Milieu en gezondheid

De gezondheid en het welzijn van de mens zijn nauw verbonden met de toestand van het milieu. Een natuurlijke omgeving van goede kwaliteit voorziet in basisbehoeften, namelijk schone lucht, zuiver water, vruchtbare grond voor voedselproductie, en energie en grondstoffen. Groene infrastructuur dient ook om het klimaat te reguleren en overstromingen te voorkomen. De toegang tot groene zones en watergebieden biedt ook belangrijke mogelijkheden voor recreatie en is bevorderlijk voor het welzijn.

Aan de andere kant wordt de mens via het milieu blootgesteld aan verontreinigde lucht, lawaai en gevaarlijke chemische stoffen. In haar verslag over de preventie van ziekten door een gezonde omgeving schat de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) dat milieustressfactoren verantwoordelijk zijn voor 12 tot 18 % van alle sterfgevallen in de 53 landen van de WHO-regio Europa. Verbetering van de kwaliteit van het milieu op cruciale gebieden zoals lucht, water en lawaai kan ziekten voorkomen en de menselijke gezondheid bevorderen.

Luchtverontreiniging is verreweg het grootste milieurisico voor de gezondheid in Europa en wordt geassocieerd met hartziekten, beroertes, longziekten en longkanker. Naar schatting meer dan 400 000 vroegtijdige sterfgevallen per jaar in de EU zijn het gevolg van blootstelling aan luchtverontreiniging. Blootstelling aan lawaai van verkeer of fabrieken kan leiden tot ergernis, slaapstoornissen en een daarmee samenhangende toename van het risico op hoge bloeddruk en hart- en vaatziekten.

Ook de blootstelling aan gevaarlijke chemische stoffen is een belangrijke reden tot bezorgdheid. Via verontreinigde lucht, vervuild water, consumentenproducten en voeding kunnen mensen in hun dagelijks leven aan allerlei chemische stoffen worden blootgesteld. Bepaalde gevaarlijke chemische stoffen blijven lang in het milieu aanwezig en stapelen zich in de voedselketen op, wat betekent dat het lang duurt voordat een vermindering van de uitstoot van die stoffen tot een geringere blootstelling leidt. Bovendien is het aannemelijk dat de blootstelling van mens en milieu nog verder zal toenemen gezien de hoeveelheid en de verscheidenheid aan tegenwoordig gebruikte chemische stoffen en de aanhoudende groei van de chemische productie. Dit geeft aanleiding tot bezorgdheid over de gezondheidsgevolgen van blootstelling aan mengsels van chemische stoffen gedurende ons hele leven, met name tijdens kwetsbare levensstadia zoals zwangerschap, de eerste jaren na de geboorte en de oude dag.

De klimaatverandering leidt ook tot onmiddellijke bedreigingen voor de gezondheid in de vorm van hittegolven en wijzigingen in de patronen van infectieziekten en allergenen.

De kwaliteit van het zwemwater is in de hele EU over het algemeen hoog en gaat er gestaag op vooruit als gevolg van investeringen in riolering, een betere behandeling van afvalwater en de vermindering van vervuiling door landbouwbedrijven.

Meer en meer feiten wijzen erop dat milieurisico’s niet gelijk over de samenleving zijn verdeeld maar dat sociaal achtergestelde en kwetsbare bevolkingsgroepen onevenredig sterk worden getroffen. De sociaaleconomische status van een persoon beïnvloedt de mate waarin hij aan milieustressfactoren wordt blootgesteld, aangezien armere mensen vaker in een onderkomen omgeving wonen. Bovendien kunnen sociaal achtergestelde mensen door bestaande gezondheidsproblemen, slechte voedingspatronen en specifiek gedrag zoals roken of gebrek aan beweging gevoeliger zijn voor de effecten van milieustressfactoren. Zij kunnen ook te maken hebben met beperkingen om zich aan milieurisico’s aan te passen of om deze te vermijden.

Beleid

Het zevende milieuactieprogramma (7e MAP) vermeldt als prioritaire doelstelling 3 ‘het beschermen van de burgers van de Unie tegen milieugerelateerde problemen en risico’s voor de volksgezondheid en het welzijn’ (EU, 2013) en erkent daarmee het intrinsieke verband tussen de toestand van het milieu en levenskwaliteit. De in het 7e MAP verwoorde visie (‘In 2050 leiden we een goed leven, binnen de ecologische grenzen van de planeet’) stoelt op het feit dat de menselijke samenleving fundamenteel afhangt van ondersteunende ecosystemen.

Op EU-niveau is een ruime waaier aan beleidsmaatregelen opgezet om de milieueffecten op de gezondheid aan te pakken. Enkele voorbeelden uit de belangrijkste beleidsterreinen op milieugebied zijn:

• het Beleidspakket schone lucht voor Europa;
• de EU-strategie voor aanpassing aan de klimaatverandering;
• de richtlijn omgevingslawaai; en de
• de verordening inzake de registratie en beoordeling van en de autorisatie en beperkingen ten aanzien van chemische stoffen (REACH).

Het Europees milieu- en gezondheidsproces, geleid door WHO Europe, heeft tot doel de sectoren milieu en gezondheid samen te brengen en gemeenschappelijke oplossingen te bevorderen, met name om de milieugerelateerde gezondheidsdoelstellingen en streefdoelen van de Agenda 2030 voor duurzame ontwikkeling te bereiken. In de Verklaring van Ostrava van 2017 hebben de ministers en vertegenwoordigers van landen uit de WHO-regio Europa een intersectorale en inclusieve aanpak vastgesteld om het milieu en de gezondheid te verbeteren.

Wat doet het Europees Milieuagentschap op het gebied van milieu en gezondheid?

Het Europees Milieuagentschap werkt met nationale en internationale partners samen om kennis op te bouwen over de verbanden tussen milieu, gezondheid en welzijn. Het Agentschap onderzoekt hoe het milieu aan het welzijn van de mens bijdraagt, maar ook de blootstelling aan en de gezondheidsgevolgen van specifieke milieustressfactoren zoals luchtverontreiniging, lawaai, chemische stoffen en klimaatverandering. Uiteindelijk is onze gezondheid het resultaat van een combinatie van blootstellingen aan milieustressfactoren in de loop van de tijd, wat betekent dat bij de beoordeling van de milieuhygiëne een geïntegreerde aanpak moet worden gevolgd.

Het Europees Milieuagentschap ontwikkelt ook een nieuwe invalshoek door te onderzoeken hoe sociale en demografische factoren het verband tussen milieu en gezondheid beïnvloeden. Er wordt nagegaan hoe de sociale status en de leeftijd van mensen hun blootstelling aan milieustressfactoren en de gevolgen daarvan op de gezondheid kunnen beïnvloeden.

De bekende milieustressfactoren die van invloed zijn op de menselijke gezondheid, zijn in Europa aan regelgeving onderworpen, en er wordt gewerkt aan terugdringing van de blootstelling. Er zijn echter ook nieuwe problemen waarvan we de milieufactor en de effecten op de gezondheid nog onvoldoende begrijpen. Denken we maar aan antimicrobiële resistentie of aan de veranderende blootstelling van mensen aan chemische stoffen in producten door de verschuiving naar een circulaire economie en toenemende recycling. Voor het herkennen van nieuwe milieurisico’s werkt het Europees Milieuagentschap samen met internationale netwerken van deskundigen, waaronder de Europese Commissie, de WHO en de Europese Autoriteit voor voedselveiligheid.

Het Agentschap levert een reeks thematische beoordelingen en indicatoren inzake luchtverontreiniging, geluidshinder, chemische stoffen en aanpassing aan de klimaatverandering.

Het Europees Milieuagentschap neemt deel aan het HBM4EU-initiatief. Het belangrijkste doel van dit initiatief is de menselijke biomonitoring in Europa te coördineren en te bevorderen. Op die manier wil HBM4EU zorgen voor beter bewijs van de daadwerkelijke blootstelling van burgers aan chemische stoffen en de mogelijke gezondheidsgevolgen daarvan, om zo het beleid te helpen vormgeven.

Het Europees Milieuagentschap draagt ook bij aan het informatieplatform voor chemische monitoring (IPCHeM) van de Europese Commissie. Via dat platform wordt de aanwezigheid van chemische stoffen en mengsels gedocumenteerd in relatie tot de mens en het milieu.