Woda na potrzeby rolnictwa

Jedna trzecia wody zużywanej w Europie jest wykorzystywana do celów rolniczych. Rolnictwo wpływa zarówno na ilość, jak i na jakość wody dostępnej do wykorzystania w innym celu. W niektórych częściach Europy same zanieczyszczenia związane ze stosowaniem pestycydów i nawozów w rolnictwie stanowią istotną przyczynę niskiej jakości wody.

Nasza infrastruktura przemysłowa, styl życia i indywidualne potrzeby rosnącej populacji również przyczyniają się do uszczuplania zasobów wody słodkiej dostępnych w środowisku naturalnym. Zmiana klimatu prowadzi do powstania dodatkowego elementu niepewności w kwestii dostępności zasobów wodnych. Zgodnie z prognozami dotyczącymi zmian w rozkładzie opadów atmosferycznych niektóre części Europy będą dysponowały większymi, podczas gdy inne mniejszymi zasobami wody słodkiej w przyszłości. W obliczu rosnącego zapotrzebowania i zmiany klimatu wiele osób korzystających z wody, w tym również samo środowisko naturalne, będzie napotykało na trudności w zaspokojeniu swojego zapotrzebowania na wodę. W sytuacji wystąpienia niedoboru wody przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe mogą opracować metody służące ograniczeniu jej wykorzystywania, ale w przypadku ekosystemów wodnych taki niedobór wiąże się z ryzykiem wywołania nieodwracalnych szkód. Wpłynęłoby to nie tylko na organizmy żyjące wokół konkretnego zbiornika wodnego, ale wywołałoby poważne konsekwencje o znacznie większym zasięgu. Taka sytuacja byłaby również odczuwalna dla nas.

Dzięki stosowaniu odpowiednich praktyk rolniczych i wspieraniu rozwiązań politycznych w tej dziedzinie możemy przyczynić się do uzyskania istotnych korzyści w zakresie oszczędnego gospodarowania wodą w rolnictwie, zapewniając większą ilość wody, która mogłaby zostać wykorzystana do innych celów, w tym w szczególności do celów związanych z ochroną środowiska naturalnego.

Przede wszystkim wydajne nawadnianie

Nawadnianie upraw stanowi jeden z obszarów rolnictwa, w ramach którego można uzyskać znaczącą poprawę dzięki wprowadzeniu nowych praktyk i strategii w zakresie oszczędnego gospodarowania wodą. Suchy lub półsuchy klimat występujący w krajach położonych na południu Europy, takich jak Grecja, Włochy, Portugalia, Cypr, Hiszpania i południowa część Francji, skutkuje koniecznością nawadniania upraw. Na tych obszarach prawie 80% wody wykorzystywanej w rolnictwie jest obecnie przeznaczane na cele związane z nawadnianiem.

Nawadnianie nie musi jednak wiązać się z tak intensywnym zużyciem wody. Już teraz na terenie całej Europy można zaobserwować korzyści wynikające z oszczędnego gospodarowania wodą uzyskiwane zarówno dzięki wydajnemu systemowi transportu wody (ilość pobieranej wody faktycznie dostarczonej na pole), jak i dzięki wydajności dystrybucji wody na polu (stosunek wody faktycznie wykorzystywanej przez uprawiane rośliny do całkowitej ilości wody, w jaką zaopatrzono daną uprawę). Na przykład w Grecji wprowadzenie usprawnionej sieci transportu i wydajnej dystrybucji wody doprowadziło do uzyskania wzrostu w zakresie oszczędnego gospodarowania wodą na poziomie 95% w porównaniu z wcześniej stosowanymi metodami nawadniania.

Narzędzia polityczne odgrywają kluczową rolę w skłanianiu podmiotów sektora rolnictwa do stosowania bardziej wydajnych praktyk w zakresie nawadniania. Na przykład w przeszłości przepisy dotyczące ustalania cen wody obowiązujące w niektórych państwach europejskich nie nakładały na rolników obowiązku oszczędnego gospodarowania wodą. Rolnicy w takich państwach rzadko musieli zapłacić rzeczywiste koszty związane z korzystaniem z wody, obejmujące koszty środowiskowe i koszty zasobów. Ponadto dotacje rolne przyznawane w ramach Wspólnej Polityki Rolnej UE (WPR) oraz inne środki pośrednio zachęcały rolników do uprawy roślin wymagających dużej ilości wody przy wykorzystaniu niewydajnych rozwiązań. Na przykład w prowincji Kordoba wydajność nawadniania upraw bawełny wzrosła o ok. 40% po częściowym oddzieleniu dotacji od produkcji bawełny w 2004 r. Wprowadzenie systemu ustalania cen wody premiującego oszczędnych użytkowników oraz usunięcie niekorzystnych dotacji rolnych prawdopodobnie doprowadzi do znacznego ograniczenia ilości wody wykorzystywanej w rolnictwie do celów związanych z nawadnianiem.

Zmiana sposobu działania

Poza usprawnieniem technik nawadniania, korzyści związane z oszczędnościami wody i kosztów można uzyskać również dzięki organizowaniu szkoleń i wdrażaniu programów wymiany wiedzy służących kształceniu rolników w zakresie stosowania bardziej oszczędnych praktyk gospodarowania wodą. Na przykład na Krecie, dzięki działalności prowadzonej przez służbę doradczą ds. nawadniania, udało się uzyskać oszczędności w wykorzystaniu wody na poziomie 9–10%. Przedstawiciele służby udzielają rolnikom telefonicznych informacji na temat częstotliwości i metod nawadniania upraw w oparciu o przeprowadzane codziennie szacunki warunków wywierających na nie wpływ.

Zmiana stosowanych praktyk rolniczych może również przyczynić się do poprawy jakości wody udostępnianej innym użytkownikom w opłacalny sposób. Na przykład stosowanie nieorganicznych i organicznych nawozów i pestycydów może przyczynić się do rozwiązania wielu problemów związanych z zanieczyszczaniem wody wskutek prowadzenia działalności rolniczej. Ponadto jakość wody na terenie całej Europy może ulec istotnej poprawie, przy czym nie miałoby to żadnego wpływu lub miałoby niewielki wpływ na opłacalność lub wydajność produkcji rolnej np. dzięki ograniczeniu wykorzystania pestycydów, modyfikacji cyklu płodozmianu oraz ustanowieniu pasów buforowych wzdłuż cieków wodnych.

Wykorzystywanie ścieków w rolnictwie

Stosowanie ścieków w rolnictwie zwiększa ilość zasobów wody słodkiej, które mogą zostać wykorzystane do innych celów, w tym przez środowisko naturalne i gospodarstwa domowe. O ile jakość odzyskiwanej wody będzie odpowiednio monitorowana, korzystanie z oczyszczonych ścieków może stanowić skuteczne rozwiązanie alternatywne w kontekście spełniania zapotrzebowania rolnictwa na wodę.

Wykorzystywanie oczyszczonych ścieków do celów rolniczych już teraz pozwala niektórym państwom europejskim uzyskać istotne korzyści w zakresie gospodarowania zasobami wodnymi. Na przykład na Cyprze cele w zakresie wykorzystywania wody z recyklingu wyznaczone na 2014 r. odpowiadają ok. 28% zapotrzebowania na wodę zgłaszanego przez sektor rolnictwa w 2008 r. Na Gran Canaria oczyszczone ścieki stanowią źródło ok. 20% wody wykorzystywanej we wszystkich sektorach; taką wodę stosuje się np. do nawadniania plantacji, na których uprawia się 5 000 hektarów pomidorów i 2 500 hektarów bananów.

Opracowanie odpowiednich strategii

W przyszłości, w celu zapewnienia odpowiedniej ilość wody, która pozwoliłaby zaspokoić potrzeby naszych ekosystemów, pozostawiając dostateczną ilość zasobów na nasze potrzeby konsumpcyjne, musimy opracować odpowiednie pakiety działań wspierające wprowadzane środki oszczędnościowe. Ramowa dyrektywa wodna UE przyczyniła się do realizacji tego celu zachęcając do zmiany praktyk rolniczych, które mogą wpłynąć na zwiększenie zasobów wody oraz poprawę ich jakości w Europie. Jednak aby zapewnić skuteczną realizację celów wyznaczonych w ramowej dyrektywie wodnej, konieczne jest wprowadzenie dalszych zmian w WPR i krajowych systemach ustalania cen wody. Plan ochrony zasobów wodnych w Europie, który Komisja zamierza opublikować do końca tego roku, będzie koncentrował się na możliwości zwiększenia wydajności gospodarowania zasobami wodnymi oraz na wariantach politycznych związanych z tym celem. Zwiększenie nacisku na kwestie związane z oszczędnym gospodarowaniem wodą i usługami ekosystemowymi w ramach WPR z pewnością korzystnie wpłynęłoby na wydajniejsze wykorzystywanie zasobów wodnych w rolnictwie.

Zwiększenie wydajności korzystania z zasobów wodnych w rolnictwie stanowi tylko jeden z kroków, jakie należy podjąć, aby ograniczyć wpływ, jaki wywieramy na środowisko. Jeżeli nie podejmiemy tego kroku, nie będziemy w stanie wprowadzić zasobooszczędnej gospodarki ani zapewnić przyszłym pokoleniom zrównoważonej przyszłości.