Deal?

In het kader van zijn werkzaamheden op het gebied van milieu en gezondheid verzamelt het EEA het beschikbare feitenmateriaal over de invloed van vervuiling, klimaatverandering en aantasting van ecosystemen op de gezondheid in heel Europa. In ons recente verslag “The European environment — state and outlook 2020” (Het milieu in Europa — toestand en verkenningen 2020, SOER 2020) staat beschreven hoe onze huidige manier van leven, in termen van wat wij produceren en consumeren, ons energieverbruik, onze mobiliteitskeuzen en ons voedselsysteem, leidt tot aantasting van het milieu. Deze kennis vormt de basis voor inspanningen om die dynamiek te veranderen door middel van een transitie in het kader van de Europese Green Deal.

Alberto, waarom is luchtkwaliteit zo’n belangrijke factor voor de gezondheid van de mensen in Europa?

Luchtverontreiniging wordt beschouwd als het grootste milieurisico in Europa. Volgens onze meest recente ramingen heeft de blootstelling aan fijnstof (de verontreinigende stof met de meest ernstige gevolgen voor de menselijke gezondheid) in 2018 meer dan 400 000 vermijdbare sterfgevallen veroorzaakt. Deze sterfgevallen waren vooral toe te schrijven aan hart- en vaatziekten, ademhalingsziekten en kanker. Maar behalve deze zeer ernstige ziekten is er steeds meer bewijs dat ook andere gezondheidseffecten verband houden met de blootstelling aan luchtverontreiniging. Het gaat onder meer om diabetes type 2, systemische ontsteking of geestelijke aandoeningen zoals de ziekte van Alzheimer en dementie.

Luchtverontreiniging heeft bovendien gevolgen voor het milieu, zoals achteruitgang van de biodiversiteit in bepaalde ecosystemen en aantasting van de groei van vegetatie en gewassen. Ten slotte zijn er ook gevolgen voor de gebouwde omgeving, bijvoorbeeld in de vorm van schade aan ons cultureel erfgoed.

Hoe is de situatie de afgelopen paar jaar verbeterd? En welke problemen moeten er nog worden aangepakt?

De uitvoering van beleid en maatregelen op EU-, nationaal en lokaal niveau heeft geleid tot een vermindering van de uitstoot van alle luchtverontreinigende stoffen. Doordat daardoor de blootstelling van de bevolking is afgenomen, is ook het gezondheidseffect minder.

De uitstoot verschilt per verontreinigende stof en per economische sector. Zo zijn de landbouw en brandstofverbruik voor de verwarming van woonhuizen twee van de sectoren met het grootste potentieel om de uitstoot verder terug te dringen. Wat ook een probleem blijft, is dat we ondanks een gestage afname nog steeds een onaanvaardbaar aantal vermijdbare sterfgevallen hebben. De toenemende bijdrage van klimaatverandering aan het ontstaan van bepaalde luchtverontreinigende stoffen, zoals ozon, is ook een bron van zorg, evenals de noodzaak om te zoeken naar synergie tussen het beleid tegen luchtverontreiniging en dat tegen klimaatverandering.

Eulalia, waarom wordt geluidshinder vaak vergeten en wat doet het EEA op dit terrein?

Veel mensen realiseren zich niet dat geluidshinder een groot probleem is, dat onze gezondheid aantast. Als we denken aan de gevolgen van geluid op onze gezondheid, dan denken we aan gehoorschade door concertbezoek of machinelawaai. Maar mensen beseffen vaak niet dat voortdurend lawaai van bijvoorbeeld verkeer ook andere gevolgen kan hebben die niet met gehoorschade te maken hebben. Deze gevolgen kunnen ernstig zijn, zoals ischemische hartziekte, hoge bloeddruk, obesitas, diabetes enz. De autoriteiten erkennen dat geluid een probleem is en daarom hebben we sinds 2002 een Europese richtlijn omgevingslawaai. Daarnaast zijn er nieuwe richtsnoeren van de Wereldgezondheidsorganisatie. Het probleem ligt meer op het vlak van het nemen van maatregelen en de financiële middelen daartoe. Dat is een lastig probleem, omdat bijvoorbeeld steden en de directe omgeving daarvan steeds dichter bevolkt raken en de vraag naar mobiliteit almaar toeneemt.

Het werk van het agentschap op het gebied van lawaai is erop gericht de gevolgen van geluidshinder op Europees niveau in kaart te brengen. Aan de hand van de meest recente Europese gegevens beoordelen wij welke gevolgen de blootstelling aan lawaai heeft op de gezondheid van de Europese bevolking.

Wat zijn de belangrijkste bevindingen van jullie briefing? Wat is het verschil met het EEA-verslag dat eerder dit jaar verscheen?

Het EEA-verslag “Environmental Noise in Europe” (omgevingslawaai in Europa) verscheen in maart. En nu publiceren we een briefing over de gezondheidsrisico’s als gevolg van de blootstelling aan omgevingslawaai in Europa. In de briefing beschrijven wij indicatoren die als input zullen worden gebruikt voor de uitwerking van toekomstige doelstellingen voor de vermindering van de gezondheidseffecten van lawaai. Wat specifieke gezondheidseffecten betreft, schatten wij dat chronische blootstelling aan lawaai jaarlijks bijdraagt tot 48 000 nieuwe gevallen van hartaandoeningen en 12 000 voortijdige sterfgevallen in Europa. Daarnaast ondervinden 22 miljoen mensen chronische en zware stress en lijden 6,5 miljoen mensen aan een chronische vorm van een ernstige slaapstoornis.

Hoe verwachten jullie dat het werk op jullie vakgebieden zich de komende jaren zal ontwikkelen?

Wij verwachten dat het EEA zich meer zal gaan inzetten op deze gebieden. Wij hopen dat de Europese Green Deal een gamechanger zal zijn in Europa, die zal leiden tot een groter bewustzijn van milieuproblemen als luchtverontreiniging en geluidshinder en tevens de aanzet zal geven tot beter beleid.

Naast de Green Deal heeft de Wereldgezondheidsorganisatie onlangs richtsnoeren voor omgevingslawaai gepubliceerd en komt zij binnenkort met nieuwe richtsnoeren voor luchtkwaliteit. Wij verwachten dat de publicatie van deze richtsnoeren de problemen van geluidshinder en luchtverontreiniging zichtbaarder zal maken.