Nu doorpakken met duurzaamheid: nieuw Europees beleid biedt een unieke kans

Klimaat- en biodiversiteitscrisis nopen tot dringende actie

Europa heeft in verhouding tot andere wereldregio’s  niet alleen een solide wetgevingskader met beleidsdoelstellingen voor de lange termijn, maar ook betrouwbare gegevens op allerlei terreinen, van broeikasgasemissies en beschermde gebieden tot luchtkwaliteit en gemeentelijk afval. Het Europees Milieuagentschap (EEA) is binnen dit beleids- en kenniskader actief. We hebben een groot geografisch bereik, maken integrale en thematische beoordelingen en dragen bij aan beleidsdiscussies op Europees en nationaal niveau. Hieraan ten grondslag liggen onze bevoegdheden en ons netwerk.

 Onze beoordelingen wijzen op vooruitgang die wordt geboekt, of op eventuele zorgelijke trends (zie Snapshot from the EEA voor belangrijke ontwikkelingen). Wat de beperking van klimaatverandering betreft, zijn de EU-lidstaten er bijvoorbeeld in geslaagd de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen. Ook zullen de kortetermijndoelstellingen worden gehaald. Voor het bereiken van de langetermijndoelstellingen zal het tempo van de uitstootvermindering aanzienlijk omhoog moeten.

Hoe kunnen we de uitstootreductie opschalen en versnellen om klimaatneutraliteit te behalen? Die vraag dringt zich vooral op omdat sommige sectoren, zoals vervoer, grote moeite hebben om überhaupt een daling te bewerkstelligen, met name door toename van de vraag. Klimaatverandering heeft gevolgen voor Europa en die gevolgen zullen steeds merkbaarder worden. Nemen we wel genoeg aanpassings- en voorzorgsmaatregelen?

DMilieuaantasting, waaronder verlies aan biodiversiteit, schrijdt voort, ondanks onze extra inspanningen. De langetermijnvooruitzichten schetsen een nog somberder beeld. Consumptie- en productiesystemen zullen zowel in en op het water als op het land onhoudbare druk blijven uitoefenen op de ecosystemen van Europa en de wereld. Ze zorgen ook voor verontreiniging, een ander hardnekkig probleem. Er komen allerlei verontreinigende stoffen vrij die zich ophopen in de lucht, in water en op land. Dat heeft aanzienlijke potentiële gevolgen voor de ecosystemen en menselijke gezondheid. Hoewel de Europese luchtkwaliteit in de afgelopen decennia flink is verbeterd, zorgt luchtverontreiniging jaarlijks naar schatting voor meer dan 400 000 voortijdige sterftegevallen in Europa, Verder hebben sommige groepen meer te lijden onder de milieu- en klimaateffecten dan andere.

 Daarbij moeten we bedenken dat Europa waarschijnlijk de meest uitgebreide milieuwetgeving ter wereld heeft. Wat moeten we nog meer doen om het biodiversiteitsverlies te stoppen, de luchtkwaliteit verder te verbeteren en schade aan de menselijke gezondheid te voorkomen?

Europeanen zijn klaar voor hogere ambities

De Europese bevolking roept om maatregelen tegen klimaatverandering en voor duurzaamheid. Duizenden scholieren gaan de straat op in Europa, vergezeld door hun ouders en grootouders. Gezien de ongekende steun onder de bevolking en de omvang van de taken die op ons wachten, wekt het geen verbazing dat deze vraagstukken de komende maanden en jaren de kern van de Europese beleidsambities zullen vormen. De nieuwe samenstelling van het Europees Parlement vormt een afspiegeling van deze behoeften die onder de mensen leven. Hetzelfde kan worden gezegd van de agenda van Ursula von der Leyen: Een Unie die streeft naar meer. De agenda geeft de politieke prioriteiten van de volgende Europese Commissie weer. De eerste kernambitie – een Europese Green Deal – gaat uit van een reeks prioriteiten die rechtstreeks en nauw verband houden met het werk en de kennis van het Europees Milieuagentschap.

Door de jaren heen heeft EEA zich met zijn beoordelingen gericht op kwesties die zich voordeden op belangrijke maatschappelijke gebieden, zoals mobiliteit, energie en, meer recent, voedselvoorziening. Op EU-beleidsniveau is een dergelijke benadering ingebed in wetgevingspakketten die onder meer betrekking hebben op klimaat en energie. Ook hebben we de aandacht gevestigd op de noodzaak van een overgang naar duurzaamheid en op de rol van beleidsvoering voor een soepel verloop van deze overgang, wat eveneens wordt benadrukt in de agenda van Ursula von der Leyen.

Twee belangrijke vragen staan centraal: Hoe maken we gezamenlijk de beleidsambities waar op Europees, nationaal of bijvoorbeeld stedelijk niveau? En hoe pakken we door met de Europese Green Deal?

 We zullen het over een compleet andere boeg moeten gooien en cruciale systemen anders moeten inrichten, bijvoorbeeld op het gebied van vervoer, productie, energiegebruik en voedselconsumptie, met dien verstande dat de uitdagingen bij mobiliteit en energiesystemen verschillen van die bij onze voedselvoorziening. In de afgelopen jaren heeft hernieuwbare energie zich ontwikkeld tot een essentieel onderdeel van het energiesysteem, terwijl de eigen auto nog steeds een hoofdrol vervult in het vervoer over de weg. De kennis bij EEA geeft per systeem aan op welke punten er maatregelen mogelijk zijn.

De urgentie en omvang van de uitdagingen zijn zo groot dat we de aanpak van moeilijke vraagstukken niet langer voor ons uit kunnen schuiven. Laaghangend fruit is allang binnengehaald. Hoe kunnen we voedsel produceren waarbij we geen schade toebrengen aan het milieu en tegelijkertijd de plattelandsgemeenschappen ondersteunen? Hoe zorgen we voor een rechtvaardige transitie zonder dat gemeenschappen achterop raken? Hoe verleggen we particuliere en openbare geldstromen van schadelijke activiteiten voor klimaat en milieu naar duurzame activiteiten?

Europa loopt over van innovatieve ideeën en beleidsmaatregelen. De tijd voor opschaling en versnelling is aangebroken. Met de recordhoge steun onder de bevolking hebben we de wind in de zeilen en kunnen er beslissende maatregelen worden genomen die nodig zijn om Europa op koers te brengen naar een duurzame toekomst. Om de overgang te bevorderen, zal het Europees Milieuagentschap blijven doorgaan met de verstrekking van de best beschikbare kennis over huidige en opkomende vraagstukken.

Hans Bruyninckx

Uitvoerend directeur EEA

Redactioneel commentaar gepubliceerd in editie 03/2019 van de EEA-nieuwsbrief van september 2019