Water voor de landbouw

Een derde van het waterverbruik in Europa komt voor rekening van de landbouwsector. Landbouw heeft zowel gevolgen voor de kwantiteit als voor de kwaliteit van het water dat voor andere doeleinden beschikbaar is. In sommige delen van Europa is de verontreiniging door pesticiden en meststoffen die uitsluitend in de landbouw worden toegepast, nog steeds een van de belangrijkste oorzaken van slechte waterkwaliteit.

Ook door onze industrieën, door onze manier van leven en door de persoonlijke behoeften van onze groeiende populaties concurreren wij met de natuur om schoon water. Klimaatverandering maakt de onzekerheid over de beschikbare watervoorraden nog groter. Nu de prognoses wijzen op veranderende neerslagpatronen, is de verwachting dat sommige delen van Europa in de toekomst meer en andere minder zoetwater zullen hebben. Geconfronteerd met een combinatie van stijgende zoetwatervraag en klimaatverandering zullen veel gebruikers, waaronder de natuur, moeite hebben om in hun waterbehoefte te voorzien. De industrie en huishoudens kunnen in geval van schaarste manieren ontwikkelen om toe te kunnen met minder water, maar waterafhankelijke ecosystemen kunnen dat niet en dreigen bij een watertekort onherstelbare schade op te lopen. De gevolgen daarvan beperken zich niet tot het planten- en dierenleven rondom een bepaald waterlichaam, maar raken ook ons.

Met goede landbouwpraktijken en ondersteunend beleid zouden wij de efficiency van het watergebruik in de landbouw aanzienlijk kunnen verhogen, waardoor meer water beschikbaar zou komen voor andere doeleinden en gebruikers, met name de natuur.

Om te beginnen efficiënte irrigatie

Een van de activiteiten waarbij nieuwe praktijken en nieuw beleid ter ondersteuning van die praktijken belangrijk kunnen bijdragen aan efficiënter watergebruik, is irrigatie. In Zuid-Europese landen als Griekenland, Italië, Portugal, Cyprus, Spanje en Zuid-Frankrijk kan door het aride en semi-aride klimaat zonder irrigatie geen landbouw worden bedreven. In die landen gaat nu bijna 80% van al het water dat in de landbouw wordt gebruikt, naar irrigatie.

Irrigatie kan echter ook op een minder waterintensieve manier gebeuren. Nu al kan overal in Europa de efficiency van het watergebruik worden verhoogd door zowel de watertransportefficiency (percentage van het onttrokken water dat als irrigatiewater op het veld komt) als de waterverstrekkingsefficiency (percentage van het irrigatiewater dat door het gewas wordt opgenomen) te verhogen. In Griekenland, bijvoorbeeld, is de efficiency van het watergebruik door een verhoogde transportefficiency en verbeterde distributienetwerken nu 95% hoger dan bij vroegere irrigatiemethoden.

Een goed beleid is cruciaal om de landbouwsector ertoe te brengen efficiëntere irrigatiemethoden toe te passen. In het verleden werd bijvoorbeeld in enkele Europese landen een waterprijsbeleid gevoerd dat het voor landbouwers niet echt noodzakelijk maakte om water efficiënt te gebruiken. Zij hoefden maar zelden de 'werkelijke prijs' van het water te betalen, waarin ook de milieukosten en de kosten van hulpbronnen tot uitdrukking komen. Daarnaast voorzag het gemeenschappelijk landbouwbeleid van de EU in subsidies en andere maatregelen waarmee landbouwers zelfs indirect werden aangemoedigd om met inefficiënte technieken waterintensieve gewassen te verbouwen. In de Spaanse provincie Cordoba, bijvoorbeeld, nam de efficiency van de katoenirrigatie met ongeveer 40% toe nadat in 2004 de productiegebonden subsidies voor katoen gedeeltelijk waren vervangen door niet-productiegebonden subsidies. Het invoeren van een prijsstructuur die efficiënt gebruik beloont en het afschaffen van nadelig werkende landbouwsubsidies zal leiden tot een aanzienlijke vermindering van de hoeveelheid irrigatiewater die in de landbouw wordt gebruikt.

Een andere aanpak

Efficiënter watergebruik en kostenbesparingen kunnen behalve via aangepaste irrigatietechnieken ook worden gerealiseerd via opleidings- en kennisuitwisselingsprogramma's waarbij landbouwers worden geïnformeerd over waterbesparende landbouwmethoden. In Kreta, bijvoorbeeld, is het waterverbruik sinds de invoering van een irrigatieadviesdienst met 9-10% verminderd. Via deze dienst ontvangen landbouwers telefonisch informatie over het tijdstip en de wijze waarop gewassen het beste kunnen worden geïrrigeerd, op basis van dagelijkse ramingen van de klimatologische omstandigheden.

Door het veranderen van landbouwpraktijken kan ook de kwaliteit van het water dat beschikbaar is voor andere gebruikers op een kostenverantwoorde manier worden verbeterd. Zo kan een efficiënter gebruik van anorganische en organische meststoffen en pesticiden een groot deel van de problemen oplossen die worden veroorzaakt door waterverontreinigingen afkomstig van de landbouw. Daarnaast is er in heel Europa een groot potentieel voor het verbeteren van de waterkwaliteit via methoden die weinig of geen gevolgen hebben voor winstgevendheid of productiviteit, zoals het verminderen van het pesticidengebruik, het aanpassen van de gewasrotatie en het aanleggen van bufferstroken langs waterstromen.

Gebruik van afvalwater

Door velden te irrigeren met afvalwater kan een groter deel van de zoetwatervoorraden beschikbaar worden gemaakt voor andere gebruikers, zoals de natuur en huishoudens. Als de kwaliteit van teruggewonnen water naar behoren wordt gecontroleerd, vormt gezuiverd afvalwater een goed alternatief om te voorzien in de waterbehoefte van de landbouw.

Het gebruik van gezuiverd afvalwater levert enkele Europese landen nu al aanzienlijke baten op het terrein van waterbeheer op. Cyprus, bijvoorbeeld, streeft voor 2014 naar een hergebruikspercentage dat neerkomt op ongeveer 28% van de watervraag van de landbouw in 2008. Op Gran Canaria voorziet gezuiverd afvalwater in 20% van de totale watervraag op het eiland, waaronder de vraag naar irrigatiewater voor 5 000 hectare aan tomaten- en 2 500 hectare aan bananenplantages.

Goed beleid

Om zeker te zijn van een toekomst waarin niet alleen voldoende water beschikbaar is om in onze eigen gebruiksbehoeften te voorzien, maar ook in de waterbehoefte van onze ecosystemen, zijn beleidspakketten nodig die op een goede manier efficiencymaatregelen ondersteunen. De EU-kaderrichtlijn water bevordert veranderingen in landbouwpraktijken die zowel de kwantiteit als de kwaliteit van het water in Europa vergroten. Het gemeenschappelijk landbouwbeleid en de nationale prijsstructuren voor water moeten echter verder worden aangepast om ze in overeenstemming te brengen met de doelstellingen van de kaderrichtlijn. De 'blauwdruk' voor de bescherming van onze watervoorraden, die de Commissie eind dit jaar publiceert, zal zich vooral richten op de mogelijkheden voor een efficiënter gebruik van onze watervoorraden en voorstellen doen voor de bijbehorende beleidsopties. Het waterbeheer in de landbouw zou er zeker op vooruit gaan als in het gemeenschappelijk landbouwbeleid meer nadruk werd gelegd op hulpbronnenefficiëntie en ecosysteemdiensten.

Een efficiënter gebruik van onze watervoorraden is maar één van de stappen die genomen moeten worden om de effecten van de mens op het milieu te verminderen. Zonder die stap kunnen wij geen hulpbronnenefficiënte economie realiseren en evenmin aan een duurzame toekomst bouwen.