Środowisko i zdrowie

Zdrowie i dobrostan człowieka są ściśle powiązane ze stanem środowiska. Charakteryzujące się dobrą jakością środowisko naturalne zapewnia podstawowe potrzeby, tj. czyste powietrze i wodę, żyzne grunty do produkcji żywności, a także energię i materiały do produkcji. Zielona infrastruktura służy również regulacji klimatu i zapobieganiu powodziom. Dostęp do obszarów zielonych i wodnych dostarcza duże możliwości w zakresie rekreacji i zapewnienia dobrego samopoczucia.

Jednocześnie środowisko stanowi istotną drogę narażenia ludzi na zanieczyszczenie powietrza, hałas i niebezpieczne chemikalia. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) szacuje, w sprawozdaniu dotyczącym zapobiegania chorobom dzięki zdrowemu środowisku, że środowiskowe czynniki stresogenne odpowiadają za 12–18% wszystkich zgonów w 53 krajach regionu WHO obejmującego Europę. Poprawa jakości środowiska w kluczowych obszarach, takich jak powietrze, woda i hałas, może zapobiec chorobom i poprawić zdrowie ludzi.

Zanieczyszczenie powietrza jest największym w Europie środowiskowym zagrożeniem dla zdrowia – związane jest z chorobami serca, udarami, chorobami płuc i rakiem płuc. Szacuje się, że narażenie na zanieczyszczenie powietrza prowadzi co roku do ponad 400 000 przedwczesnych zgonów w UE. Narażenie  na hałas pochodzący z transportu i przemysłu może prowadzić do rozdrażnienia, zakłóceń snu i związanego z tym większego ryzyka wystąpienia nadciśnienia i chorób układu krążenia.

Istotnym problemem jest też narażenie na niebezpieczne chemikalia. Ludzie mogą być narażeni w codziennym życiu na różne chemikalia, przez zanieczyszczone powietrze i wodę, produkty konsumpcyjne i żywność. Właściwości niektórych niebezpiecznych chemikaliów powodują, że utrzymują się one w środowisku i następuje ich bioakumulacja w łańcuchu żywnościowym: to oznacza, że między ograniczeniem emisji a zmniejszeniem narażenia występuje znaczne opóźnienie czasowe. Ponadto ilość i zakres stosowanych obecnie chemikaliów oraz postępujący wzrost produkcji chemicznej wskazują, że narażenie ludzi i środowiska nadal będzie się zwiększać. Budzi to obawy dotyczące skutków zdrowotnych narażenia na działanie mieszanin chemikaliów w całym naszym życiu, zwłaszcza na etapach życia cechujących się podatnością na zagrożenia, takich jak wczesne dzieciństwo, ciąża i starszy wiek.

Skutki zmian klimatu stwarzają też bezpośrednie zagrożenia dla zdrowia, związane z upałami i zmianami zachowań chorób zakaźnych i alergenów.

Zasadniczo jakość wody w kąpieliskach jest w całej UE wysoka, przy czym z upływem czasu stale się poprawia dzięki inwestycjom w system kanalizacyjny, skuteczniejsze oczyszczanie ścieków i zmniejszenie zanieczyszczeń pochodzących z gospodarstw rolnych.

Coraz więcej dowodów wskazuje na to, że zagrożenia środowiskowe nie rozkładają się w społeczeństwie równomiernie, lecz mają nieproporcjonalne skutki dla słabszych grup społecznych i grup znajdujących się w niekorzystnej sytuacji społecznej. Status społeczno-ekonomiczny poszczególnych osób ma wpływ na ich ekspozycję na środowiskowe czynniki stresogenne, ponieważ uboższe osoby są bardziej narażone na życie w zdegradowanym środowisku. Osoby znajdujące się w niekorzystnej sytuacji społecznej mogą być bardziej podatne na wpływ środowiskowych czynników stresogennych ze względu na istniejące już warunki zdrowotne, słaby stan odżywienia i konkretne zachowania, takie jak palenie papierosów czy brak aktywności fizycznej. Mogą również napotykać ograniczenia w zakresie dostosowywania się i unikania ryzyka środowiskowego.

Polityka

Dostrzegając integralny związek między stanem środowiska a jakością życia, cel priorytetowy nr 3 siódmego programu działań w zakresie środowiska (7. EAP) zakłada ‘ochronę obywateli Unii przed związanymi ze środowiskiem presjami i zagrożeniami dla zdrowia i dobrostanu’ (UE, 2013). Głębokie uzależnienie  społeczeństwa od wspierających je ekosystemów jest podstawą wizji określonej w 7. EAP, zgodnie z którą ‘w 2050 r. obywatele cieszą się dobrą jakością życia z uwzględnieniem ekologicznych ograniczeń planety’.

Na poziomie UE istnieje wiele różnych polityk mających na celu przeciwdziałanie środowiskowym skutkom dla zdrowia. Przykłady głównych obszarów polityki ochrony środowiska:

• Pakiet środków ‘Czyste powietrze dla Europy’;
• Strategia UE w zakresie przystosowania się do zmian klimatu;
• Dyrektywa w sprawie hałasu w środowisku; oraz
• Rozporządzenie w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (rozporządzenie REACH).

Prowadzony przez WHO Europe europejski proces w zakresie środowiska i zdrowia zakłada integrację sektorów środowiska i zdrowia oraz promowanie wspólnych rozwiązań, dążąc w szczególności do realizacji celów zdrowotnych związanych ze środowiskiem  określonych w Agendzie na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030. W deklaracji z Ostrawy z 2017 r. ministrowie i przedstawiciele krajów regionu WHO obejmującego Europę przyjęli międzysektorowe i integracyjne podejście do poprawy stanu środowiska naturalnego.

Działania EEA w zakresie środowiska i zdrowia

EEA współpracuje z partnerami na szczeblu krajowym i międzynarodowym w celu stworzenia bazy wiedzy na temat powiązań między środowiskiem, zdrowiem i dobrostanem. Współpraca obejmuje badania, w jaki sposób środowisko przyczynia się do dobrostanu ludzi, oraz prace dotyczące narażenia na działanie określonych środowiskowych czynników stresogennych, w tym zanieczyszczenia powietrza, hałasu, chemikaliów i zmian klimatu, a także skutków tych czynników dla zdrowia. Efekty zdrowotne są ostatecznie wynikiem połączenia rozłożonych w czasie ekspozycji na środowiskowe czynniki stresogenne, co oznacza, że oceny stanu środowiska powinny uwzględniać podejście zintegrowane.

EEA opracowuje również nową pracę w celu zbadania, w jaki sposób czynniki społeczne i demograficzne wpływają na relację między środowiskiem a zdrowiem. Obejmuje ona ocenę, jak status społeczny i wiek mogą wpływać na narażenie poszczególnych osób na środowiskowe czynniki stresogenne oraz na wynikające z nich skutki dla zdrowia.

Znane środowiskowe czynniki stresogenne mające wpływ na zdrowie ludzi podlegają w Europie kontroli regulacyjnej i prowadzone są działania służące ograniczeniu związanego z nimi narażeniami. Pojawiają się jednak również problemy, w przypadku których wiedza o środowiskowych procesach i skutkach dla zdrowia pozostaje słabo rozpoznana. Należą do nich takie kwestie, jak oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe lub zmiany w zakresie narażenia ludzi na działanie chemikaliów w produktach, przy przejściu na gospodarkę o obiegu zamkniętym i zwiększaniu zakresu recyklingu. EEA uczestniczy w pracach międzynarodowych sieci ekspertów zajmujących się identyfikacją pojawiających się zagrożeń środowiskowych, w tym z Komisji Europejskiej, WHO oraz Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności.

Jeśli chodzi o prace tematyczne, EEA przygotowuje oceny i wskaźniki dotyczące zanieczyszczenia powietrza, hałasu, chemikaliów i przystosowania się do zmian klimatu.

EEA jest partnerem w inicjatywie HBM4EU. Jej głównym celem jest koordynacja i rozwój biomonitoringu człowieka w Europie. Dzięki inicjatywie HBM4EU pozyskane zostaną lepsze dowody dotyczące rzeczywistego narażenia społeczeństwa na działanie chemikaliów oraz możliwych skutków dla zdrowia, a dowody te będą wykorzystane przy kształtowaniu polityki.

EEA wnosi również wkład w prowadzoną przez Komisję Europejską platformę informacyjną służącą monitorowaniu chemikaliów (IPCHEM), w ramach której dokumentuje się występowanie chemikaliów i mieszanin chemikaliów w odniesieniu do ludzi i środowiska.