Aðlögun að loftslagsbreytingum er lykillinn að framtíð landbúnaðar í Evrópu

Nýleg skýrsla EEA dregur upp ansi nöturlega mynd af framtíðarhorfum evrópskra bænda. Getur þú útskýrt þetta betur?

Í skýrslunni 'Áhrif loftslagsbreytinga á landbúnaðargeirann í Evrópu og aðlögun að þeim' er skoðað hvernig loftslagsbreytingar hafa haft áhrif á landbúnaðargeirann og fjallað um framtíðarhorfur fyrir komandi ár. Það er ljóst að þær loftslagsbreytingar sem spáð hefur verið munu hafa neikvæð áhrif á landbúnað á mörgum landsvæðum í Evrópu, sérstaklega í suðurhluta hennar. Skýrslan fjallar um hluta af landbúnaðargeiranum, einkum uppskeru og búfénað og búfjárvörur, og beinist að þörfum matvæla- og fóðurframleiðslu. Í henni er einnig yfirlit yfir mögulegar lausnir sem eru í boði með stefnum á ýmsum stjórnsýslustigum til að aðlagast loftslagsbreytingum, það er að segja með áætlunum og með því að kynna margvíslegar aðlögunarráðstafanir á vettvangi býla.

Hvernig munu loftslagsbreytingar hafa áhrif á landbúnað? Hvaða landsvæði í Evrópu munu verða fyrir mestum áhrifum?

Loftslagsbreytingar hafa þegar haft neikvæð áhrif á landbúnaðargeirann í Evrópu og svo mun áfram verða í framtíðinni. Breytingar á hitastigi og úrkomu sem og öfgar í veðri og loftslagi hafa nú þegar áhrif á uppskeru og búfjárframleiðni í Evrópu. Þetta getur leitt til brotthvarfs frá ræktuðu landi sem er illa sett vegna loftslags á landsvæðum í Suður-Evrópu.

Veður- og loftslagskilyrði geta einnig haft áhrif hversu auðfengið vatn er sem nauðsynlegt er fyrir áveitu, vatnsframboð fyrir búfé, vinnslu á landbúnaðarvörum, og flutninga- og geymsluskilyrði. Loftslagsbreytingar í framtíðinni geta einnig haft einhver jákvæð áhrif á geirann til skemmri tíma sökum lengri vaxtartíma og hentugri uppskeruskilyrða á landsvæðum í Norður-Evrópu, hinsvegar er gert ráð fyrir að vatnsskortur, hitabylgjur, mikil úrkoma sem stuðlar að jarðvegseyðingu og aðrar öfgar í veðri og loftslagi leiði til minni landbúnaðarafraksturs.

Þar að auki getur keðjuverkun vegna áhrifa loftslagsbreytinga utan Evrópu haft áhrif á verð, magn og gæði á vörum, og þar af leiðandi á viðskiptamynstur, sem á sama hátt getur haft áhrif á tekjur af landbúnaði í Evrópu.

Er landbúnaðargeirinn viðkvæmari fyrir loftslagsbreytingum en aðrir geirar?

Allir atvinnugeirar hafa orðið og munu verða fyrir áhrifum vegna loftslagsbreytinga. Landbúnaðarframleiðsla er mjög háð veðri og loftslagsskilyrðum og það gerir hann einn af viðkvæmustu atvinnugeirunum. Breytingar á hitastigi og úrkomu, sem og öfgar í veðri og loftslagi, hafa áhrif á uppskeru og búfjárframleiðni og þar með á tekjur landbúnaðarins og valda talsverðu efnahagstjóni á mörgum svæðum Evrópu.

Hvaða ráðleggingar er að finna í skýrslunni, sér í lagi fyrir bændur sem vilja tryggja að býlin sín haldist lífvænleg og standi undir sér?

Það eru nú þegar mörg tækifæri til að gera margvíslegar ráðstafanir sem eru til staðar á vettvangi býla sem miða að því að bæta meðhöndlun á jarðvegi og vatni, sem geta leitt til hagsbóta varðandi aðlögun, minni áhrif, umhverfið og hagkerfið. Hinsvegar getur aðlögun á vettvangi býla, í mörgum tilfellum, ekki átt sér stað af margvíslegum ástæðum, eins og skorti á fjármunum til fjárfestinga, stefnufrumkvæði til að aðlagast, getu stofnana og aðgangi að þekkingu á aðlögun.

Hvað hefur Evrópusambandið gert til þessa til að aðstoða geirann og bændur að aðlagast?

Stefnur ESB koma á reglum fyrir landbúnaðargeirann innan ESB, sér í lagi Sameiginlega landbúnaðarstefnan (CAP). Aðlögunaráætlun ESB, sem var samþykkt árið 2013 og metin árið 2018 er  lykilþáttur í aðlögun á vettvangi ESB. Bæði áætlunin og CAP hafa auðveldað aðlögunaraðgerðir í landbúnaðargeiranum. Nýja fyrirhugaða sameiginalega landbúnaðarstefnan fyrir árin 2021-2027 er með aðlögun sem skýrt markmið, sem gæti leitt til þess að aðildarríki ESB þurfi að setja aukið fjármagn í aðlögunarráðstafanir í geiranum.

Aðildarríki ESB hafa einnig skilgreint landbúnaðargeirann sem forgangsverkefni í innlendum aðlögunaráætlunum sínum eða innlendum fyrirætlunum. Dæmigerðar aðlögunarráðstafanir á vettvangi landa eða héraða fela í sér að auka vitund, hagnýtar ráðstafanir til að draga úr áhrifum og hættu vegna öfga í veðri, eða áætlanir til að deila áhættu, og að þróa og koma upp innviðum fyrir áveitu og flóðavarnir.

Hvað er EEA að gera varðandi aðlögun að loftslagsbreytingum?

EEA styður við þróun og innleiðingu á aðlögun að loftslagsbreytingum í Evrópu, mat á stefnum ESB og gerð langtímastefna um aðlögun að loftslagsbreytingum og til að draga úr hamfaraáhættu með því að bjóða upp á viðeigandi upplýsingar. Við höfum gefið út fjölda skýrslna um aðlögun, þar með talið mat ááhrifum loftslagsbreytinga og viðkvæmum svæðum í Evrópu, atvinnugreinabundin möt á aðlögun (orka, samgöngur, og landbúnaður).

Stofnunin hefur einni gert möt varðandi stefnur og aðgerðaáætlanir vegna loftslagsbreytinga sem snúa að löndum, héruðum og borgum. Þar að auki viðheldur EEA og stjórnar Evrópska verkvanginum um aðlögun að loftslagsbreytingum  (Climate-ADAPT) ásamt framkvæmdastjórn Evrópusambandsins.

Blaz Kurnik

Sérfræðingur EEA í áhrifum loftslagsbreytinga og aðlögun að þeim

Viðtalið birtist í september 2019 útgáfu Fréttabréfs Umhverfisstofnunar Evrópu 03/2019