Η ποιότητα του αέρα παραμένει φλέγον ζήτημα για πολλούς Ευρωπαίους

Η φετινή έκθεση υπογραμμίζει το γεγονός ότι οι συγκεντρώσεις ατμοσφαιρικής ρύπανσης ανά την Ευρώπη συνεχίζουν, σταδιακά, να μειώνονται . Ωστόσο, εξακολουθούμε να βλέπουμε σημαντικές επιπτώσεις στην υγεία. Η ατμοσφαιρική ρύπανση συνεχίζει να υποβαθμίζει την ποιότητα ζωής λόγω των ασθενειών που προκαλεί. Η επικαιροποιημένη έκθεσή μας παρέχει επίσης μια νέα εκτίμηση των επιπτώσεων των πιο επιβλαβών ατμοσφαιρικών ρύπων για την υγεία, όπως τα αιωρούμενα σωματίδια PM_2.5 που εκτιμάται ότι προκάλεσαν 467.000 πρόωρους θανάτους το 2013 σε 41 ευρωπαϊκές χώρες.

Οι κίνδυνοι της ατμοσφαιρικής ρύπανσης για την υγεία είναι ευρέως γνωστοί, χάρη σε οργανισμούς όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, οι δε άνθρωποι στην Ευρώπη συνειδητοποιούν ολοένα και περισσότερο τη σοβαρότητα του προβλήματος. Και είμαστε εκτεθειμένοι σε αυτό κάθε μέρα. Μπορεί να μη το βλέπουμε, το νιώθουμε όμως πραγματικά όταν τα επίπεδα ρύπανσης είναι υψηλά.

Η έκθεση υπογραμμίζει τις επιπτώσεις των οδικών μεταφορών στην ατμοσφαιρική ρύπανση, οι οποίες απασχόλησαν πρόσφατα την κοινή γνώμη, ιδίως σε ό,τι αφορά κάποιες ευρωπαϊκές πόλεις, όπως το Παρίσι και το Λονδίνο.

Οι οδικές μεταφορές είναι η κύρια πηγή εκπομπής διοξειδίου του αζώτου (NO₂), ενός από τους βασικούς ρύπους που βλάπτουν την υγεία μας. Ο εν λόγω ρύπος είναι επίσης πρόδρομη ένωση του όζοντος και των αιωρούμενων σωματιδίων που μπορούν να σχηματίζονται στον αέρα. Οι μεταφορές αποτελούν επίσης σημαντική πηγή πρωτογενών αιωρούμενων σωματιδίων, όχι μόνο λόγω της κατανάλωσης καυσίμων αλλά και εξαιτίας των ελαστικών και των φρένων και, τέλος, αποτελούν πολύ σημαντική πηγή εκπομπής αερίων θερμοκηπίου.

Οι οδικές μεταφορές καλύπτουν επίσης μεγάλο μέρος των αστικών δημοσίων χώρων, παράδειγμα αποτελεί η κυκλοφοριακή συμφόρηση. Επιπλέον, προκαλούν θόρυβο. Πρόκειται επομένως για πολυδιάστατο πρόβλημα.

Βεβαίως, κανείς δεν αμφισβητεί τον σημαντικό ρόλο που διαδραματίζουν οι μεταφορές και η κινητικότητα στην καθημερινή μας ζωή, αλλά η μετακίνησή μας μπορεί να γίνει πιο βιώσιμη. Βλέπουμε ήδη πολλές πόλεις ανά την Ευρώπη να λαμβάνουν μέτρα σε μια προσπάθεια να θεσπίσουν πιο βιώσιμα συστήματα κινητικότητας. Μέτρα όπως τα τέλη κυκλοφοριακής συμφόρησης είναι βραχυπρόθεσμες μόνο λύσεις, οπότε και πρέπει να εξετάσουμε πιο μακροπρόθεσμες θεμελιώδεις και καινοτόμες αλλαγές για τα συστήματα μεταφορών ώστε να βελτιώσουμε συνολικά τις συνθήκες διαβίωσής μας.

Σε ό,τι αφορά τις ξυλόσομπες και τα τζάκια, το πρόβλημα είναι μεγαλύτερο απ' όσο πιστεύουν οι άνθρωποι, ιδίως τον χειμώνα. Πολλοί από αυτούς, ιδίως στην ανατολική και τη βόρεια Ευρώπη, ανάβουν τα τζάκια ή τις ξυλόσομπές τους, τα οποία προκαλούν σημαντικές εκπομπές αιωρούμενων σωματιδίων PM_2.5. Η κατανάλωση καυσίμων κάθε είδους για τη θέρμανση κατοικιών, εμπορικών και δημόσιων κτιρίων είναι ουσιαστικά η μεγαλύτερη πηγή εκπομπών σωματιδίων PM_2.5. Ο συγκεκριμένος τομέας εκπέμπει πάνω από το ήμισυ του συνόλου των αιωρούμενων σωματιδίων PM_2.5 σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Ένα ακόμα πρόβλημα κατά τη χειμερινή περίοδο μπορεί να είναι αυτό των ήπιων καιρικών συνθηκών, οπότε και οι περισσότερες από αυτές τις εκπομπές τείνουν να παραμένουν κοντά στο έδαφος λόγω της θερμικής αναστροφής. Υπό αυτές τις συνθήκες, ψυχρότερος αέρας παραμένει στα χαμηλότερα στρώματα της ατμόσφαιρας. Ο ψυχρότερος αέρας, ο οποίος είναι πιο πυκνός, αποτρέπει την ανάμειξη και διασπορά των εκπομπών προς τα υψηλότερα στρώματα της ατμόσφαιρας, οπότε και η ρύπανση παραμένει κοντά στο έδαφος.

Μία από τις βασικές συνεισφορές του ΕΟΠ είναι να παρέχει τη γνώση και τα δεδομένα που απαιτούνται προκειμένου οι ιθύνοντες να λαμβάνουν πιο εμπεριστατωμένες αποφάσεις σχετικά με την ποιότητα του αέρα. Το έργο που επιτελούμε αφορά επίσης την ενημέρωση της κοινής γνώμης σχετικά με το πρόβλημα, η οποία είναι εξίσου σημαντική.

Συλλέγουμε επίσημα δεδομένα σχετικά με την ατμοσφαιρική ρύπανση από ευρωπαϊκές χώρες, τα οποία χρησιμοποιούμε στη συνέχεια για τις τακτικές αξιολογήσεις μας όσον αφορά την ποιότητα του αέρα μέσω εκθέσεων και δεικτών. Ανταλλάσσουμε επίσης τα δεδομένα μας σχετικά με την ατμοσφαιρική ρύπανση με άλλους ενδιαφερόμενους, συμπεριλαμβανομένου του κοινού, δημόσιων εθνικών ή περιφερειακών αρχών και του δορυφορικού προγράμματος Copernicus της ΕΕ. Συμμετέχουμε τακτικά σε σεμινάρια, διασκέψεις και συνεδριάσεις ανά την Ευρώπη και διεθνώς ώστε να μοιραζόμαστε και να συζητάμε το θέμα και τα πορίσματά μας, τα οποία βοηθούν τους ιθύνοντες να αναλαμβάνουν δράσεις. Η ατμοσφαιρική ρύπανση συνδέεται με ένα ευρύ φάσμα τομέων πολιτικής, οπότε μία από τις προτεραιότητές μας είναι και η προώθηση ολοκληρωμένων διατομεακών πολιτικών και μέτρων.

Η μεγάλη πλειονότητα των δεδομένων μας συλλέγεται μέσω σταθερών σταθμών παρακολούθησης της ποιότητας του αέρα, οι οποίοι λειτουργούν υπό την εποπτεία εθνικών και τοπικών αρχών στα κράτη μέλη μας. Ωστόσο, εξετάζουμε τώρα τη χρήση και άλλων τεχνολογιών, όπως η συλλογή δεδομένων μέσω δορυφόρων στο πλαίσιο του προγράμματος Copernicus της ΕΕ. Πρόκειται για μια σχετικά νέα ιδέα. Ο ΕΟΠ συνεργάζεται με τις υπηρεσίες του Copernicus για θέματα ατμόσφαιρας, στην ομάδα δε του ΕΟΠ για την ποιότητα του αέρα χρησιμοποιούμε ορισμένα από τα δεδομένα αυτά στο έργο μας. Συνδυάζοντας τις πληροφορίες από τους δορυφόρους με τη μοντελοποίηση, μπορούμε να έχουμε μια καλύτερη εικόνα για τη χωρική κατανομή των συγκεντρώσεων ρύπων. Οπότε, αντί να λαμβάνουμε δεδομένα ανά διαστήματα από ορισμένους μόνο σταθμούς μέτρησης, μπορούμε να έχουμε μια πολύ ευρύτερη εικόνα. Είναι όμως σημαντικό να μπορούμε να επιβεβαιώνουμε τα αποτελέσματα των μοντέλων με πραγματικές παρατηρήσεις, γι' αυτό και είναι επιτακτική ανάγκη για τον ΕΟΠ να λαμβάνει δεδομένα από όλες τις χώρες της Ευρώπης.

Αρχίζουμε επίσης να εξετάζουμε την παρακολούθηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στο επίπεδο του πολίτη, με τη χρήση αισθητήρων. Πρόκειται για μια νέα πηγή πληροφοριών, αλλά η ακρίβεια αυτών των συσκευών χρήζει περαιτέρω βελτίωσης. Δεν είναι ακόμη απολύτως αξιόπιστες αλλά αποτελούν μια αναδυόμενη τεχνολογία και ένα σπουδαίο μέσο ευαισθητοποίησης του κοινού και κοινωνικής συμμετοχής στην αντιμετώπιση των προβλημάτων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Κάποια στιγμή θα μπορούσε και αυτή η τεχνολογία να χρησιμεύσει ως καλή συμπληρωματική πηγή πληροφοριών.

Alberto González Ortiz

Συνέντευξη που δημοσιεύθηκε στο τεύχος 04/2016 του ενημερωτικού δελτίου του ΕΟΠ, με ημερομηνία Δεκεμβρίου 2016.