Βιώσιμη διαχείριση των δασών: κλειδί για υγιή δάση στην Ευρώπη

Γιατί τα δάση είναι τόσο σημαντικά για την υγεία του περιβάλλοντος;

Τα δάση παρέχουν πολλές οικοσυστημικές υπηρεσίες που έχουν ζωτική σημασία για το περιβάλλον και το κλίμα. Για παράδειγμα, συμβάλλουν στη ρύθμιση του κλίματος και στη διατήρηση των λεκανών απορροής, εξασφαλίζοντάς μας καθαρό νερό. Επίσης, καθαρίζουν τον αέρα που αναπνέουμε. Η αύξηση της δασικής κάλυψης αυξάνει και τη δέσμευση του διοξειδίου του άνθρακα από την ατμόσφαιρα. Τα δάση συμβάλλουν επίσης στη διατήρηση και την προστασία της βιοποικιλότητας, καθώς πολλά είδη ζουν και εξαρτώνται από αυτά. Αποτελούν σημαντικό οικονομικό πόρο, όχι μόνο λόγω της υλοτομίας, αλλά και ως πηγή πρώτων υλών για φάρμακα και άλλα προϊόντα. Τα δάση επηρεάζουν σημαντικά τομείς όπως η ανθρώπινη ευημερία και η αναψυχή, με ποικίλους τρόπους.

Η συνολική δασική κάλυψη στην Ευρώπη αυξάνεται, κυρίως χάρη σε πολιτικές αναδάσωσης και μετατροπής χέρσων εκτάσεων σε δάση. Τα δάση καλύπτουν πάνω από το 40% της συνολικής χερσαίας έκτασης των 33 χωρών μελών του ΕΟΠ και των έξι συνεργαζόμενων με αυτόν χωρών.

Παρόλα αυτά, η υγεία των δασών είναι ένα ζήτημα που συγκεντρώνει παγκόσμιο ενδιαφέρον, καθώς η συνολική δασική κάλυψη βρίσκεται διεθνώς σε καθοδική πορεία. Ένας παράγοντας που επιδρά στην παγκόσμια αποψίλωση είναι και η Ευρώπη. Οι Ευρωπαίοι εισάγουν αγροτικά προϊόντα και ξυλεία, δύο από τις βασικές αιτίες του φαινομένου αυτού, το οποίο πλήττει ως επί το πλείστον τα τροπικά ή τα βόρεια δάση.

Όμως, η συνολική δασική κάλυψη δεν είναι ο μοναδικός δείκτης που χρήζει διερεύνησης.

Ποιες είναι οι βασικές προκλήσεις για τα δάση της Ευρώπης;

Οι προκλήσεις για τα ευρωπαϊκά δάση είναι πολλαπλές. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνεται η απώλεια ενδιαιτημάτων, καθώς  και μεγαλύτερης κλίμακας κίνδυνοι όπως η εξάπλωση ξενικών χωροκατακτητικών ειδών, η ρύπανση και η κλιματική αλλαγή. Πιέσεις στα δάση ασκούνται και λόγω της εντατικοποίησης της ανθρώπινης δραστηριότητας, της κατασκευής δικτύων μεταφορών και της άναρχης αστικής ανάπτυξης. Ένας ακόμη παράγοντας που είναι βέβαιο ότι επηρεάζει τα δάση και τα είδη που εξαρτώνται από αυτά είναι ο κατακερματισμός των μεγαλύτερων δασών σε μικρότερες δασικές εκτάσεις διεσπαρμένες ανάμεσα σε γεωργικές εκτάσεις ή στο αστικό περιβάλλον.

Τα ζητήματα αυτά αναλύονται στην προσεχή μας έκθεση σχετικά με την κατάσταση και τις τάσεις στα δασικά οικοσυστήματα της Ευρώπης, η οποία θα δημοσιευθεί εντός του μήνα. Η έκθεση επιβεβαιώνει την ανάγκη να προστατέψουμε τα δάση μας και να διασφαλίσουμε τη βιώσιμη διαχείριση των δασικών οικοσυστημάτων, όχι μόνο για την παραγωγή ξυλείας, αλλά και για την αξιοποίησή τους για άλλες οικοσυστημικές υπηρεσίες που είναι ζωτικές για τη δική μας ευημερία.

Γιατί είναι τόσο σημαντική η βιωσιμότητα και η προστασία των δασών μας;

Ιστορικά, τα δάση αποτελούν φυσικό οικότοπο που εκτείνεται σε μεγάλο τμήμα του εδάφους της Ευρώπης και επιτελεί λειτουργίες ζωτικής σημασίας για το περιβάλλον και την ευημερία μας. Τα δάση φιλοξενούν ένα πλούσιο φάσμα βιοποικιλότητας και διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στις προσπάθειές μας για τη διατήρηση των φυσικών ενδιαιτημάτων στην Ευρώπη.

Η σημασία των δασών έχει αναδειχθεί κατά τα πρόσφατα έτη στο πλαίσιο διαφόρων πολιτικών διαβουλεύσεων, ιδίως μετά τη συμπερίληψή τους στις συνομιλίες της διάσκεψης του Παρισιού για το κλίμα (COP 21). Σε ό,τι αφορά τη δέσμευση του διοξειδίου του άνθρακα και την άμβλυνση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, τα δάση είναι ίσως το μόνο φυσικό μέσο που διαθέτουμε και μπορούμε να διαχειριστούμε. Μπορούμε να τα καλλιεργήσουμε ή να τα αποψιλώσουμε. Ανάλογη δυνατότητα ελέγχου δεν διαθέτουμε, για παράδειγμα, στους ωκεανούς.

Σε ποιον βαθμό απειλεί η κλιματική αλλαγή τα δάση μας;

Ξέρουμε ότι η κλιματική αλλαγή θα επηρεάσει τα δάση, αλλά δεν είναι γνωστό με ποιον ακριβώς τρόπο και σε ποιον βαθμό. Η κλιματική αλλαγή μπορεί να έχει τόσο θετικές όσο και αρνητικές συνέπειες. Στα θερμότερα κλίματα η δασική ανάπτυξη πιθανώς θα αυξηθεί, γεγονός που θα ευνοήσει την παραγωγή ξυλείας. Αναμένεται επίσης μετατόπιση της δασικής βλάστησης προς μεγαλύτερα υψόμετρα και προς τον βορρά. Παράλληλα, αναμένεται να αυξηθεί και ο αριθμός των απειλών που αντιμετωπίζουν τα δάση, όπως οι παθογόνοι οργανισμοί, οι ασθένειες, οι επιβλαβείς οργανισμοί και περισσότερα ξενικά  χωροκατακτητικά είδη.

Για παράδειγμα, λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας και της ξηρασίας κατά την εαρινή και τη θερινή περίοδο έχει μειωθεί ο χρόνος επώασης του σκαθαριού της ερυθρελάτης (τυπογράφος), με αποτέλεσμα να αυξηθεί ο πληθυσμός του καθώς αναπαράγεται με πιο γρήγορους ρυθμούς.

Οι αλλαγές στις κλιματικές συνθήκες καθιστούν τα δάση πιο ευάλωτα σε ακραία καιρικά φαινόμενα. Οι αλλαγές στη βροχόπτωση (αύξηση ή μείωση) μπορούν να έχουν ως αποτέλεσμα την αντικατάσταση των υφιστάμενων δενδρωδών ειδών από άλλη είδη, πιο ικανά να επιβιώσουν και να αναπτυχθούν υπό τις νέες κλιματικές συνθήκες.

Αν και οι περισσότερες δασικές πυρκαγιές στην Ευρώπη οφείλονται στον ανθρώπινο παράγοντα, ο κίνδυνος αυξάνεται υπό συνθήκες ακραίας ανομβρίας ή ξηρασίας, ιδίως στη νότιο Ευρώπη, με πιθανές καταστροφικές συνέπειες για τα δασικά οικοσυστήματα.

Τι μέτρα λαμβάνουν η ΕΕ και ο ΕΟΠ για να ανταποκριθούν σε αυτές τις προκλήσεις;

Αν και η διαχείριση των δασών αποτελεί εθνική μέριμνα, έχει δρομολογηθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο διαδικασία για τον καθορισμό κριτηρίων και κατευθυντήριων γραμμών σχετικά με τη βέλτιστη δυνατή προστασία των δασών στην Ευρώπη. Παρά την απουσία δασικής πολιτικής σε επίπεδο ΕΕ, η Ένωση υποστηρίζει και προωθεί τη βιώσιμη διαχείριση των ευρωπαϊκών δασών, μεριμνώντας επίσης για την προστασία και τη διατήρηση των πολλαπλών λειτουργιών τους. Για τον σκοπό αυτό θεσπίστηκε η νέα στρατηγική για τα δάση, η οποία ανακοινώθηκε τον Σεπτέμβριο του 2013, με σκοπό να προωθήσει τον καλύτερο συντονισμό μεταξύ όλων των ενδιαφερόμενων μερών.

Ο Οργανισμός καταρτίζει αξιολογήσεις οι οποίες εμπλουτίζουν τις διαθέσιμες γνώσεις σχετικά με τα δάση της Ευρώπης και επισημαίνουν τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο δασικός τομέας, αναδεικνύοντας παράλληλα τις μελλοντικές προοπτικές. Στο πλαίσιο αυτό, ο ΕΟΠ συνεργάζεται στενά με το Κοινό Κέντρο Ερευνών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και την Ευρωπαϊκή Στατιστική Υπηρεσία (Eurostat). Συνεργαζόμαστε επίσης με το ευρωπαϊκό πρόγραμμα γεωσκόπησης Copernicus, το οποίο περιλαμβάνει υπηρεσία παρακολούθησης της ξηράς για την χαρτογράφηση δασικών εκτάσεων και δασικών ειδών. Επιπλέον, ανταλλάσσουμε δεδομένα με υπηρεσίες του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών και άλλους διεθνείς οργανισμούς. Αξιοποιώντας τις εταιρικές μας σχέσεις και την εκτεταμένη τεχνογνωσία μας στον τομέα του περιβάλλοντος, μπορούμε να συνδέσουμε το θέμα των δασών με άλλα περιβαλλοντικά ζητήματα, όπως το κλίμα, η γεωργία, οι μεταφορές και η βιοποικιλότητα προκειμένου να βελτιώσουμε και να συμπληρώσουμε τις γνώσεις μας σχετικά με τις πιέσεις που ασκούνται στα δασικά οικοσυστήματα.

Annemarie Bastrup-Birk

Συνέντευξη που δημοσιεύθηκε στο τεύχος 1/2016 του ενημερωτικού δελτίου του ΕΟΠ, με ημερομηνία Μαρτίου 2016.