Article

Κάθε ανάσα που παίρνεις - Η ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα στην Ευρώπη

Αλλαγή γλώσσας

Αυτή η ιστοσελίδα έχει περιορισμένη λειτουργικότητα με απενεργοποιημένο javascript . Παρακαλώ βεβαιωθείτε ότι είναι ενεργοποιημένο το javascript στο browser .

Article Δημοσίευση 02/03/2009 Τελευταία τροποποίηση : 11/05/2021

* Τα πρόσωπα σε αυτή την ιστορία είναι φανταστικά. Ωστόσο, τα στοιχεία είναι πραγματικά. Η ιστορία διαδραματίζεται στις 27 Ιουλίου 2008 όταν εκδόθηκε προειδοποίηση για την ποιότητα του αέρα στις Βρυξέλλες.

Η Άννα είναι 37 ετών και ζει στο κέντρο των Βρυξελλών. Η ίδια και ο νεαρός γιος της Γιόχαν σχεδιάζουν να κάνουν μια εκδρομή έξω από την πολυσύχναστη πόλη. Η Άννα υποφέρει από άσθμα και ο γιατρός της την έχει προειδοποιήσει για τους κινδύνους της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και ιδιαίτερα τις πολύ θερμές καλοκαιρινές ημέρες.

Η Άννα έχει ακουστά για το νέφος στο Λονδίνο που την δεκαετία του 1950 σκότωσε 2.000 ανθρώπους μέσα σε μια εβδομάδα. Η ίδια θυμάται, από την παιδική της ηλικία, τα βραδινά δελτία ειδήσεων που έδειχναν νεκρά ψάρια όταν η «όξινη βροχή» πρωτοείδε το φως της δημοσιότητας τη δεκαετία του 1970.

Η μητρότητα και μία πρόσφατη κρίση άσθματος της έφεραν εύλογα στο νου την ατμοσφαιρική ρύπανση. Είναι γεγονός ότι εκπομπές μεγάλου αριθμού ατμοσφαιρικών ρύπων έχουν κατακλύσει ουσιαστικά την Ευρώπη από την παιδική ηλικία της Άννας. Ο αέρας, που αυτή και ο Γιόχαν αναπνέουν, έχει βελτιωθεί αρκετά συγκριτικά με το παρελθόν και η πολιτική για τον ατμοσφαιρικό αέρα αποτελεί μία από τις μεγάλες επιτυχίες αναφορικά με τις προσπάθειες που έχουν καταβληθεί από την ΕΕ σε περιβαλλοντικό επίπεδο. Πιο συγκεκριμένα, η πολιτική της ΕΕ έχει δραστικά μειώσει τις εκπομπές του θείου, που αποτελεί το βασικό συστατικό της «όξινης βροχής».

Αντίθετα, το άζωτο, που αποτελεί επίσης βασικό συστατικό της «όξινης βροχής», δεν έχει αντιμετωπιστεί στον ίδιο βαθμό και γι’ αυτό συνεχίζει να προκαλεί σημαντικά προβλήματα. Μία σημαντική μερίδα του αστικού πληθυσμού της Ευρώπης ζει ακόμη και σήμερα σε πόλεις όπου τα όρια που έχει θεσπίσει η ΕΕ για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα, τα οποία προστατεύουν την υγεία του ανθρώπου, υπερβαίνονται σε τακτική βάση. Κάθε χρόνο, πολύ περισσότεροι άνθρωποι πεθαίνουν πρόωρα από την ρύπανση του ατμοσφαιρικού αέρα από όσους χάνουν την ζωή τους από τροχαία ατυχήματα.

Ο ευρωπαϊκός στόχος για την επίτευξη επιπέδων ποιότητας ατμοσφαιρικού αέρα, που δεν θα προκαλούν βλάβες στην υγεία των ανθρώπων ή στο περιβάλλον, δεν έχει ακόμη επιτευχθεί. Η ανάλυση του ΕΟΠ εισηγείται ότι 15 από τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ δεν θα επιτύχουν έναν ή περισσότερους από τους νομικά δεσμευτικούς στόχους για το 2010 όσον αφορά τη μείωση των επιβλαβών ατμοσφαιρικών ρύπων.

Σωματίδια και όζον

Δύο ρύποι, τα λεπτά σωματίδια και το όζον σε επίπεδο εδάφους, αναγνωρίζονται, κατά κανόνα, σήμερα ως οι πιο σημαντικοί από πλευράς επιπτώσεων στην υγεία του ανθρώπου. Η παρατεταμένη έκθεση σε υψηλά επίπεδα ρύπων μπορεί να οδηγήσει σε σειρά επιπτώσεων στην υγεία, που κυμαίνονται από ήπιο ερεθισμό του αναπνευστικού συστήματος έως τον πρόωρο θάνατο.

Τα σωματίδια, ένας όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια ποικιλία μικροσκοπικών σωματιδίων που προέρχονται από πηγές όπως τα καυσαέρια των οχημάτων και τις εστίες θέρμανσης σε κατοικίες, προσβάλλουν τους πνεύμονες. Η έκθεση μπορεί να βλάψει ανθρώπους κάθε ηλικίας ενώ οι άνθρωποι με καρδιακά και αναπνευστικά προβλήματα κινδυνεύουν ιδιαίτερα.

Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του ΕΟΠ, από το 1997 ο αστικός πληθυσμός της Ευρώπης σε ποσοστό έως 50% μπορεί να εκτεθεί σε συγκεντρώσεις σωματιδίων πάνω από τα όρια που έχουν τεθεί από την ΕΕ για την προστασία της ανθρώπινης υγείας. Ποσοστό έως και 61% του αστικού πληθυσμού μπορεί να έχει ήδη εκτεθεί σε επίπεδα όζοντος που υπερβαίνουν τον στόχο της ΕΕ. Έχει υπολογιστεί ότι τα PM_2.5 (λεπτά σωματίδια) στον αέρα μειώνουν το στατιστικό προσδόκιμο ζωής στην ΕΕ κατά χρονικό διάστημα που υπερβαίνει τους οκτώ μήνες.

Ο ΕΟΠ έχει παρατηρήσει ότι, ενώ οι εκπομπές αυτών των δύο βασικών ατμοσφαιρικών ρύπων έχουν μειωθεί από το 1997, οι μετρούμενες συγκεντρώσεις στον αέρα που αναπνέουμε έχουν παραμείνει κατά το μεγαλύτερο μέρος τους οι ίδιες. Μέχρι τώρα δεν γνωρίζουμε για ποιο λόγο δεν έχουν αποκλιμακωθεί οι συγκεντρώσεις στο περιβάλλον, αλλά αυτό θα μπορούσε να οφείλεται σε συνδυασμό πολλών παραγόντων. Οι αυξημένες θερμοκρασίες που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή θα μπορούσαν να επηρεάζουν την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα. ενδεχομένως να είμαστε στο ακραίο σημείο υποδοχής της ρύπανσης από άλλες ηπείρους. Ένας άλλος παράγοντας είναι οι φυσικές εκπομπές οζονογόνων ουσιών που εκλύονται από τα δέντρα για παράδειγμα.

Μια μέρα στην εξοχή

Η Άννα σχεδιάζει να περάσει μια μέρα στην εξοχή με τον Γιόχαν. Πριν φύγουν από το διαμέρισμά τους, η Άννα συνδέεται με το IRCEL, μία διαδικτυακή κυβερνητική υπηρεσία η οποία παρέχει έναν κόμβο τακτικής πληροφόρησης για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα σε ολόκληρο το Βέλγιο. Χρησιμοποιώντας χάρτες, η Άννα μπορεί να μελετήσει ενδείξεις και προβλέψεις, ανάμεσα σε άλλα, για τα σωματίδια, το όζον, το διοξείδιο του αζώτου και το διοξείδιο του θείου. Τα δεδομένα αναμεταδίδονται στο δίκτυο από σταθμούς παρακολούθησης που βρίσκονται εγκατεστημένοι σε ολόκληρη την χώρα.

Οι βελτιώσεις, που έχουν λάβει χώρα όσον αφορά την παρακολούθηση και την διαθεσιμότητα πληροφοριών για την ατμοσφαιρική ρύπανση, είναι μία ακόμη από τις επιτυχίες των τελευταίων χρόνων. Για παράδειγμα, τα τοπικά στοιχεία για τα επίπεδα όζοντος διαβιβάζονται σήμερα στον «διαδικτυακό τόπο για το όζον» (¹) του ΕΟΠ, που παρέχει μια επισκόπηση της κατάστασης σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Η Άννα ξετυλίγει ένα χάρτη του Βελγίου, κάνοντας μεγέθυνση σε ένα σταθμό παρακολούθησης που βρίσκεται στο κέντρο των Βρυξελλών, σε απόσταση μικρότερη από δύο χιλιόμετρα από το σπίτι της.

Η ένδειξη, που έχει ληφθεί λίγα λεπτά πριν, δείχνει υψηλά επίπεδα όζοντος στις Βρυξέλλες. Όντως, ο ιστότοπος προβλέπει ότι τα επίπεδα θα υπερβούν τις τιμές στόχο της ΕΕ αργότερα μέσα στην μέρα και, ξανά, την επόμενη μέρα (Σχήμα 1).

Η Άννα φεύγει από την πολυκατοικία της και κατευθύνεται στον κοντινότερο σταθμό του μετρό, σε απόσταση 10 λεπτών με τα πόδια. Έξω, στον δρόμο, είναι εύκολο να δει κανείς –και να οσφρήσει- τις επιπτώσεις του κυκλοφοριακού προβλήματος της πόλης.

Οι εκπομπές καυσαερίων από αυτοκίνητα στο κέντρο των Βρυξελλών, και σε όλες τις μεγαλύτερες πόλεις, ερεθίζουν την αναπνευστική οδό, τα μάτια και τους πνεύμονες. Η Άννα και ο Γιόχαν κατευθύνονται στο τοπικό σταθμό τραίνων και πηγαίνουν στην εξοχή.

Λίγο μετά, η Άννα και ο Γιόχαν εισέρχονται σε ένα εθνικό πάρκο, ακριβώς έξω από τις Βρυξέλλες. Μια πινακίδα τους ενημερώνει ότι επισκέπτονται την τοποθεσία Natura 2000, ένα μέρος του οικολογικού δικτύου σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, που έχει δημιουργηθεί για να προστατεύσει τα φυσικά ενδιαιτήματα (οικοτόπους) και να διασώσει τη χλωρίδα και την πανίδα.

Σχ. 1/ Τοποθεσίες και επίπεδα του όζοντος από σταθμούς παρακολούθησης της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα στις Βρυξέλλες την Κυριακή 27 Ιουλίου 2008. Όταν η ένδειξη όζοντος είναι πάνω από τα επίπεδα ασφαλείας, απεικονίζεται ένα κόκκινο τριγωνάκι και η αυτοδιοίκηση πρέπει να το γνωστοποιήσει στο κοινό και να προτείνει μέτρα προφύλαξης. Πηγή: ΕΟΠ, 2008.

Άζωτο

Τι είναι όμως αυτή η μυρουδιά; Ένα τρακτέρ ψεκάζει υγρή κοπριά (υγρό λίπασμα) σε ένα χωράφι, όχι πολύ μακριά τους. Αυτό προκαλεί ερεθισμό, σκέφτεται η Άννα, αλλά αποτελεί μέρος της πραγματικής ζωής στην ύπαιθρο, η οποία παρουσιάζεται με έναν μάλλον πιο ρομαντικό τρόπο στα εικονογραφημένα βιβλία του Γιόχαν.

Η έντονη μυρουδιά αυτή προκαλείται από συνολικά 40 στον αριθμό, διαφορετικές χημικές ουσίες που εκπέμπονται από την κοπριά. Μία από αυτές είναι η αμμωνία (NH₃), μία πτητική ένωση του αζώτου. Σε πολύ υψηλές συγκεντρώσεις, η NH₃ είναι καυστική και μπορεί να προκαλέσει βλάβες στην αναπνευστική οδό. Ωστόσο, τα επίπεδα δεν είναι επικίνδυνα για την υγεία του ανθρώπου. Η Άννα μπορεί να πάρει μια ανάσα, αν και δύσοσμη, βγάζοντας έναν αναστεναγμό ανακούφισης.

Το άζωτο είναι μία θεμελιώδης θρεπτική ουσία στη φύση. Τύποι του δραστικού αζώτου χρησιμοποιούνται από το σώμα μας για την παραγωγή πρωτεϊνών. Ωστόσο, η περίσσεια του αζώτου μπορεί να προκαλέσει σοβαρά περιβαλλοντικά και υγειονομικά προβλήματα.

Η «όξινη βροχή» σχηματίζεται όταν τα επίπεδα του θείου και των οξειδίων του αζώτου στον ατμοσφαιρικό αέρα είναι υψηλά. Μία από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της ασκούμενης πολιτικής κατά της ατμοσφαιρικής ρύπανσης τις τελευταίες δεκαετίες είναι η μαζική μείωση των εκπομπών του διοξειδίου του θείου. Οι 32 χώρες μέλη του ΕΟΠ μείωσαν τις εκπομπές του θείου κατά 70% μεταξύ των ετών 1990 και 2006. Το άζωτο, από την άλλη μεριά, δεν έχει αντιμετωπιστεί με τέτοια επιτυχία.

Με την μείωση των εκπομπών του θείου, το άζωτο είναι σήμερα το κυρίαρχο οξειδωτικό στοιχείο στον αέρα μας. Η γεωργία και οι μεταφορές είναι οι κύριες πηγές της ρύπανσης από άζωτο. Η γεωργία από μόνη της ευθύνεται για περισσότερο από το 90% των εκπομπών της αμμωνίας (NH₃).

Ξαφνικά ο Γιόχαν, ο οποίος περπατούσε κάπως άτσαλα, χάνει την ισορροπία του και πέφτει σε μία συστάδα από αγκαθωτές τσουκνίδες. Η Άννα, αφού τον σήκωσε και τον καθάρισε, παρατήρησε ότι υπήρχαν τσουκνίδες παντού. Η ίδια είχε ζωηρές παιδικές αναμνήσεις από τσουκνίδες στο κήπο ενός γείτονά της. Τότε οι τσουκνίδες αναπτύσσονταν γύρω από έναν σωρό κοπροχώματος που χρησίμευε επίσης ως χώρος απόθεσης κοπριάς πουλερικών. Αυτό που έβλεπε τώρα δεν ήταν μία απλή σύμπτωση. Το αγκαθωτό αυτό φυτό είναι ένας ενδείκτης υψηλών συγκεντρώσεων αζώτου σε εδάφη.

Ο «ευτροφισμός» είναι η πιθανότερη αιτία αυτής της εκρηκτικής ανάπτυξης αγκαθωτών τσουκνίδων γύρω από τον Γιόχαν. Αυτό συμβαίνει όταν πολλές χημικές θρεπτικές ουσίες, όπως το άζωτο

(N) είναι διαθέσιμες σε ένα χερσαίο ή υδάτινο οικοσύστημα. Στο νερό, λαμβάνουν χώρα η υπερβολική φυτική ανάπτυξη και η συνακόλουθη αποσύνθεση, η οποία , με την σειρά της οδηγεί σε περαιτέρω επιπτώσεις συμπεριλαμβανομένης της εξάντλησης του οξυγόνου. Τα ψάρια και άλλα ζώα και φυτά τελικά ασφυκτιούν καθώς η παροχή οξυγόνου εξαντλείται.

Η αφθονία των τσουκνίδων, εδώ, υποδηλώνει ότι, παρότι πρόκειται για ένα προστατευόμενο φυσικό ενδιαίτημα, η τοποθεσία Natura 2000 δεν είναι απρόσβλητη από εναέριες εναποθέσεις αζώτου. Η περίφραξη της περιοχής δεν προσφέρει καμία άμυνα. Στην πραγματικότητα, η κατασκευή ενός θερμοκηπίου γύρω από την περιοχή θα ήταν ο μόνος τρόπος καθολικής προστασίας από αερομεταφερόμενες ουσίες

Οι προσπάθειες μετριασμού των επιπτώσεων από την κλιματική αλλαγή θα βελτιώσουν την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα

Τον Ιανουάριο του 2008, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε δέσμη μέτρων για το κλίμα και την ενέργεια ώστε να:

μειωθούν οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά 20% μέχρι το 2020
αυξηθεί το μερίδιο ανανεώσιμων μορφών ενέργειας κατά 20% μέχρι το 2020
βελτιωθεί η ενεργειακή αποτελεσματικότητα κατά 20% μέχρι το 2020.

Οι προσπάθειες που απαιτείται να καταβληθούν για την επίτευξη αυτών των στόχων θα μειώσουν, επίσης, την ατμοσφαιρική ρύπανση στην Ευρώπη. Για παράδειγμα, οι βελτιώσεις όσον αφορά την ενεργειακή αποτελεσματικότητα και η αυξημένη χρήση ανανεώσιμων μορφών ενέργειας θα οδηγήσουν από κοινού στη μείωση των ποσοτήτων καύσης ορυκτών καυσίμων, την βασική πηγή ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Οι θετικές αυτές παράπλευρες επιδράσεις αναφέρονται ως «παράλληλα οφέλη» της πολιτικής για την κλιματική αλλαγή.

Έχει υπολογιστεί ότι η παραπάνω δέσμη μέτρων θα μειώσει το κόστος για την επίτευξη των στόχων για την ρύπανση κατά 8,5 δισεκατομμύρια ευρώ κατ’ έτος. Η εξοικονόμηση χρημάτων όσον αφορά τις υγειονομικές υπηρεσίες στην Ευρώπη θα μπορούσε να φτάσει έως το εξαπλάσιο αυτού του αριθμού.

Μελλοντικές προοπτικές

Επειδή η ρύπανση του ατμοσφαιρικού αέρα δεν γνωρίζει εθνικά σύνορα, το πρόβλημα είναι ανάγκη να αντιμετωπιστεί σε διεθνές επίπεδο. Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τη διασυνοριακή ατμοσφαιρική ρύπανση μεγάλης απόστασης (Σύμβαση LRTAP) που εγκρίθηκε το 1979, υπογράφηκε από 51 χώρες και αποτελεί την βάση του διεθνούς αγώνα για την αντιμετώπιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης.

Παράλληλα, η ΕΕ έχει αναπτύξει πολιτικές που περιορίζουν τις συνολικές εκπομπές κάθε κράτους μέλους, θέτοντας νομικά δεσμευτικά όρια. Η «οδηγία σχετικά με τα Εθνικά Ανώτατα Όρια Εκπομπών» (NECD) αποτελεί βασική πολιτική της ΕΕ. Καθορίζει «ανώτατα όρια» ή όρια για τέσσερις ρύπους: το διοξείδιο του θείου (SO₂), τα οξείδια του αζώτου (NO_X), πτητικές οργανικές ενώσεις άνευ μεθάνης (NMVOCs) και την αμμωνία (NH₃). Τα κράτη μέλη πρέπει να επιτύχουν αυτά τα όρια μέχρι το 2010.

Ο ΕΟΠ θεωρεί ότι απαιτούνται ακόμη παραπέρα μειώσεις εκπομπών προκειμένου να προστατευθεί κατάλληλα το περιβάλλον και η υγεία. Μία ανάλυση του ΕΟΠ των πιο πρόσφατων στοιχείων (²) αναφορικά με την NECD δείχνει ότι τα 15 κράτη μέλη αναμένεται να αποτύχουν, όσον αφορά την συμμόρφωση με τουλάχιστον ένα από τα τέσσερα ανώτατα όρια, ενώ 13 κράτη αναμένονται να μην συμμορφωθούν με τα ανώτατα όρια για τους 2 αζωτούχους ρύπους, τα NO_X και την NH₃ (³).

Το 2009, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προγραμματίζει να δημοσιεύσει μία πρόταση για την αναθεώρηση της τρέχουσας NECD, η οποία θα συμπεριλαμβάνει αυστηρότερα ανώτατα όρια για το έτος 2020. Είναι πιθανόν να προταθούν, για πρώτη φορά, εθνικά όρια για τα λεπτά σωματίδια (PM_2.5).Η NECD αναφέρεται στις οδηγίες για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα, που θέτουν οριακές τιμές και στοχοθετημένες τιμές για τους σημαντικούς αέριους ρύπους. Τον Απρίλιο του 2008 εκδόθηκε μία νέα οδηγία που ονομάζεται Πρόγραμμα «Καθαρός αέρας για την Ευρώπη» (CAFE). Για πρώτη φορά, η οδηγία αυτή ορίζει νομικά δεσμευτικές οριακές τιμές για τις συγκεντρώσεις λεπτών σωματιδίων (PM_2.5) που αναμένεται να επιτευχθούν το 2015. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, επίσης, καταδικάζει τις χώρες που απέτυχαν να συμμορφωθούν με παλαιότερα όρια και, όπου δεν σκιαγραφούνται επαρκή μέτρα για την βελτίωση των επιδόσεων, ξεκίνησε διαδικασίες επί παραβάσει κατά των υπόλογων χωρών.

Αργότερα, το ίδιο βράδυ, η Άννα, ενώ παρακολουθούσε το βραδινό δελτίο ειδήσεων, διαπίστωσε ότι εκδόθηκε προειδοποίηση για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα από την κυβέρνηση ανταποκρινόμενη στα υψηλά επίπεδα όζοντος που υπερέβησαν τα κοινοτικά κατώτερα όρια. Η προειδοποίηση συνιστά στους ανθρώπους με αναπνευστικά προβλήματα να λάβουν μέτρα προφύλαξης όπως την αποφυγή επίπονης άσκησης ενόσω τα επίπεδα του όζοντος παραμένουν υψηλά.

Παραπομπές

Coordination Centre for Effects, Data Centre of the International Cooperative Programme on Modelling and Mapping of Critical Levels and Loads and Air Pollution Effects, Risks and Trends (Κέντρο συντονισμού όσον αφορά τις συνέπειες, κέντρο δεδομένων του διεθνούς προγράμματος συνεργασίας για τη χαρτογράφηση των κρίσιμων φορτίων και επιπέδων και των συνεπειών, κινδύνων και τάσεων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης) (ICP Modelling and Mapping, ICP M&M).

Οδηγία 2008/50/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 21ης Μαΐου 2008 για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα και καθαρότερο αέρα για την Ευρώπη.

ΕΟΠ, 2006. Air quality and ancillary benefits of climate change policies (Ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα και περαιτέρω οφέλη από τις πολιτικές για την κλιματική αλλαγή), Τεχνική έκθεση του ΕΟΠ αριθ. 4/2006.

EEA, 2008a. The NEC Directive status report. (Η έκθεση κατάστασης για την οδηγία NEC). Τεχνική έκθεση του ΕΟΠ αριθ. 9/2008.

EEA, 2008b. Annual European Community LRTAP Convention emission inventory report 2008. (Ετήσια έκθεση του 2008 της Ευρωπαϊκής Κοινότητας για την απογραφή εκπομπών σύμφωνα με την σύμβαση για την Διασυνοριακή Ατμοσφαιρική Ρύπανση Μεγάλης ΑπόστασηςLRTAP) .Τεχνική έκθεση του ΕΟΠ αριθ. 7/2008.

ΕΟΠ, 2009. Assessment of ground-level ozone within the EEA member countries with focus on long-term trends (Εκτίμηση του όζοντος σε επίπεδο εδάφους στο εσωτερικό των κρατών μελών του ΕΟΠ με έμφαση στις μακροπρόθεσμες τάσεις) (υπό εκπόνηση).

ΕΟΠ. Core set indicator CSI-04: Exceedance of air quality limit values in urban areas.

EEA Ozone web. Ozone pollution across Europe (Κεντρική δέσμη δεικτών CSI-04. Υπέρβαση των οριακών τιμών για τον ατμοσφαιρικό αέρα σε αστικές περιοχές. Δικτυακός τόπος για το όζον του ΕΟΠ. Ρύπανση του όζοντος σε ολόκληρη την Ευρώπη).

Ευρωπαϊκή Επιτροπή 2002. Έκτο κοινοτικό πρόγραμμα δράσης για το περιβάλλον της Ευρωπαϊκής Κοινότητας για την περίοδο 20022012 (1600/2002/ΕΚ).

Ευρωπαϊκή Επιτροπή 2005α. Γενική Διεύθυνση Ενέργειας και Μεταφορών.

Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Θεματική στρατηγική για την ατμοσφαιρική ρύπανση (2005). Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. COM (2005) 446 τελικό και δελτίο Τύπου.

Ευρωπαϊκή Επιτροπή 2005β. Θεματική στρατηγική για την ατμοσφαιρική ρύπανση (2005). Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. COM (2005) 446 τελικό.

Διεθνές Ινστιτούτο Εφαρμοσμένης Ανάλυσης Συστημάτων (IIASA), 2008. «National Emission Ceilings for 2020 based on the 2008 Climate & Energy Package»(Εθνικά ανώτατα όρια εκπομπών για το 2020 βάσει της δέσμης μέτρων του 2008 για την ενέργεια και το κλίμα). Έκθεση ανάλυσης σεναρίου αριθ. 6. Διεθνές Ινστιτούτο Εφαρμοσμένης Ανάλυσης Συστημάτων, Ιούλιος 2008.

Ειδική ομάδα για το δραστικό άζωτο (TFNr), Σύμβαση για την Διασυνοριακή Ατμοσφαιρική Ρύπανση Μεγάλης Απόστασης.

(¹) Μόλυνση από το όζον σε ολόκληρη την Ευρώπη: http://www.eea.europa.eu/maps/ozone. Αναπτύσσεται μία ανάλογη υπηρεσία που θα παρέχει τοπική ενημέρωση για τα επίπεδα των σωματιδίων σε ολόκληρη την Ευρώπη.

(²) H έκθεση κατάστασης για την οδηγία εθνικών ανώτατων ορίων (NEC) (Τεχνική έκθεση ΕΟΠ αριθ. 9/2008) τεκμηριώνει τα στοιχεία που υποβλήθηκαν επίσημα από τα κράτη μέλη στο τέλος του 2007.

(³) Το Βέλγιο, η Γαλλία, η Γερμανία και η Ολλανδία θεωρούν ότι νέες πολιτικές και νέα μέτρα, που δεν έχουν ακόμη θεσπιστεί, θα τους βοηθήσουν να επιτύχουν τα ανώτατα όρια εκπομπών για το 2010. Επιπρόσθετα, αρκετά άλλα κράτη μέλη θεωρούν ότι θα επιτύχουν τα αρχικά ανώτατα όρια που έχουν τεθεί.