W kierunku całkowitego ograniczenia emisji zanieczyszczeń w Europie

Niemożliwe jest niedostrzeżenie podobieństw między pandemią, kryzysem klimatycznym i kryzysem bioróżnorodności. Naukowcy ostrzegali nas przed pandemią – istniały dość dokładne scenariusze – ale nikt do końca nie wiedział, jak ona się rozwinie.

Nie potrafimy stworzyć dokładnego obrazu świata, w którym średnia temperatura powietrza jest o dwa lub cztery stopnie Celsjusza wyższa niż obecnie. Nie wiemy, jakie będą punkty krytyczne dla całych ekosystemów. Wiemy tylko, że jeśli nie podejmiemy zdecydowanych działań ani nie zaczniemy dążyć do zmian systemowych, to perspektywa nie będzie optymistyczna, a czas ucieka. Mamy nadzieję, że pandemię można opanować w stosunkowo krótkim czasie. Odwrócenie szkód spowodowanych osiągnięciem punktu krytycznego zmian klimatycznych lub degradacji przyrody może się okazać znacznie trudniejsze.

Powiązania między tymi szybko i wolno postępującymi kryzysami a zanieczyszczeniem są jasne. Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza i redukcja emisji gazów cieplarnianych prawie zawsze idą w parze. Przeciwdziałanie zanieczyszczeniu wód i gleb przyniosłoby przyrodzie wiele korzyści. Ograniczenie zużycia zasobów i przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym również zmniejszyłoby zanieczyszczenie środowiska.

Wiele instytucji ds. zdrowia ostrzegało, że osoby z niektórymi schorzeniami mogą być bardziej narażone na COVID-19. Schorzenia te obejmują między innymi choroby układu oddechowego, które w pewnych przypadkach są konsekwencją złej jakości powietrza albo są przez nią nasilane.

W wyniku wprowadzonych surowych ograniczeń w przemieszczaniu się, stężenia niektórych istotnych zanieczyszczeń powietrza drastycznie spadły w wielu europejskich miastach. Te gwałtowne zmiany nie były pożądane – nie są zgodne z wzorem dobrze zarządzanej transformacji – ale pokazały, że jakość powietrza w miastach można radykalnie poprawić dzięki zmniejszeniu ruchu samochodowego i zmianie naszych obecnych sposobów przemieszczania się. 

Ludzkość i powstałe instytucje są przystosowane do skutecznego radzenia sobie z oczywistym i obecnym zagrożeniem. Niejasne, niewidoczne lub wolno postępujące katastrofy trudniej nam zrozumieć i im przeciwdziałać. Zanieczyszczenie środowiska jest jednym z takich wyzwań.

W większości miejsc w Europie powietrze nie wygląda na brudne, nie czuć w nim zanieczyszczeń, nie pachnie ani nie smakuje źle. Jednak każdego roku zła jakość powietrza powoduje przedwczesną śmierć prawie pół miliona Europejczyków. Woda z kranu w Europie jest ogólnie bezpieczna i zdatna do picia. Możemy łowić ryby i pływać w wielu rzekach, jeziorach i na obszarach przybrzeżnych. Mimo to wiele europejskich zbiorników wodnych nie jest w dobrym stanie ekologicznym, a gleby pozostają nadal skażone zanieczyszczeniami, które zostały uwolnione dekady lub wieki temu.

Problemy są oczywiste, ale powinniśmy również pamiętać, że działania i strategie polityczne mające na celu zwalczanie problemu zanieczyszczenia środowiska odniosły skutek. Liczba Europejczyków umierających przedwcześnie w wyniku złej jakości powietrza jest o połowę mniejsza niż na początku lat 90. Przemysł europejski staje się „czystszy” i powoduje mniejszą emisję zanieczyszczeń do powietrza i wody. Zaawansowane metody oczyszczania ścieków są coraz powszechniej stosowane. Nasze praktyki rolne powoli się zmieniają.

Jednak możemy i powinniśmy zrobić znacznie więcej. Będzie to wymagało lepszego wdrażania istniejącej polityki, a także ambitnych celów, które wskażą drogę w kierunku przejścia do zrównoważonej transformacji gospodarczej i społecznej, neutralności klimatycznej, całkowitego ograniczenia emisji zanieczyszczeń, gospodarki o obiegu zamkniętym, zdrowego ekosystemu i sprawiedliwości społecznej.

Ursula von der Leyen, przewodnicząca Komisji Europejskiej, wyznaczyła ambitny program priorytetów politycznych dla swojego zespołu na kolejne pięć lat. Europejski Zielony Ład (The European Green Deal) i jego dążenie do całkowitego ograniczenia emisji zanieczyszczeń określają działania, które odzwierciedlają zapotrzebowanie obywateli Unii Europejskiej (UE) na rozwiązanie kryzysu klimatycznego i kryzysu bioróżnorodności, a jednocześnie zapewniają sprawiedliwą transformację, której negatywnych skutków nie odczują obywatele. To program, który może trwale wpisać się w dziedzictwo Europy.  

Prace Europejskiej Agencji Środowiska (EEA) pokazały, że niezrównoważone systemy produkcji i konsumpcji – zwłaszcza te związane z żywnością, mobilnością i energią – są podstawą naszych wyzwań w zakresie zrównoważonego rozwoju, w tym zanieczyszczenia środowiska. Te systemy są głęboko zintegrowane z naszym stylem życia i nie można ich zmienić z dnia na dzień. Musimy jednak zmierzać we właściwym kierunku, a nasze ambicje muszą odpowiadać naszym możliwościom.

Po raz pierwszy we współczesnej historii mamy możliwości, by dążyć do wytwarzania ciepła i elektryczności, przemieszczania się oraz produkcji żywności bez szkodliwych emisji zanieczyszczeń. Nie musimy już akceptować zanieczyszczenia, które wpływa na ludzi i środowisko, jako nieuniknionego produktu ubocznego przy rozwoju.

Europa pokazała, że możemy osiągnąć postęp dzięki solidnemu i wiążącemu prawodawstwu. Gdy zakazane są szkodliwe technologie, znajdujemy lepsze sposoby działania. Udowodniono, że rozpowszechnianie wiedzy i ustalanie wystarczająco wysokich cen emisji zanieczyszczeń do środowiska przynosi efekty.

Istnieje duży wybór instrumentów polityki i jeśli tylko ambicje są słuszne, ludzie znajdą sposób, by podążać we właściwym kierunku. EEA ma do zaoferowania dużą wiedzę i doświadczenie w zakresie ocen dotyczących zanieczyszczeń oraz innych wyzwań dla środowiska, a także proponuje własne rozwiązania. „Sygnały EEA 2020” dają wgląd w problemy, z którymi próbujemy sobie poradzić.  

„Nigdy więcej…” to zdanie, które ludzkość musiała wypowiadać zbyt często. Jednak przekonanie, że nie powinno się powtarzać błędów z przeszłości ani dopuszczać do tych samych tragedii, doprowadziło również do powstania ruchów i instytucji, w tym Unii Europejskiej, które zajęły się ochroną jednostki i wzmacnianiem naszego społeczeństwa.

Plan odbudowy dla Europy „Next Generation EU” ma na celu naprawę szkód gospodarczych i społecznych spowodowanych przez pandemię koronawirusa. Pakiet ten dotyczy następnych pokoleń - naszej przyszłości - oraz przemian gospodarczych i społecznych, które respektują ograniczenia planety i zapewnią ludziom długotrwały dobrobyt.

Pomimo postępu, jaki daje się zauważyć w ciągu ostatnich dekad, przełomowy raport EEA „Środowisko Europy 2020 — stan i prognozy” jasno wykazał, że obecnie Europa stoi przed pilnymi wyzwaniami dotyczącymi środowiska i o niespotykanej skali. Aby chronić środowisko, klimat i ludzi, musimy w ciągu najbliższych dziesięciu lat podjąć konieczne działania.